Душанбе: Тафовут байни таҳрирҳо

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Content deleted Content added
Ботили нусхаи 1015525 аз тарафи TypeTajik (Баҳс) Байни дефису тире фарқ кардам; ҳар ду дуруст кардам.
Барчасб: бекорсозӣ
No edit summary
Сатри 55: Сатри 55:
|нишонаи почта = 734000
|нишонаи почта = 734000
|нишонаҳои почта =
|нишонаҳои почта =
|коди мошинҳо = СБ, ДБ ([[1959]]—[[1991]])<br />аз [[1999]]-[[2009]] 01РТ<br />аз [[2009]]-[[2014]] 01TJ<br />аз [[2014]] 01TJ, 05TJ
|коди мошинҳо = СБ, ДБ ([[1959]]—[[1991]])<br>аз [[1999]]-[[2009]] 01РТ<br>аз [[2009]]-[[2014]] 01TJ<br>аз [[2014]] 01TJ, 05TJ
|шакли шиноса =
|шакли шиноса =
|шакли шиносаи ададӣ =
|шакли шиносаи ададӣ =
Сатри 75: Сатри 75:
}}
}}


'''Душанбе''' ({{lang-fa|'''دوشنبه'''}}) — калонтарин [[шаҳр]] ва пойтахти Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]] аст.
'''Душанбе''' ({{lang-fa|'''دوشنبه'''}}) — калонтарин [[шаҳр]] ва пойтахти Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]] аст.


Масоҳати шаҳр то 01.01.2016 — 126,6 км мураббаъ буда, дар он 802,2 ҳазор нафар шаҳрванд зиндагӣ мекарданд <ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр]</ref>. Аммо дар асл дар шаҳри Душанбе зиёда аз 1 миллион тан аҳолӣ зиндагӣ мекунад. Дарозии умумии кӯча, гузаргоҳҳо, роҳҳои соҳилӣ, пулҳо, роҳҳои зеризаминиаш — 705,6 км аст. Масоҳати фазои сабз ва дарахтонаш — 74800 метри мураббаъ мебошад.
Масоҳати шаҳр то 01.01.2016 — 126,6 км мураббаъ буда, дар он 802,2 ҳазор нафар шаҳрванд зиндагӣ мекарданд<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр]</ref>. Аммо дар асл дар шаҳри Душанбе зиёда аз 1 миллион тан аҳолӣ зиндагӣ мекунад. Дарозии умумии кӯча, гузаргоҳҳо, роҳҳои соҳилӣ, пулҳо, роҳҳои зеризаминиаш — 705,6 км аст. Масоҳати фазои сабз ва дарахтонаш — 74800 метри мураббаъ мебошад.
Шаҳр дорои чаҳор ноҳияи маъмурӣ: Шоҳмансур, Исмоили Сомонӣ, Фирдавсӣ ва Сино мебошад.<ref name="dushanbe.tj">http://www.dushanbe.tj/capital/passport/</ref>
Шаҳр дорои чаҳор ноҳияи маъмурӣ: Шоҳмансур, Исмоили Сомонӣ, Фирдавсӣ ва Сино мебошад.<ref name="dushanbe.tj">http://www.dushanbe.tj/capital/passport/</ref>
Пойтахти Тоҷикистон аз ҷумла — 230 корхонаи саноатӣ, 38 корхонаи таробарӣ, 132 корхонаи сохтмонӣ, 40 банк, 8 [[меҳмонхонаҳои Душанбе|меҳмонхона]], 35 бемористон, 21 масҷид, 121 мактаби таҳсилоти умумӣ, 14 омӯзишгоҳ, 12 коллеҷ, 21 [[мактабҳои олии Душанбе|донишгоҳ]], 7 осорхона ва 7 [[Рӯихати театрҳои Душанбе|намоишсаро]]-ро дорад.
Пойтахти Тоҷикистон аз ҷумла — 230 корхонаи саноатӣ, 38 корхонаи таробарӣ, 132 корхонаи сохтмонӣ, 40 банк, 8 [[меҳмонхонаҳои Душанбе|меҳмонхона]], 35 бемористон, 21 масҷид, 121 мактаби таҳсилоти умумӣ, 14 омӯзишгоҳ, 12 коллеҷ, 21 [[мактабҳои олии Душанбе|донишгоҳ]], 7 осорхона ва 7 [[Рӯихати театрҳои Душанбе|намоишсаро]]-ро дорад.
[[Акс:Здание Мерии г. Душанбе.JPG|right|thumb|Ҳукумати шаҳри Душанбе]]
[[Акс:Здание Мерии г. Душанбе.JPG|right|thumb|Ҳукумати шаҳри Душанбе]]
[[Акс:Dushanbe-Plaza.JPG|right|thumb|Бинои баландошёнаи Душанбе Плаза]]
[[Акс:Dushanbe-Plaza.JPG|right|thumb|Бинои баландошёнаи Душанбе Плаза]]
[[File:Административное деление Душанбе.png|thumb|Тақсимоти маъмурии Душанбе]]
[[Акс:Административное деление Душанбе.png|thumb|Тақсимоти маъмурии Душанбе]]
Нақшаи нави генералии шаҳри Душанбе бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 апрели соли 2017 тасдиқ гардид, ки тибқи он васеъшавии асосии маъмурию ҳудудии пойтахт ба ҷануб, қисман ба шимол, шарқ ва ғарб амалӣ шуда, зиёд гардидани ҳудуди сохтмонии шаҳр аз 12, 7 ҳазор гектари ҳозира то 18 ҳазор гектар дар соли 2025, то 25 ҳазор гектар дар соли 2040 ва то 30 ҳазор гектар баъди соли 2040 пешбинӣ гардидааст.
Нақшаи нави генералии шаҳри Душанбе бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 апрели соли 2017 тасдиқ гардид, ки тибқи он васеъшавии асосии маъмурию ҳудудии пойтахт ба ҷануб, қисман ба шимол, шарқ ва ғарб амалӣ шуда, зиёд гардидани ҳудуди сохтмонии шаҳр аз 12, 7 ҳазор гектари ҳозира то 18 ҳазор гектар дар соли 2025, то 25 ҳазор гектар дар соли 2040 ва то 30 ҳазор гектар баъди соли 2040 пешбинӣ гардидааст.
Афзоиши шумораи аҳолӣ дар ҳудуди лоиҳавӣ дар марҳалаи аввал то соли 2025 936 ҳазор нафар ва дар муҳлати ҳисобӣ то соли 2040 1 миллиону 176 ҳазор нафар муайян гардидааст.<ref>[http://khovar.tj/2017/10/31-oktyabr-r-zi-umumi-a-onii-sha-r-o-to-soli-2025-simoi-dushanbe-ba-tavri-shinohtanashavanda-ta-jir-meyobad/ 31 ОКТЯБР — РӮЗИ УМУМИҶАҲОНИИ ШАҲРҲО. То соли 2025 симои Душанбе ба таври шинохтанашаванда тағйир меёбад] </ref>
Афзоиши шумораи аҳолӣ дар ҳудуди лоиҳавӣ дар марҳалаи аввал то соли 2025 936 ҳазор нафар ва дар муҳлати ҳисобӣ то соли 2040 1 миллиону 176 ҳазор нафар муайян гардидааст.<ref>[http://khovar.tj/2017/10/31-oktyabr-r-zi-umumi-a-onii-sha-r-o-to-soli-2025-simoi-dushanbe-ba-tavri-shinohtanashavanda-ta-jir-meyobad/ 31 ОКТЯБР — РӮЗИ УМУМИҶАҲОНИИ ШАҲРҲО. То соли 2025 симои Душанбе ба таври шинохтанашаванда тағйир меёбад] </ref>


