Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
(Тағйири масир аз Алӣ Абдулло Солеҳ)
Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ
ар. علي عبد الله صالح‎
Феҳристи президентҳои Ҷумҳурии Ямани Араб
18 июл 1978 — 22 май 1990
Пешгузашта Abdul Karim Abdullah al-Arashi[d]
Ҷонишин Президенти Яман
Президенти Яман
22 май 1990 — 27 феврал 2012
Пешгузашта Феҳристи президентҳои Ҷумҳурии Ямани Араб
Ҷонишин Абд Раббо Мансур Ҳодӣ
Таваллуд 21 март 1947(1947-03-21)[1]
Даргузашт 4 декабр 2017(2017-12-04)[2] (70 сол)
Мадфан
Падар Abdallah Saleh Afaash[d]
Ҳамсар Asma Saledp[d]
Фарзандон Ahmed Saleh[d], Khaled Ali Abdullah Saleh[d], Sakhr Ali Abdullah Saleh[d], Ridan Ali Abdullah Saleh[d], Madeen Ali Abdullah Saleh[d] ва Salah Ali Abdullah Saleh[d]
Ҳизб
Ҷоизаҳо
Навъи артиш Republic of Yemen Armed Forces[d]
Рутба field marshal[d] ва маршал[d]
Набардҳо
 Парвандаҳо дар Викианбор

Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ (ар. علي عبد الله صالح‎; 21 март 1947[1], Sanhan[d] — 4 декабр 2017[2], Санъо) — арбоби давлатии яманӣ ва Президенти Ямани Шимолӣ (1978—1990), ва пас аз муттаҳидшавии Ҷумҳурии Ямани Араб — Раиси Шӯрои президентии Ямани муттаҳид (1990—1994) ва баъдтар (аз 1994) — Президенти давлати муттаҳид.

Зиндагинома[вироиш | вироиши манбаъ]

Президенти Ямани Шимолӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Соли 1988 президенти Ҷумҳурии Ямани Араб
Солеҳ бо Ҷорҷ Буш дар соли 2007

Пас аз кушта шудани президенти ҷумҳур Аҳмад ал-Ғашимӣ бар асари таркиш дар парвандаи атташеи фиристодаи раиси ҷумҳури ҶХДЯ дар 24 июни соли 1978 Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ узви Шӯрои муваққатии президентӣ шуд. 17 июл дар ҷаласаи ғайринавбатии Созмони Миллали Муттаҳид ӯ бо аксарияти кулл Президенти Ҷумҳури Аморати Муттаҳидаи Араб (Ямани Шимолӣ) ва Сарфармондеҳи нерӯҳои мусаллаҳи ин кишвар интихоб шуд[3].

22 май соли 1983 Солеҳ бори дигар президенти Ҷумҳурии Ямани Араб интихоб шуд[4] 17 июли соли 1988 Шӯрои қонунгузории Африқои Ҷанубӣ ӯро ба давраи дигари президентӣ интихоб кард[4]

Ноиби президенти ИМА Дик Чейни ва президент Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ талошҳои муштаракро дар конфронс дар Санъо баррасӣ карданд, 14 марти 2002, Яман

Раҳбари Ямани ягона[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар моҳи июни соли 1989 гуфтушунид оид ба муттаҳид намудани Ямани Шимолӣ ва Ямани Ҷанубӣ cap шуд ва дар охири моҳи ноябри соли 1990 созишнома дар бораи дар давоми як сол дар асоси лоиҳаи конститутсияи соли 1981 ба давлати ягона муттаҳид намудани ҶЯА ва ҶХДЯ ба имзо расид.[4]. 20 майи соли 1990 Шӯро ба Солеҳ барои талошҳои беандозааш дар роҳи муттаҳидсозии миллат якдилона рутбаи генералӣ дод ва рӯзи 22 май парчами Ҷумҳурии Яманро дар Одоно барафрохтааст[5]. Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ раиси Шӯрои президентии давлати нав ва сарвазири кишвар шуд — Раиси Президиуми Шӯрои Олии ҶХДЯ — Ҳайдар Абубакр ал-Аттос.