== Таърих ==
== Таърих ==
Сарзамине, ки ҳамакнун шаҳри Душанбе дар он ҷой дорад, дар садаҳои миёна «'''Шумон'''» ({{lang-fa|«شومان»}}) ном доштааст ва дар роҳномаҳо ва таърихномаҳои қадим ба гунаи «'''Сумон'''» ({{lang-fa|«سومان»}}) низ навишта шудааст. Дар «Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» омада: «Шумон шаҳрест устувор ва бабаро кӯҳ ниҳода ва гирди ӯ борае кашида ва ӯро куҳандизест бар сари кӯҳ ниҳода ва андар миёни куҳандиз чашмаи обаст бузург. Аз вай заъфарон хезад бисёр».<ref>«Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 хиҷрии қамарӣ = 982 милодӣ). Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда. Теҳрон: Китобхонаи Таҳурӣ, Ширкати офсети «Гулшан». 1983 саҳ. 110</ref> Шумон дар қисмати болооби рӯди Қубодиён ва шимоли Пули Сангин ва шаҳри Вошҷирд (Висагирд, акнун — Файзобод) воқеъ буд, ки ба гуфтаи Истахрӣ ба андозаи Тирмиз вусъат дошт ва ба масофати андаке дар ҷануби он қалъаи бузурги Шумон вокеъ буд. Муқаддасӣ дар «Аҳсан ал-тақосим» гӯяд: «Шумон маконе пурҷамъият ва ободу неку аст». Шарафуддин Алии Яздӣ дар «Зафарномаи Темурӣ» аз ин қалъа ба номи «Ҳисори Шодмон» ({{lang-fa|«حصار شادمان»}}) ёд карда ва ғолибан онро ба сурати мухтасар «Ҳисор» ({{lang-fa|«حصار»}}) ё «Ҳисорак» ({{lang-fa|«حصارک»}}) навишта ва имрӯз ҳам «Ҳисор» маъруф аст.<ref>''ЛеСтренж, Ги''. «Сарзаминҳои Хилофати шарқӣ». Тарҷумаи Маҳмуд Ирфон. Теҳрон: Бунгоҳи тарҷума ва нашри китоб. 1336 ҳ.ш. = 1958 м. саҳ. 468</ref> Шоёни ёдоварист, ки вожаи «ҳисор» арабӣ ва маънояш «диж» ва «қалъа» аст. Қалъае, ки ҳамакнун дар 5-километрии шимолу ғарбии шаҳри Душанбе қарор дорад, бозмонда аз ҳамон шаҳри Шумон аст, ки дар садаҳои XV–XVII м. «'''ҳисори Шодмон'''», яъне «'''қалъаи Шодмон'''», номида мешуд. Бар асари касрати талаффуз «Шодмон» аз он афтоду «ҳисор» монд ва исми хос — «'''Ҳисор'''» — гашт.
Сарзамине, ки ҳамакнун шаҳри Душанбе дар он ҷой дорад, дар садаҳои миёна «'''Шумон'''» ({{lang-fa|«شومان»}}) ном доштааст ва дар роҳномаҳо ва таърихномаҳои қадим ба гунаи «'''Сумон'''» ({{lang-fa|«سومان»}}) низ навишта шудааст. Дар «Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» омада: «Шумон шаҳрест устувор ва бабаро кӯҳ ниҳода ва гирди ӯ борае кашида ва ӯро куҳандизест бар сари кӯҳ ниҳода ва андар миёни куҳандиз чашмаи обаст бузург. Аз вай заъфарон хезад бисёр».<ref>«Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 хиҷрии қамарӣ = 982 милодӣ). Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда. Теҳрон: Китобхонаи Таҳурӣ, Ширкати офсети «Гулшан». 1983 — саҳ. 110</ref> Шумон дар қисмати болооби рӯди Қубодиён ва шимоли Пули Сангин ва шаҳри Вошҷирд (Висагирд, акнун — Файзобод) воқеъ буд, ки ба гуфтаи Истахрӣ ба андозаи Тирмиз вусъат дошт ва ба масофати андаке дар ҷануби он қалъаи бузурги Шумон вокеъ буд. Муқаддасӣ дар «Аҳсан ал-тақосим» гӯяд: «Шумон маконе пурҷамъият ва ободу неку аст». Шарафуддин Алии Яздӣ дар «Зафарномаи Темурӣ» аз ин қалъа ба номи «Ҳисори Шодмон» ({{lang-fa|«حصار شادمان»}}) ёд карда ва ғолибан онро ба сурати мухтасар «Ҳисор» ({{lang-fa|«حصار»}}) ё «Ҳисорак» ({{lang-fa|«حصارک»}}) навишта ва имрӯз ҳам «Ҳисор» маъруф аст.<ref>''ЛеСтренж, Ги''. «Сарзаминҳои Хилофати шарқӣ». Тарҷумаи Маҳмуд Ирфон. Теҳрон: Бунгоҳи тарҷума ва нашри китоб. 1336 ҳ.ш. = 1958 м. — саҳ. 468</ref> Шоёни ёдоварист, ки вожаи «ҳисор» арабӣ ва маънояш «диж» ва «қалъа» аст. Қалъае, ки ҳамакнун дар 5-километрии шимолу ғарбии шаҳри Душанбе қарор дорад, бозмонда аз ҳамон шаҳри Шумон аст, ки дар садаҳои XV—XVII м. «'''ҳисори Шодмон'''», яъне «'''қалъаи Шодмон'''», номида мешуд. Бар асари касрати талаффуз «Шодмон» аз он афтоду «ҳисор» монд ва исми хос — «'''Ҳисор'''» — гашт.


Дар оғози садаи XX ин қалъа тахтгоҳи беки [[Ҳисор]] Шоҳимардонқул буд ва дар заминларзаи 8 сентябри соли 1907 вайрон шуд ва аз он танҳо як дарвоза ва ду бурҷ дар миёни ду кӯҳ барҷой монда аст. Пас аз он заминларза Шоҳимардонқул ба '''қалъаи Душанбе''' кӯчид ки дар он замон маркази яке аз амлокдориҳояш буд ва аз он пас Душанбе тахтгоҳи беки Ҳисор шуд.
Дар оғози садаи XX ин қалъа тахтгоҳи беки [[Ҳисор]] Шоҳимардонқул буд ва дар заминларзаи 8 сентябри соли 1907 вайрон шуд ва аз он танҳо як дарвоза ва ду бурҷ дар миёни ду кӯҳ барҷой монда аст. Пас аз он заминларза Шоҳимардонқул ба '''қалъаи Душанбе''' кӯчид ки дар он замон маркази яке аз амлокдориҳояш буд ва аз он пас Душанбе тахтгоҳи беки Ҳисор шуд.
Сатри 95: Сатри 95:
Соли [[1924]], пас аз ташкил кардани [[Ҷумҳурии Мухтории Шӯравии Сосиалистии Тоҷикистон]] дар таркиби Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон, Душанбе шаҳр ва [[пойтахт]] эълон гардид.
Соли [[1924]], пас аз ташкил кардани [[Ҷумҳурии Мухтории Шӯравии Сосиалистии Тоҷикистон]] дар таркиби Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон, Душанбе шаҳр ва [[пойтахт]] эълон гардид.


[[16 октябр]]и соли [[1929]] Душанбе ба '''[[Сталинобод]]''', (бахшида ба роҳбари ҳамонвақтаи [[ИҶШС]] [[Иосиф Сталин]] (1924-1953) номаш иваз гардид. Соли [[1961]] дубора Душанбе номида шуд. Чунин иваз кардани номҳои шаҳру маҳалҳои аҳолинишин дар натиҷаи тағйир ёфтани сохти ҷамъиятиву сиёсӣ дар Тоҷикистон ба вуқуъ омадааст (Ниг: [[Рӯйхати номгузориҳои навини шаҳрҳои Тоҷикистон]])
[[16 октябр]]и соли [[1929]] Душанбе ба '''[[Сталинобод]]''', (бахшида ба роҳбари ҳамонвақтаи [[ИҶШС]] [[Иосиф Сталин]] (1924—1953) номаш иваз гардид. Соли [[1961]] дубора Душанбе номида шуд. Чунин иваз кардани номҳои шаҳру маҳалҳои аҳолинишин дар натиҷаи тағйир ёфтани сохти ҷамъиятиву сиёсӣ дар Тоҷикистон ба вуқуъ омадааст (Ниг: [[Рӯйхати номгузориҳои навини шаҳрҳои Тоҷикистон]])


== Аҳолӣ ==
== Аҳолӣ ==
Сатри 101: Сатри 101:
(Мувофиқи барӯйхатгирии аҳолӣ)
(Мувофиқи барӯйхатгирии аҳолӣ)
Соли [[1926]] — 5,6;
Соли [[1926]] — 5,6;
Соли [[1939]] — 82,6;
Соли [[1939]] — 82,6;
Соли [[1959]] — 233,5;
Соли [[1959]] — 233,5;
Соли [[1970]] — 376,2;
Соли [[1970]] — 376,2;


Соли [[1979]] — 492,2;
Соли [[1979]] — 492,2;


Соли [[1989]] — 594,1;
Соли [[1989]] — 594,1;


Соли [[2000]] — 562,0;
Соли [[2000]] — 562,0;


Соли [[2010]] — 724,8;
Соли [[2010]] — 724,8;
Соли [[2012]] — 747,5;
Соли [[2012]] — 747,5;


Соли [[2013]] — 764,3;
Соли [[2013]] — 764,3;


Соли [[2014]] — 778,5;
Соли [[2014]] — 778,5;


Соли [[2015]] — 788,7 <ref>[http://www.citypopulation.de/Tajikistan.html “TAJIKISTAN”. City Population. Retrieved 2015.01.01]</ref>
Соли [[2015]] — 788,7<ref>[http://www.citypopulation.de/Tajikistan.html «TAJIKISTAN». City Population. Retrieved 2015.01.01]</ref>


Соли [[2016]] — 802,7 <ref>[http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>
Соли [[2016]] — 802,7<ref>[http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>


== Иқлим ==
== Иқлим ==
Сатри 173: Сатри 173:
|}}
|}}


==Саноат==
== Саноат ==
Душанбе ба калонтарин маркази саноатӣ табдил ёфтааст. Дар пойтахт ба миқдори 40 фисад (%) иқтидори саноати мамлакат ҷойгир буд. Дар пойтахт тақрибан 15 фисади (%) аҳолии ҷумҳурӣ зиндагӣ мекард ва чоряки маҷмӯи маҳсулоти дохилии мамлакатро истеҳсол мекард.
Душанбе ба калонтарин маркази саноатӣ табдил ёфтааст. Дар пойтахт ба миқдори 40 фисад (%) иқтидори саноати мамлакат ҷойгир буд. Дар пойтахт тақрибан 15 фисади (%) аҳолии ҷумҳурӣ зиндагӣ мекард ва чоряки маҷмӯи маҳсулоти дохилии мамлакатро истеҳсол мекард.
Комплекси саноатии пойтахт ҳоло 230 корхонаи саноатии гуногуншаклро дар бар мегирад, ки дар он зиёда аз 19 ҳазор аҳолии пойтахт фаъолият доранд.<ref>[http://news.tj/ru/news/otgoloski-privatizatsii-ili-stolitsa-bez-zavodov Отголоски приватизации, или Столица без заводов…]</ref> Аз ҳаҷми умумии истеҳсоли маҳсулот 30 % молҳои сермасриф (аз ҷумла хурокворӣ) ташкил медиҳад. Маҳсулоти аз коргоҳҳои пойтахт ба фуруши беруна содиротшаванда: матоъҳои пахтагин, ресмони пахтагин, коркарди маҳсулоти ҷуроббарорӣ, маҳсулоти кабелбарорӣ, арматура ва маҳсулоти коркарди кишоварзӣ ва диг. ташкил медиҳад. Зиёда аз 10 корхонаҳои якҷоя бо ширкатҳои хориҷӣ дар Душанбе фаъолият доранд.
Комплекси саноатии пойтахт ҳоло 230 корхонаи саноатии гуногуншаклро дар бар мегирад, ки дар он зиёда аз 19 ҳазор аҳолии пойтахт фаъолият доранд.<ref>[http://news.tj/ru/news/otgoloski-privatizatsii-ili-stolitsa-bez-zavodov Отголоски приватизации, или Столица без заводов…]</ref> Аз ҳаҷми умумии истеҳсоли маҳсулот 30 % молҳои сермасриф (аз ҷумла хурокворӣ) ташкил медиҳад. Маҳсулоти аз коргоҳҳои пойтахт ба фуруши беруна содиротшаванда: матоъҳои пахтагин, ресмони пахтагин, коркарди маҳсулоти ҷуроббарорӣ, маҳсулоти кабелбарорӣ, арматура ва маҳсулоти коркарди кишоварзӣ ва диг. ташкил медиҳад. Зиёда аз 10 корхонаҳои якҷоя бо ширкатҳои хориҷӣ дар Душанбе фаъолият доранд.
Тақсимоти корхонаҳои истеҳсолӣ аз нуқтаи назари соҳаҳои бартарӣ дошта.
Тақсимоти корхонаҳои истеҳсолӣ аз нуқтаи назари соҳаҳои бартарӣ дошта.
* '''Саноати сабук''' — соҳаи бештар тараққикардаи саноати комплексии пойтахт мебошад. Чунин ҳолат ба он маънидод мешавад, ки манбаи асосии ашёҳо (пахта, нахи маҳинах ва ғайра) дар дохили ҷумҳурӣ истеҳсол мешаванд. На танҳои корхонаҳои шаҳр, балки корхонаҳои бузурги ҷумҳуриро ба мисли ташкилоти истеҳсолии ҶММ «Насоҷӣ» (корхонаи бофандагӣ ва ресандагӣ), ки бо қувваи истеҳсолӣ дар як сол коркарди пахтаи маҳинахро ба 25 ҳазор тонна мерасонад, дар бар мегирад. ҶС «Чевар» корхонаи барои истеҳсоли махсулоти дузандагии тайёр, ҶС «Нафиса» корхонаи коркарди маҳсулоти ҷуроббарорие, ки дар айни замон асосан маҳсулоти худро ки аз нахи пахта иборат аст, истеҳсол меамоянд.
* '''Саноати сабук''' — соҳаи бештар тараққикардаи саноати комплексии пойтахт мебошад. Чунин ҳолат ба он маънидод мешавад, ки манбаи асосии ашёҳо (пахта, нахи маҳинах ва ғайра) дар дохили ҷумҳурӣ истеҳсол мешаванд. На танҳои корхонаҳои шаҳр, балки корхонаҳои бузурги ҷумҳуриро ба мисли ташкилоти истеҳсолии ҶММ «Насоҷӣ» (корхонаи бофандагӣ ва ресандагӣ), ки бо қувваи истеҳсолӣ дар як сол коркарди пахтаи маҳинахро ба 25 ҳазор тонна мерасонад, дар бар мегирад. ҶС «Чевар» корхонаи барои истеҳсоли махсулоти дузандагии тайёр, ҶС «Нафиса» корхонаи коркарди маҳсулоти ҷуроббарорие, ки дар айни замон асосан маҳсулоти худро ки аз нахи пахта иборат аст, истеҳсол меамоянд.
* '''Соҳаҳои барқӣ, мошинсозӣ ва металлургӣ''' — корхонаҳои азими ҷумҳурӣ ба ҳисоб мераванд. ИИВД «Текстилмаш» (истеҳсоли дастгоҳҳо ва таҷҳизот барои саноати пахтатозакунӣ, хоҷагии қишлоқ, истеҳсоли ҳисобкунакҳои газӣ, неъругоҳҳои барқии хурд ва автономӣ, васл намудани техникаи хоҷагии қишлоқ) ҶС «Тоҷиккабел» — корхонаи истеҳсли маҳсулоти кабелӣ (зиёда 40 номгӯи ва намуд сар карда, аз кабелҳои телефонӣ то кабеҳои пуриқтидори электронӣ) ҶС «Сомон-таҷҳизот» корхонаи истеҳсоли техникаи электронӣ, молҳои электрикӣ маиши, ҶС «Торгмаш» — корхонаи истеҳсоли таҷҳизот барои муассисаҳои савдо, ҶС «Заводи арматурбарорӣ»- корхонаи истеҳсоли рехти чуян, арматура.
* '''Соҳаҳои барқӣ, мошинсозӣ ва металлургӣ''' — корхонаҳои азими ҷумҳурӣ ба ҳисоб мераванд. ИИВД «Текстилмаш» (истеҳсоли дастгоҳҳо ва таҷҳизот барои саноати пахтатозакунӣ, хоҷагии қишлоқ, истеҳсоли ҳисобкунакҳои газӣ, неъругоҳҳои барқии хурд ва автономӣ, васл намудани техникаи хоҷагии қишлоқ) ҶС «Тоҷиккабел» — корхонаи истеҳсли маҳсулоти кабелӣ (зиёда 40 номгӯи ва намуд сар карда, аз кабелҳои телефонӣ то кабеҳои пуриқтидори электронӣ) ҶС «Сомон-таҷҳизот» корхонаи истеҳсоли техникаи электронӣ, молҳои электрикӣ маиши, ҶС «Торгмаш» — корхонаи истеҳсоли таҷҳизот барои муассисаҳои савдо, ҶС «Заводи арматурбарорӣ»- корхонаи истеҳсоли рехти чуян, арматура.
* '''Саноати хурокворӣ ва коркардабарорӣ''': Тамоми намуди маҳсулоти хуроквориро истеҳсол менамоянд, инчунин молҳои машруботиро. Яке аз соҳаҳои калонтарин ин комбинати ширбарорӣ ва гушту консерва, заводи машруботи шаҳри Душанбе, комбинати хуроквории Тоҷикистон, корхонаҳои маҳсулоти нон «Нонпаз», қанодӣ, фабрикаи «Ширин» мебошанд.
* '''Саноати хурокворӣ ва коркардабарорӣ''': Тамоми намуди маҳсулоти хуроквориро истеҳсол менамоянд, инчунин молҳои машруботиро. Яке аз соҳаҳои калонтарин ин комбинати ширбарорӣ ва гушту консерва, заводи машруботи шаҳри Душанбе, комбинати хуроквории Тоҷикистон, корхонаҳои маҳсулоти нон «Нонпаз», қанодӣ, фабрикаи «Ширин» мебошанд.
* '''Саноати масолеҳи бинокорӣ''' — заводи сементбарории шаҳри Душанбе, заводи шифербарорӣ, заводи хишбарорӣ ва инчунин дигар корхонаҳоро, ки масолеҳи бинокорӣ конструксияи бетонӣ истеҳсол менамоянд, дар бар мегирад.
* '''Саноати масолеҳи бинокорӣ''' — заводи сементбарории шаҳри Душанбе, заводи шифербарорӣ, заводи хишбарорӣ ва инчунин дигар корхонаҳоро, ки масолеҳи бинокорӣ конструксияи бетонӣ истеҳсол менамоянд, дар бар мегирад.
* '''Соҳаи электроэнергетикӣ''' — корхонаҳои ТЭТС-и Душанбе ва неругоҳҳоии барқии Варзоб — корхонаҳои коркарди электроэнергетикӣ ва гармиро дар бар мегирад.
* '''Соҳаи электроэнергетикӣ''' — корхонаҳои ТЭТС-и Душанбе ва неругоҳҳоии барқии Варзоб — корхонаҳои коркарди электроэнергетикӣ ва гармиро дар бар мегирад.
*
*
* '''Саноати кимиёвии пойтахт''' — аз корхонаҳои коркардбарории масолеҳи нефтӣ ва истеҳсоли ашёи пластмассагӣ иборат аст.
* '''Саноати кимиёвии пойтахт''' — аз корхонаҳои коркардбарории масолеҳи нефтӣ ва истеҳсоли ашёи пластмассагӣ иборат аст.
*
*
* '''Саноати ҷангал, коркарди чӯб, қоғаз ва селюлоза''' — ба худ корхонаҳои истеҳсоли коркарди ҷангал, истеҳсоли ашё барои мебел, ки ба стандартҳои давлатӣ таносуб аст, дар бар мегирад.
* '''Саноати ҷангал, коркарди чӯб, қоғаз ва селюлоза''' — ба худ корхонаҳои истеҳсоли коркарди ҷангал, истеҳсоли ашё барои мебел, ки ба стандартҳои давлатӣ таносуб аст, дар бар мегирад.
*
* '''Саноати полиграфӣ''' — зиёда аз 20 коргоҳҳро дар бар гирифта, ки китоб ва дигар намуди чопи полиграфиро истеҳсол менамоянд.<ref>[ http://www.dushanbe.tj/economic/industry/]</ref>
*
*
* '''Саноати полиграфӣ''' — зиёда аз 20 коргоҳҳро дар бар гирифта, ки китоб ва дигар намуди чопи полиграфиро истеҳсол менамоянд.<ref>[ http://www.dushanbe.tj/economic/industry/]</ref>
*