Ҷанги шаҳрвандӣ ва низоъҳои сарҳадӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Соли 1994 дар Яман ҷанги шаҳрвандӣ сар зад. 21 майи соли 1994 раҳбарони Ямани ҷанубӣ аз ҷудоии кишвар эълон карда, таъсиси Ҷумҳурии Демократии Яманро эълон карданд[6] Худи хамон рӯз Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ дар кишвар вазъияти фавқулодда эълон карда, фармон дод, ки ба Одоно ҳуҷум cap кунанд[4]. То моҳи июл нерӯҳои ҳукуматӣ назорати қисми ҷанубро дубора ба даст оварданд.

16 декабри соли 1995 дар атрофи як гурӯҳ ҷазираҳои Ханиш задухӯрди мусаллаҳи Яману Эритрея ба амал омад, ки дар натиҷаи он сарбозони Яман шикаст хӯрданд[7]. Калонтарин ҷазираҳо таҳти назорати артиши Эритрея шуданд — Ханиш Кабир ва дар моҳи августи соли оянда — ҷазираи ҳамсояи Ҳаниш Сағир[8]. Ҳарду кишвар тасмим гирифтанд, ки ба Додгоҳи байналмилалии ҳакамии Гаага муроҷиат кунанд, ки соли 1998 моликияти ҷазираҳои Яманро эътироф кардааст[8].

Бӯҳрони сиёсӣ дар Яман[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар зимистони соли 2010—2011 дар кишварҳои арабӣ ошӯбҳои оммавӣ, ки бо сабабҳои гуногун ба вуҷуд омадаанд, оғоз шуданд, вале асосан ба муқобили ҳукумати кунунӣ нигаронида шудаанд. Бетартибиҳои оммавӣ боиси тағйири ҳукумат дар Тунис ва Миср шуд ва ба кишварҳои дигари араб, аз ҷумла дар Яман паҳн шуд. Рӯзи 2 феврал Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ эълом кард, ки барои як давраи дигар дубора интихоб нахоҳад шуд[9] Бо вуҷуди ин, рӯзи дигар беш аз 20 000 эътирозгарон бо талаби истеъфои президент «Рӯзи ғазаб» баргузор карданд[10] Рӯзҳои баъдӣ тазоҳуроти оммавӣ бо талаби истеъфои президент қатъ нашуд ва эътирозгарон бо ҷонибдорони ҳукумат ва пулис даргир шуданд. Рӯзи 21 феврал Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ эълом дошт, ки таҳти фишори мухолифин намеравад:

«Ман танҳо дар як ҳолат меравам: агар дар интихобот мағлуб шавам.»

Солеҳ рӯзи 18 марти соли 2011 дар кишвар вазъияти фавқулода эълон кард ва баъд аз[11] он ҳукумат ба истеъфо мебарояд[12] 22 март ӯ изҳори омодагӣ кард, ки то охири соли 2011 истеъфо диҳад[13] Моҳи апрели соли 2011 бо иштироки Шӯрои Ҳамкории Халиҷи Форс нақшаи ҳалли масъала таҳия шуда буд, ки дар он истеъфои Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ бо кафолати амниятӣ барои ӯ ва оилаи ӯ ва ҳамчунин интиқоли қудрат ба ноиби президент Абдул Алӣ иборат буд. Абд Раббо Мансур Ҳодӣ Сарвари Яман дар аввал ин нақшаро рад кард, баъд (11 апрел) бо он розӣ шуд[14], аммо 22 май боз рад кард.