==Маркази илмӣ-фарҳангӣ==
== Маркази илмӣ-фарҳангӣ ==
[[File:Dushanbe Presidential Palace 01.jpg|right|thumb|Қасри Миллат]]
[[Акс:Dushanbe Presidential Palace 01.jpg|right|thumb|Қасри Миллат]]
[[Акс:Somoni monument.JPG|right|thumb|Ҳайкали Исмоили Сомонӣ]]
[[Акс:Somoni monument.JPG|right|thumb|Ҳайкали Исмоили Сомонӣ]]
[[Акс:Здание Национальной библиотеки.JPG|right|thumb|Китобхонаи миллии Тоҷикистон]]
[[Акс:Здание Национальной библиотеки.JPG|right|thumb|Китобхонаи миллии Тоҷикистон]]
Сатри 198: Сатри 198:
[[Акс:Donishgohi agrarii Tojikiston.JPG|right|thumb|Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон]]
[[Акс:Donishgohi agrarii Tojikiston.JPG|right|thumb|Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон]]
[[Акс:Donishgohi davlatii tibbii Tojikiston ba nomi A Sino.JPG|right|thumb|Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи А. Сино]]
[[Акс:Donishgohi davlatii tibbii Tojikiston ba nomi A Sino.JPG|right|thumb|Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи А. Сино]]
[[Акс:Здание Счётной палаты РТ.JPG|right|thumb|Палатаи ҳисоби Ҷумҳурии Тоҷикистон,собиқ китобхонаи ба номи А. Фирдавсӣ]]
[[Акс:Здание Счётной палаты РТ.JPG|right|thumb|Палатаи ҳисоби Ҷумҳурии Тоҷикистон, собиқ китобхонаи ба номи А. Фирдавсӣ]]
[[Акс:Дворец бракосочетания.JPG|right|thumb|Маркази ақди никоҳ]]
[[Акс:Дворец бракосочетания.JPG|right|thumb|Маркази ақди никоҳ]]
[[Акс:Молодехный драматический театр.JPG|right|thumb|Театри ҷавонон ба номи М. Воҳидов]]
[[Акс:Молодехный драматический театр.JPG|right|thumb|Театри ҷавонон ба номи М. Воҳидов]]
Сатри 204: Сатри 204:
[[Акс:Ҳунарпешагони Тоҷикистон .JPG|right|thumb|Намоиши театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]]
[[Акс:Ҳунарпешагони Тоҷикистон .JPG|right|thumb|Намоиши театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]]
[[Акс:Sadriddin Ayni.jpg|right|thumb|Ҳайкали нависандагон С.Айнӣ ва М. Горкий]]
[[Акс:Sadriddin Ayni.jpg|right|thumb|Ҳайкали нависандагон С.Айнӣ ва М. Горкий]]
{{асос|Фарҳангистони улуми Тоҷикистон}}
{{асос|Фарҳангистони улуми Тоҷикистон}}
Душанбе яке аз калонтарин маркази илмӣ-фарҳангӣ ба шумор меравад. Дар [[Фарҳангистони улуми Тоҷикистон|Академияи илмҳои Тоҷикистон]], ки ба он 20 Пажӯҳишгоҳҳои илмӣ-тадқиқотӣ шомил буда, дар онҳо дар соҳаҳои физика, астрофизика, риёзиёт, зилзилашиносӣ, кимиё, геология, гастроэнтрология, зоология, ботаника, растаниҳои физиологӣ, генетика, иқтисод, фалсафа, ҳуқуқ, таърих ва бостоншиносӣ, этнографӣ, забон ва адабиёт, шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ тадқиқотҳо бурда мешаванд. 21 донишгоҳҳу донишкадаҳои пойтахт ҳар сол ҳазорҳо мутахассисони соҳаи гуногуни хоҷагии халқи ҷумҳуриро тайёр менамоянд.
Душанбе яке аз калонтарин маркази илмӣ-фарҳангӣ ба шумор меравад. Дар [[Фарҳангистони улуми Тоҷикистон|Академияи илмҳои Тоҷикистон]], ки ба он 20 Пажӯҳишгоҳҳои илмӣ-тадқиқотӣ шомил буда, дар онҳо дар соҳаҳои физика, астрофизика, риёзиёт, зилзилашиносӣ, кимиё, геология, гастроэнтрология, зоология, ботаника, растаниҳои физиологӣ, генетика, иқтисод, фалсафа, ҳуқуқ, таърих ва бостоншиносӣ, этнографӣ, забон ва адабиёт, шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ тадқиқотҳо бурда мешаванд. 21 донишгоҳҳу донишкадаҳои пойтахт ҳар сол ҳазорҳо мутахассисони соҳаи гуногуни хоҷагии халқи ҷумҳуриро тайёр менамоянд.


Нақши Душанбе дар рушди фарҳанг бузург аст. Устодони барҷастаи назму насри муосири тоҷик [[Садриддин Айнӣ]], [[Абулқосим Лоҳутӣ]], [[Мирзо Турсунзода]], [[Сотим Улуғзода]], [[Ҷалол Икромӣ]], [[Мирсаид Миршакар]], [[Мӯъмин Қаноат]], [[Боқӣ Раҳимзода]], [[Фотеҳ Ниёзӣ]], [[Лоиқ Шералӣ]] ва дигарҳо дар рушди адабиёти муосири тоҷик на танҳо дар Ватани худ, балки дар дигар мамлакатҳои Шарқу Ғарб машҳур буда, саҳми беандозае гузоштаанд.<ref name="ReferenceA">http://www.dushanbe.tj/capital/capital/</ref>
Нақши Душанбе дар рушди фарҳанг бузург аст. Устодони барҷастаи назму насри муосири тоҷик [[Садриддин Айнӣ]], [[Абулқосим Лоҳутӣ]], [[Мирзо Турсунзода]], [[Сотим Улуғзода]], [[Ҷалол Икромӣ]], [[Мирсаид Миршакар]], [[Мӯъмин Қаноат]], [[Боқӣ Раҳимзода]], [[Фотеҳ Ниёзӣ]], [[Лоиқ Шералӣ]] ва дигарҳо дар рушди адабиёти муосири тоҷик на танҳо дар Ватани худ, балки дар дигар мамлакатҳои Шарқу Ғарб машҳур буда, саҳми беандозае гузоштаанд.<ref name="ReferenceA">http://www.dushanbe.tj/capital/capital/</ref>
Соли [[2011]] дар Душанбе бузургтарин дар [[Осиёи Марказӣ]] [[Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] бунёд карда шудааст, теъдоди хазинаи китобҳояш зиёда аз 6 000 000 нусхаро ташкил медиҳад.
Соли [[2011]] дар Душанбе бузургтарин дар [[Осиёи Марказӣ]] [[Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] бунёд карда шудааст, теъдоди хазинаи китобҳояш зиёда аз 6 000 000 нусхаро ташкил медиҳад.


==Маориф==
== Маориф ==
Тоҷикон яке аз мардумони қадими [[Осиёи Марказӣ]] мебошанд, ки фарҳанги бостонӣ ва муассисаҳои таълиму тарбияи дар замони қадим ва ибтидои асрҳои миёна ташаккулёфта (дабистон, дабиристон ва ғайра) доштанд. Дар асрҳои миёна ин низоми таълиму тарбия дар шакли мактабу мадрасаҳо, ки барои омӯзонидани шариати ислом ва дигар улуми мутадовилаи вақт роиҷ буд, амал менамуданд. Дар мактабҳо таълими ибтидоӣ ва дар мадрасаҳо таълими миёна ва олӣ марсум буд<ref name=":0" />.
Тоҷикон яке аз мардумони қадими [[Осиёи Марказӣ]] мебошанд, ки фарҳанги бостонӣ ва муассисаҳои таълиму тарбияи дар замони қадим ва ибтидои асрҳои миёна ташаккулёфта (дабистон, дабиристон ва ғайра) доштанд. Дар асрҳои миёна ин низоми таълиму тарбия дар шакли мактабу мадрасаҳо, ки барои омӯзонидани шариати ислом ва дигар улуми мутадовилаи вақт роиҷ буд, амал менамуданд. Дар мактабҳо таълими ибтидоӣ ва дар мадрасаҳо таълими миёна ва олӣ марсум буд<ref name=":0" />.


=== Даврони шӯравӣ ===
=== Даврони шӯравӣ ===
Пас аз истиқрори Ҳокимияти Шӯравӣ масоили маориф, омӯзишу парвариш, сохтмони мактабҳо, муассисаҳои таҳсилоти ҳамагонӣ дар мадди аввал қарор гирифтанд. 15 марти 1921 дар Душанбе Нозироти вилоятӣ (Шуъбаи маорифи халқи Бухорои Шарқӣ) таъсис ёфт. Бо ташаббуси ин Шуъба июли 1921 Анҷумани вилоятии кормандони маориф давъат шуд. Дар ин Анҷуман камбудҳои кори мактабу маориф мавриди муҳокима қарор гирифтанд ва роҳҳои бартараф намудани онҳо муайян гардиданд<ref name=":0" />.
Пас аз истиқрори Ҳокимияти Шӯравӣ масоили маориф, омӯзишу парвариш, сохтмони мактабҳо, муассисаҳои таҳсилоти ҳамагонӣ дар мадди аввал қарор гирифтанд. 15 марти 1921 дар Душанбе Нозироти вилоятӣ (Шуъбаи маорифи халқи Бухорои Шарқӣ) таъсис ёфт. Бо ташаббуси ин Шуъба июли 1921 Анҷумани вилоятии кормандони маориф давъат шуд. Дар ин Анҷуман камбудҳои кори мактабу маориф мавриди муҳокима қарор гирифтанд ва роҳҳои бартараф намудани онҳо муайян гардиданд<ref name=":0" />.


Баъди таъсиси [[ҶМШС Тоҷикистон]] инкишофи маорифи халқ тибқи нақшаҳои муайян оғоз ёфт, шумораи мактабҳо ва шогирдон зиёд шуд<ref name=":0" />. 14 декабри 1924 дар Душанбе ба ҷойи Шуъбаи маорифи халқи Бухорои Шарқӣ Комиссариати маорифи халқ созмон дода шуд, ки сарварии онро [[Аббос Алиев]] ба уҳда дошт. Дар назди Комиссариат Шӯрои илмии давлатӣ бо сарварии шоири тавоно Абулқосим Лоҳутӣ амал мекард. Ташкили мактабҳои нави шӯравӣ, маҳви бесаводӣ, ба мактаб овардан ва бо таълим фаро гирифтани кӯдакони ятим вазифаҳои асосии Комиссариат гардиданд. Яке аз нахустин иқдомот дар кори маҳви бесаводӣ ҷорӣ намудани таълими ҳамагонии ҳатмӣ буд. Барои тайёр намудани муаллимон соли 1926 дар Душанбе техникуми омӯзгорӣ таъсис ёфт. Барои мактабҳо барномаҳои таълим, китобҳои дарсӣ ва дастурҳои методӣ мураттаб мегаштанд<ref name=":0">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 70. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.
Баъди таъсиси [[ҶМШС Тоҷикистон]] инкишофи маорифи халқ тибқи нақшаҳои муайян оғоз ёфт, шумораи мактабҳо ва шогирдон зиёд шуд<ref name=":0" />. 14 декабри 1924 дар Душанбе ба ҷойи Шуъбаи маорифи халқи Бухорои Шарқӣ Комиссариати маорифи халқ созмон дода шуд, ки сарварии онро [[Аббос Алиев]] ба уҳда дошт. Дар назди Комиссариат Шӯрои илмии давлатӣ бо сарварии шоири тавоно Абулқосим Лоҳутӣ амал мекард. Ташкили мактабҳои нави шӯравӣ, маҳви бесаводӣ, ба мактаб овардан ва бо таълим фаро гирифтани кӯдакони ятим вазифаҳои асосии Комиссариат гардиданд. Яке аз нахустин иқдомот дар кори маҳви бесаводӣ ҷорӣ намудани таълими ҳамагонии ҳатмӣ буд. Барои тайёр намудани муаллимон соли 1926 дар Душанбе техникуми омӯзгорӣ таъсис ёфт. Барои мактабҳо барномаҳои таълим, китобҳои дарсӣ ва дастурҳои методӣ мураттаб мегаштанд<ref name=":0">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 70. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.