Рӯзи 23 май соли 2011 як воҳиди вижаи пулис бо ҳимояти сарбозони Горди миллӣ талош кард, раҳбари Ҳошид Содиқ ал-Аҳмарро боздошт кунад, аммо ба[15] хонаи ал-Аҳмар оташ кушода, пулисро маҷбур кард, ки ақибнишинӣ кунад. Ҷонибдорони генерал Алӣ Муҳсин ал-Аҳмар ба зудӣ дар пойтахт бо нерӯҳои ҳукуматӣ задухӯрд карданд. Якчанд муассисаҳои давлатӣ, аз ҷумла, биноҳои Вазорати саноат ва Агентии иттилоотии давлатӣ таҳти назорати онҳо қарор гирифтанд[16] Дар давоми ҷанги панҷрӯза пойтахт Санъо ба чанд қисмат тақсим шуд: Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ қисми ҷанубии шаҳр, сарбозони ал-Аҳмарро таҳти назорат дошт. — ғарб ва шимоли пойтахт аз ҷониби генерал Алӣ Муҳсин ал-Аҳмар, ки моҳи март аз мухолифин пуштибонӣ мекард, назорат мекард[17]. 27 май ал-Аҳмар бо президент созиш эълон кард[18] Худи ҳамон рӯз чанд нафар аз исломгароён аз пайравони шариат маркази маъмурии вилояти Абиёнро ишғол карданд. — шаҳри Зинҷибар[19]. Аллакай 31 майи соли 2011 дар пойтахт задухӯрд миёни ҷонибдорони Солеҳ ва ал-Аҳмар аз сар даргирифта шуд.

Рӯзи 3 июни соли 2011 Солеҳ ва ҳамчунин сарвазир ва раиси порлумон ҳамроҳи ӯ бар асари тирборони як масҷиде дар қароргоҳи президент маҷрӯҳ шуданд, ки дар натиҷа ҳафт посбони амниятӣ кушта шуданд[20] Рӯзи дигар президент барои табобат вориди Арабистони Саудӣ шуд[21] Бино ба гузоришҳои расонаҳои амрикоӣ, Солеҳ дар ин таркиш сахт маҷрӯҳ шудааст: 40 нафар % пусти ӯ бо сухта пушонида шуда, хунравии дохили косахонаи сараш пайдо шуд[22].

Даргузашт[вироиш | вироиши манбаъ]

Рӯзи 29 ноябри соли 2017 миёни ҷонибдорони Солеҳ ва ҷунбиши Ҳусиҳо бар сари масҷиди ба номи Солеҳ муноқиша сар зад[23] Ҷонибдорони Солеҳ рӯзи 2 декабри соли 2017 мардуми Яманро ба шӯриши зидди Ҳусиҳо даъват[23]

Рӯзи 4 декабри соли 2017 Алӣ Абдуллоҳ Солеҳ дар як тирпарронӣ пас аз кӯшиши бемуваффақияти боздошти ӯ аз ҷониби вазорати корҳои дохилӣ, ки таҳти назорати гурӯҳи «Ансоруллоҳ» қарор дорад, кушта[24] Ориф Ал-Зукав, дабири кулли ҳизби ВНК низ кушта ва писараш боздошт шуд[25] Ҷасади Солеҳро шаби 5 ба 6 декабри соли 2017 дар Санъо бо кӯрпа печонида ба атрофи шаҳр бурданд ва ба хок супурданд.

Нигаред низ[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Ҷанги шаҳрвандии Яман (1994)
  • Баҳори араб
  • Ҷанги шаҳрвандии Яман (аз соли 2015)