Соли 1926 дар Душанбе Анҷумани умумитоҷикии Шӯроҳо барпо шуд. Дар ин Анҷуман оид ба ҷорӣ намудани таҳсилоти ҳамагонии ҳатмӣ Декларатсия қабул карда шуд. Дар Декларатсияи мазкур оид ба фаро гирифтани меҳнаткашони ҶМШС Тоҷикистон ба таҳсилоти пурра, гуногунҷабҳа ва ройгон сухан мерафт. Кумитаҳои фавқулодаи маҳви бесаводӣ ва ҷамъияти ихтиёрии «Нест бод бесаводӣ» ташкил гардиданд. Аҳли ҷомеаи ҷумҳурӣ шиор-даъвати «Босавод, биомӯз бесаводро» дастгирӣ карданд. Чорабиниҳо бо номи «Ду ҳафта», «Моҳ»-и маорифи халқ, маъракаҳои маданӣ-маърифатӣ, ҷамъоварии маблағ барои маорифи халқ ва ғайра баргузор мешуданд. Сокинони Душанбе дар ҳашари сохтмони мактабҳо, синфхонаҳо, марказҳои маҳви бесаводӣ фаъолона ширкат мекарданд. Дар муддати кӯтоҳ гурӯҳҳои махсуси таълимӣ баҳри таълими меҳнаткашон ва маҳви бесаводӣ ба кор сар карданд. Пас аз ташкил ёфтани [[ҶШС Тоҷикистон]] дар рушду инкишофи маорифи халқ давраи нав оғоз ёфт<ref name=":1">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 71. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.
Соли 1926 дар Душанбе Анҷумани умумитоҷикии Шӯроҳо барпо шуд. Дар ин Анҷуман оид ба ҷорӣ намудани таҳсилоти ҳамагонии ҳатмӣ Декларатсия қабул карда шуд. Дар Декларатсияи мазкур оид ба фаро гирифтани меҳнаткашони ҶМШС Тоҷикистон ба таҳсилоти пурра, гуногунҷабҳа ва ройгон сухан мерафт. Кумитаҳои фавқулодаи маҳви бесаводӣ ва ҷамъияти ихтиёрии «Нест бод бесаводӣ» ташкил гардиданд. Аҳли ҷомеаи ҷумҳурӣ шиор-даъвати «Босавод, биомӯз бесаводро» дастгирӣ карданд. Чорабиниҳо бо номи «Ду ҳафта», «Моҳ»-и маорифи халқ, маъракаҳои маданӣ-маърифатӣ, ҷамъоварии маблағ барои маорифи халқ ва ғайра баргузор мешуданд. Сокинони Душанбе дар ҳашари сохтмони мактабҳо, синфхонаҳо, марказҳои маҳви бесаводӣ фаъолона ширкат мекарданд. Дар муддати кӯтоҳ гурӯҳҳои махсуси таълимӣ баҳри таълими меҳнаткашон ва маҳви бесаводӣ ба кор сар карданд. Пас аз ташкил ёфтани [[ҶШС Тоҷикистон]] дар рушду инкишофи маорифи халқ давраи нав оғоз ёфт<ref name=":1">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 71. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.


==== Мактабҳои таҳсилоти умумӣ ====
==== Мактабҳои таҳсилоти умумӣ ====
Соли хониши 1930–1931дар ҷумҳурӣ таҳсилоти умумии ибтидоӣ ҷорӣ карда шуд. Дар баробари ин шабакаи мактабҳои ҳафтсола ва миёна низ афзоиш ёфт. Ба кори сохтмон ва инкишофи мактабҳо қарорҳои Ҳизби коммунист ва Ҳукумати ҷумҳурӣ «Дар бораи ҷорӣ намудани таълими умумии ҳатмии ибтидоии бачаҳои 8–9–10-сола» (25 июли 1930; 14 августи 1930), «Дар бораи рафти таълими ибтидоии умумӣ» (21 феврали 1931), «Дар бораи мактабҳои ибтидоӣ ва миёна дар СССР» (16 майи 1934), «Дар бораи сохтмони мактаб дар шаҳрҳо» (28 феврали 1935) ва ғайра такони ҷиддие шуданд. Дар миёнаи солҳои 30 асри 20 масъалаи маҳви бесаводӣ дар шаҳрҳо ба таври умумӣ ҳал гардид<ref name=":1" />.
Соли хониши 1930-1931дар ҷумҳурӣ таҳсилоти умумии ибтидоӣ ҷорӣ карда шуд. Дар баробари ин шабакаи мактабҳои ҳафтсола ва миёна низ афзоиш ёфт. Ба кори сохтмон ва инкишофи мактабҳо қарорҳои Ҳизби коммунист ва Ҳукумати ҷумҳурӣ «Дар бораи ҷорӣ намудани таълими умумии ҳатмии ибтидоии бачаҳои 8-9-10-сола» (25 июли 1930; 14 августи 1930), «Дар бораи рафти таълими ибтидоии умумӣ» (21 феврали 1931), «Дар бораи мактабҳои ибтидоӣ ва миёна дар СССР» (16 майи 1934), «Дар бораи сохтмони мактаб дар шаҳрҳо» (28 феврали 1935) ва ғайра такони ҷиддие шуданд. Дар миёнаи солҳои 30 асри 20 масъалаи маҳви бесаводӣ дар шаҳрҳо ба таври умумӣ ҳал гардид<ref name=":1" />.


Ба сохтмон ва рушду такомули мактабҳо Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941–45) халал расонд.
Ба сохтмон ва рушду такомули мактабҳо Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-45) халал расонд.


==== Таҳсилоти миёнаи махсус ====
==== Таҳсилоти миёнаи махсус ====
Сатри 229: Сатри 229:


==== Муассисаҳои олии таълимӣ ====
==== Муассисаҳои олии таълимӣ ====
Нахустин мактаби олии Тоҷикистон [[Институти давлатии педагогии Душанбе]] мебошад, ки соли 1931 таъсис ёфтааст. Дар ибтидо он се шуъба — забон ва адабиёт, педагогӣ, агробиологӣ дошт. Баъдан, солҳои 1935–1940 факултетҳои нав таъсис ёфтанд<ref name=":2">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 72. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.
Нахустин мактаби олии Тоҷикистон [[Институти давлатии педагогии Душанбе]] мебошад, ки соли 1931 таъсис ёфтааст. Дар ибтидо он се шуъба — забон ва адабиёт, педагогӣ, агробиологӣ дошт. Баъдан, солҳои 1935—1940 факултетҳои нав таъсис ёфтанд<ref name=":2">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 72. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.


==== Тарбияи томактабӣ ====
==== Тарбияи томактабӣ ====
Аз рӯзҳои аввали таъсиси ҶМШС Тоҷикистон ва баъдан ҶШС Тоҷикистон Ҳукумат ба масоили тарбияи томактабӣ таваҷҷуҳ менамуд. Нахустин боғча барои 25 нафар кӯдак ифтитоҳ шуд. Минбаъд шумораи муассисаҳои томактабӣ ва тарбиятгирандагони онҳо афзоиш ёфт. Аз соли 1955 бунёди боғчаҳои бачагон дар назди корхонаҳои шаҳри Душанбе оғоз гардид. Соли 1955 дар назди корхонаҳо 20 боғчаи бачагон фаъолият мекард<ref name=":3" />.
Аз рӯзҳои аввали таъсиси ҶМШС Тоҷикистон ва баъдан ҶШС Тоҷикистон Ҳукумат ба масоили тарбияи томактабӣ таваҷҷуҳ менамуд. Нахустин боғча барои 25 нафар кӯдак ифтитоҳ шуд. Минбаъд шумораи муассисаҳои томактабӣ ва тарбиятгирандагони онҳо афзоиш ёфт. Аз соли 1955 бунёди боғчаҳои бачагон дар назди корхонаҳои шаҳри Душанбе оғоз гардид. Соли 1955 дар назди корхонаҳо 20 боғчаи бачагон фаъолият мекард<ref name=":3" />.


==== Такмили ихтисос ====
==== Такмили ихтисос ====
Бо мақсади самарабахш гардидани ҷараёни таълиму тарбия, таъмини омӯзгорони муассисаҳои таълимӣ бо китобҳои дарсӣ, дастурҳои илмию педагогӣ ва методӣ 21 августи 1930 дар Душанбе Институти илмӣ-таҳқиқотии илмҳои педагогӣ таъсис ёфт. 20 январи 1935 Институти такмили ихтисоси кадрҳои соҳаи педагогика (омӯзгорӣ) ба кор шурӯъ кард. Соли 1962 он номи Институти марказии такмили ихтисоси муаллимонро гирифт. Ҳоло ин муассиса чун Институти марказии такмили ихтисоси кормандони соҳаи маориф фаъолият менамояд<ref name=":3">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 73. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.
Бо мақсади самарабахш гардидани ҷараёни таълиму тарбия, таъмини омӯзгорони муассисаҳои таълимӣ бо китобҳои дарсӣ, дастурҳои илмию педагогӣ ва методӣ 21 августи 1930 дар Душанбе Институти илмӣ-таҳқиқотии илмҳои педагогӣ таъсис ёфт. 20 январи 1935 Институти такмили ихтисоси кадрҳои соҳаи педагогика (омӯзгорӣ) ба кор шурӯъ кард. Соли 1962 он номи Институти марказии такмили ихтисоси муаллимонро гирифт. Ҳоло ин муассиса чун Институти марказии такмили ихтисоси кормандони соҳаи маориф фаъолият менамояд<ref name=":3">[[Донишномаи Душанбе]]. — {{Д.}}: [[Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик|СИЭМТ]], 2016. — С. 73. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7</ref>.


=== Омори кунунии маориф ===
=== Омори кунунии маориф ===
* Миқдори мактабҳои маълумоти олӣ — 20;
* Миқдори мактабҳои маълумоти олӣ — 20;


дар онҳо:
дар онҳо:


* Донишҷӯён, ҳазор нафар — 97,2;
* Донишҷӯён, ҳазор нафар — 97,2;
* Мутахассисони хатмкунанда, ҳазор нафар — 17,1;
* Мутахассисони хатмкунанда, ҳазор нафар — 17,1;
* Миқдори омӯзишгоҳҳои касбию техникӣ — 9;
* Миқдори омӯзишгоҳҳои касбию техникӣ — 9;


дар онҳо:
дар онҳо:


* Хонандагон, ҳазор нафар — 9,0;
* Хонандагон, ҳазор нафар — 9,0;
* Коргарони мутахассиси хаимкунанда, ҳазор нафар — 2,1;
* Коргарони мутахассиси хаимкунанда, ҳазор нафар — 2,1;
* Миқдори мактабҳои таҳсилоти умумӣ — 140;
* Миқдори мактабҳои таҳсилоти умумӣ — 140;


дар онҳо:
дар онҳо:


* Хонандагон, ҳазор нафар — 172;
* Хонандагон, ҳазор нафар — 172;
* Омӯзгорон, ҳазор нафар — 7,2;
* Омӯзгорон, ҳазор нафар — 7,2;
* Миқдори муассисаҳои бачагонаи томактабӣ — 112;
* Миқдори муассисаҳои бачагонаи томактабӣ — 112;
* Бача дар онҳо, ҳазор нафар — 24,1
* Бача дар онҳо, ҳазор нафар — 24,1


==Илм==
== Илм ==
* Ташкилотҳои илмӣ — 45;
* Ташкилотҳои илмӣ — 45;
* теъдоди кормандони илмӣ — 2828;
* теъдоди кормандони илмӣ — 2828;


Дорандагони унвони илмӣ дар онҳо:
Дорандагони унвони илмӣ дар онҳо:


* докторони илм, нафар — 231;
* докторони илм, нафар — 231;
* номзадҳои илм, нафар — 583.
* номзадҳои илм, нафар — 583.


аз ҷумла:
аз ҷумла:


* Институтҳои [[Академияи илмҳои Тоҷикистон|Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон]] — 15;
* Институтҳои [[Академияи илмҳои Тоҷикистон|Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон]] — 15;
* теъдоди кормандони илмӣ — 883;
* теъдоди кормандони илмӣ — 883;


Дорандагони унвони илмӣ дар онҳо:
Дорандагони унвони илмӣ дар онҳо:


* докторони илм, нафар — 115;
* докторони илм, нафар — 115;
* номзадҳои илм, нафар — 229.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр]</ref>
* номзадҳои илм, нафар — 229.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр]</ref>


==Мактабҳои олӣ==
== Мактабҳои олӣ ==
{{Асосӣ|Мактабҳои олии Душанбе}}
{{Асосӣ|Мактабҳои олии Душанбе}}

==Ёдгориҳои меъморӣ-таърихӣ==
== Ёдгориҳои меъморӣ-таърихӣ ==
* 1. Муҷтамаи ёдгории оштии миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон бо ҳайкали [[Исмоили Сомонӣ]], дар майдони "Дӯстӣ";
* 1. Муҷтамаи ёдгории оштии миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон бо ҳайкали [[Исмоили Сомонӣ]], дар майдони «Дӯстӣ»;
*
*
* 2. Ҳайкали [[Садриддин Айнӣ]];
* 2. Ҳайкали [[Садриддин Айнӣ]];
Сатри 291: Сатри 292:
* 5. Ҳайкали А. [[Фирдавсӣ]];
* 5. Ҳайкали А. [[Фирдавсӣ]];
*
*
* 6. Ҳайкали В. В. Куйбишев;
* 6. Ҳайкали В. В. Куйбишев;
*
*
* 7. Ҳайкали А. [[Рӯдакӣ]];
* 7. Ҳайкали А. [[Рӯдакӣ]];
Сатри 304: Сатри 305:
*
*
* 12. Нимпайкараи Махатма Гандӣ;
* 12. Нимпайкараи Махатма Гандӣ;
*
*
* 13. Муҷтамаи ёдгории Иттифоқи нависандагони Ҷумҳурии Тоҷикистон ("Ситораҳои Шарқ");
* 13. Муҷтамаи ёдгории Иттифоқи нависандагони Ҷумҳурии Тоҷикистон («Ситораҳои Шарқ»);
*
*
* 14. Муҷтамаи нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон;
* 14. Муҷтамаи нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон;
*
*
* 15. Муҷтамаи парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон.
* 15. Муҷтамаи парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон.
*
*


==Осорхонаҳо==
== Осорхонаҳо ==
{{асос|Осорхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон}}
{{асос|Осорхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон}}
* [[Осорхонаи миллии Тоҷикистон]] (соли 2012 таъсис ёфтааст)
* [[Осорхонаи миллии Тоҷикистон]] (соли 2012 таъсис ёфтааст)
* [[Осорхонаи миллии ба номи Камолиддин Беҳзод]] (соли 1934 таъсис ёфтааст)
* [[Осорхонаи миллии ба номи Камолиддин Беҳзод]] (соли 1934 таъсис ёфтааст)
Сатри 319: Сатри 320:
* [[Осорхонаи мардумшиносии АИ Тоҷикистон]](этнографӣ)(1954)
* [[Осорхонаи мардумшиносии АИ Тоҷикистон]](этнографӣ)(1954)
* Хона-музейи [[Садриддин Айнӣ]] (1963)
* Хона-музейи [[Садриддин Айнӣ]] (1963)
* [[Осорхонаи ҷумҳуриявии фарҳанги мусиқии ба номи Зиёдулло Шаҳидӣ дар Душанбе]] (1991)
* [[Осорхонаи ҷумҳуриявии фарҳанги мусиқии ба номи Зиёдулло Шаҳидӣ дар Душанбе]] (1991)
* Хона-музейи Муҳаммадҷон Раҳимӣ (1968)
* Хона-музейи Муҳаммадҷон Раҳимӣ (1968)
* Хона-музейи Муҳиддин Аминзода (1974)
* Хона-музейи Муҳиддин Аминзода (1974)
* [[Осорхонаи Турсунзода]] — Хона-музеи [[Мирзо Турсунзода]] (1981)
* [[Осорхонаи Турсунзода]] — Хона-музеи [[Мирзо Турсунзода]] (1981)
* [[Осорхонаи шарафи ҷангии шаҳри Душанбе]] (1995)
* [[Осорхонаи шарафи ҷангии шаҳри Душанбе]] (1995)
* [[Осорхонаи Лоҳутӣ]] (1963)
* [[Осорхонаи Лоҳутӣ]] (1963)
* [[Осорхонаи заминшиносии Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе]] (2011)
* [[Осорхонаи заминшиносии Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе]] (2011)
* [[Осорхонаи асбобҳои мусиқии ба номи Гурминҷ Завқибеков]]
* [[Осорхонаи асбобҳои мусиқии ба номи Гурминҷ Завқибеков]]

==Муассисаҳои театрӣ==

*[[Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]]
*[[Театри давлатии ҷавонон ба номи М. Воҳидов]]
*[[Театри давлатии драмаи русии ба номи Владимир Маяковский]]
*[[Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ]]
*[[Театри давлатии лӯхтак]]


==Муассисаҳои консертӣ==
== Муассисаҳои театрӣ ==
* [[Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]]
* [[Театри давлатии ҷавонон ба номи М. Воҳидов]]
* [[Театри давлатии драмаи русии ба номи Владимир Маяковский]]
* [[Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ]]
* [[Театри давлатии лӯхтак]]


== Муассисаҳои консертӣ ==
* [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷўраев]]
* [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷўраев]]
* [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]]
* [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]]
Сатри 345: Сатри 344:
* [[Маркази эҷодии «Илҳом»]]
* [[Маркази эҷодии «Илҳом»]]