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ 1.0 1.1 https://pantheon.world/profile/person/Ali_Abdullah_Saleh
  2. ↑ 2.0 2.1 https://www.lemonde.fr/yemen/article/2017/12/05/ali-abdullah-saleh-fantome-et-mauvaise-conscience-de-l-etat-yemenite_5224575_1667193.html
  3. ↑ Академия Наук СССР. Новейшая история Арабских стран Азии 1917-1985. — М.: Наука, 1988. — С. 440-445.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 ЙЕМЕН в XX веке(рус.), Хронос. Бойгонӣ шудааст 24 червня 2011. Проверено 6 червня 2011.
  5. ↑ Ali Abdullah Saleh(англ.), GlobalSecurity.org. Бойгонӣ шудааст 30 серпня 2011. Проверено 5 червня 2011.
  6. ↑ Yemeni Civil War - 1994(англ.), GlobalSecurity.org. Бойгонӣ шудааст 1 липня 2017. Проверено 6 червня 2011.
  7. ↑ Hanish Island Conflict(англ.), GlobalSecurity.org. Бойгонӣ шудааст 4 червня 2011. Проверено 6 червня 2011.
  8. ↑ 8.0 8.1 Юрченко В. П.. О ситуации в районе Красного моря(рус.), Институт Ближнего Востока. Бойгонӣ шудааст 3 січня 2011. Проверено 6 червня 2011.
  9. ↑ Президент Йемена отказался от участия в выборах(рус.), "Лента.Ру" (02.02.2011). Бойгонӣ шудааст 12 червня 2011. Проверено 7 червня 2011.
  10. ↑ Более 20 тыс человек участвуют в демонстрации в столице Йемена(рус.), РИА Новости (03/02/2011). Бойгонӣ шудааст 9 лютого 2011. Проверено 7 червня 2011.
  11. ↑ Президент Йемена распустил правительство(рус.), "Лента.Ру" (20.03.2011). Бойгонӣ шудааст 22 березня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  12. ↑ В Йемене объявили режим чрезвычайного положения(рус.), "Лента.Ру" (18.03.2011). Бойгонӣ шудааст 31 травня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  13. ↑ Президент Йемена согласился уйти в отставку раньше срока(рус.), "Лента.Ру" (22.03.2011). Бойгонӣ шудааст 27 травня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  14. ↑ Президент Йемена согласился уйти в отставку(рус.), "Лента.Ру" (11.04.2011). Бойгонӣ шудааст 14 червня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  15. ↑ Яковина Иван. Племена против Салеха(рус.), "Лента.Ру" (25.05.2011). Бойгонӣ шудааст 31 травня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  16. ↑ Клан президента Йемена перешел на сторону оппозиции и захватывает столицу страны(рус.), NEWSru.com (24 мая 2011 г.). Бойгонӣ шудааст 27 травня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  17. ↑ Яковина Иван. Столица Йемена оказалась разделенной(рус.), "Лента.Ру" (27.05.2011). Бойгонӣ шудааст 2 червня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  18. ↑ Яковина Иван. Один из противников президента Йемена согласился на перемирие(рус.), "Лента.Ру" (27.05.2011). Бойгонӣ шудааст 27 вересня 2013. Проверено 8 червня 2011.
  19. ↑ Сергей Строкань. В Йемене обустраиваются исламисты(рус.), Газета "Коммерсантъ" (31.05.2011).
  20. ↑ BBC — Yemen: President Saleh 'injured' in attack on palace. 8 червня 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 червня 2011.
  21. ↑ Яковина Иван. Раненый президент Йемена прибыл в Саудовскую Аравию(рус.), "Лента.Ру" (05.06.2011). Бойгонӣ шудааст 9 червня 2011. Проверено 8 червня 2011.
  22. ↑ BBC — Yemen: Saleh 'gravely wounded' in rocket attack. 8 червня 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 8 червня 2011.
  23. ↑ 23.0 23.1 Арабська коаліція привітала розрив екс-президента Ємену з хуситами(англ.), РИА Новости (02.12.2017). Бойгонӣ шудааст 5 грудня 2017. Проверено 4 грудня 2017.
  24. ↑ Ємені під час боїв загинув експрезидент
  25. ↑ ЗМІ: хусити взяли в полон сина убитого екс-президента Ємену. 4 грудня 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 грудня 2017.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Алӣ_Абдуллоҳ_Солеҳ&oldid=1343374"