==Боғу гулгаштҳо==
== Боғу гулгаштҳо ==
* [[Боғи А. Рӯдакӣ]]
* [[Боғи А. Рӯдакӣ]]
* [[Боғи фароғат ва истироҳати ба номи С. Айнӣ]]
* [[Боғи фароғат ва истироҳати ба номи С. Айнӣ]]
* [[Боғи ҳайвонот]]
* [[Боғи ҳайвонот]]
* [[Кӯли ҷавонон]]
* [[Кӯли ҷавонон]]
* [[Боғи «Ирам»]]
* [[Боғи «Ирам»]]
Сатри 354: Сатри 353:
* [[Боғи Ғалаба]]
* [[Боғи Ғалаба]]
* [[Боғи кӯдакон (Душанбе)]]
* [[Боғи кӯдакон (Душанбе)]]
* [[Боғи ноҳияи Шоҳмансур]]
* [[Боғи ноҳияи Шоҳмансур]]
* [[Гулбоғи ба номи А. Мироненко]]
* [[Гулбоғи ба номи А. Мироненко]]
* [[Гулбоғи ба номи В. Куйбышев (Душанбе)]]
* [[Гулбоғи ба номи В. Куйбышев (Душанбе)]]
Сатри 360: Сатри 359:
* [[Гулгашти ба номи академикҳо Раҷабовҳо]]
* [[Гулгашти ба номи академикҳо Раҷабовҳо]]

==Нашрияҳо==
== Нашрияҳо ==
Миқдори рӯзнома ва маҷалаҳои ҷумҳуриявии дар шаҳр нашршаванда:
Миқдори рӯзнома ва маҷалаҳои ҷумҳуриявии дар шаҳр нашршаванда:


* рӯзнома — 37
* рӯзнома — 37
* маҷалла — 37
* маҷалла — 37


аз ҷумла [[Маҷаллаи «Тоҷикистон»]],[[Маҷаллаи «Илм ва ҳаёт»|«Илм ва ҳаёт»]], Маҷаллаи «Бонувони Тоҷикистон», [[Маҷаллаи «Фарҳанг»|«Фарҳанг»]], [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»|«Тоҷикистон»]],[[Ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат»|«Адабиёт ва санъат»]], [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]], [[Рӯзномаи «Азия-плюс»|«Азия-плюс»]], [[Рўзномаи «Паёми Душанбе»|«Паёми Душанбе»]], [[Рӯзномаи «Вечерний Душанбе»|«Вечерний Душанбе»]] [[Рӯзномаи «Нидои ранҷбар»|«Нидои ранҷбар»]] ва диг. нашр мешаванд.
аз ҷумла [[Маҷаллаи «Тоҷикистон»]],[[Маҷаллаи «Илм ва ҳаёт»|«Илм ва ҳаёт»]], Маҷаллаи «Бонувони Тоҷикистон», [[Маҷаллаи «Фарҳанг»|«Фарҳанг»]], [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»|«Тоҷикистон»]],[[Ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат»|«Адабиёт ва санъат»]], [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]], [[Рӯзномаи «Азия-плюс»|«Азия-плюс»]], [[Рўзномаи «Паёми Душанбе»|«Паёми Душанбе»]], [[Рӯзномаи «Вечерний Душанбе»|«Вечерний Душанбе»]] [[Рӯзномаи «Нидои ранҷбар»|«Нидои ранҷбар»]] ва диг. нашр мешаванд.
Сатри 370: Сатри 370:
Дар пойтахт 4 Оҷонсиҳои иттилоотии Тоҷикистон амал карда истодаанд: [[Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС»]], [[Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс»]], [[АМИТ «ХОВАР»]], [[Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS»)]] (фаъолияти оҷонсӣ дар соли 2016 қатъ шудааст).
Дар пойтахт 4 Оҷонсиҳои иттилоотии Тоҷикистон амал карда истодаанд: [[Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС»]], [[Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс»]], [[АМИТ «ХОВАР»]], [[Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS»)]] (фаъолияти оҷонсӣ дар соли 2016 қатъ шудааст).


==Тандурустӣ==
== Тандурустӣ ==
[[Акс:Big Hospital.jpg|thumb|250px|Аз ҳама беморхонаи калонтарин дар Осиёи Маркази]]
[[Акс:Big Hospital.jpg|thumb|250px|Аз ҳама беморхонаи калонтарин дар Осиёи Маркази]]
* Теъдоди беморхонаҳо — 43;
* Теъдоди беморхонаҳо — 43;
* Кати беморони онҳо — 5447;
* Кати беморони онҳо — 5447;
* Теъдоди духтурони ҳамаи тахассусҳо, нафар — 6282;
* Теъдоди духтурони ҳамаи тахассусҳо, нафар — 6282;
* Теъдоди муассисаҳои тиббии ёрии амбулаторӣ-дармонӣ диҳанда — 16.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр/тандурусти] </ref>
* Теъдоди муассисаҳои тиббии ёрии амбулаторӣ-дармонӣ диҳанда — 16.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр/тандурусти] </ref>

== Иншоотҳои варзишӣ ==
== Иншоотҳои варзишӣ ==
* Стадионҳо — 8;
* Стадионҳо — 8;
* Толорҳои варзишӣ 121;
* Толорҳои варзишӣ — 121;
* Ҳавзҳои шиноварӣ — 4;
* Ҳавзҳои шиноварӣ — 4;
* Толорҳои теннисбозӣ — 3;
* Толорҳои теннисбозӣ — 3;
* Майдонҳои футболбозӣ — 57;
* Майдонҳои футболбозӣ — 57;
* Машқгоҳи тирандозӣ — 3;
* Машқгоҳи тирандозӣ — 3;
* Муҷтамаи майдонҳои варзишӣ — 140;
* Муҷтамаи майдонҳои варзишӣ — 140;
* Теъдоди ҷой дар иншоотҳои асосии варзишӣ:
* Теъдоди ҷой дар иншоотҳои асосии варзишӣ:
* Стадиони Фрунзе — 24 ҳазор;
* Стадиони Фрунзе — 24 ҳазор;
* Стадиони Спитамен (Спартак) — 6 ҳазор;
* Стадиони Спитамен (Спартак) — 6 ҳазор;
* Стадиони Авиатор — 2 ҳазор. <ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр/варзиш] </ref>
* Стадиони Авиатор — 2 ҳазор.<ref>[http://www.dushanbe.tj/capital/passport/ Шиносномаи шаҳр/варзиш] </ref>

==Робитаҳои байналмилалӣ==
== Робитаҳои байналмилалӣ ==
=== Бародаршаҳрҳо ===
=== Бародаршаҳрҳо ===
Айни замон Душанбе- пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо 15 шаҳри давлатҳои Осиё, Аврупо, Амрико, Африқо, ИДМ бародаршаҳр мебошад<ref>
Айни замон Душанбе- пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо 15 шаҳри давлатҳои Осиё, Аврупо, Амрико, Африқо, ИДМ бародаршаҳр мебошад<ref>
Сатри 403: Сатри 405:
* {{flagicon|Олмон}} [[Ройтлинген]], [[Олмон]] ([[5 октябр]]и [[1991]])
* {{flagicon|Олмон}} [[Ройтлинген]], [[Олмон]] ([[5 октябр]]и [[1991]])
* {{flagicon|Русия}} [[Санкт-Петербург]], [[Русия]] ([[6 октябр]]и [[1991]])
* {{flagicon|Русия}} [[Санкт-Петербург]], [[Русия]] ([[6 октябр]]и [[1991]])
* {{flagicon|Эрон}} [[Шероз]], [[Эрон]] ([[16 феврал]]и [[1992]])
* {{flagicon|Эрон}} [[Шероз]], [[Эрон]] ([[16 феврал]]и [[1992]])
* {{flagicon|Беларус}} [[Минск]], [[Беларус]] ([[21 июл]]и [[1998]])
* {{flagicon|Беларус}} [[Минск]], [[Беларус]] ([[21 июл]]и [[1998]])
* {{flagicon|Чин}} [[Урумчӣ]], [[Хитой]] ([[10 сентябр]]и [[1999]])
* {{flagicon|Чин}} [[Урумчӣ]], [[Хитой]] ([[10 сентябр]]и [[1999]])
Сатри 417: Сатри 419:
Дар Душанбе намояндаҳои [[Созмони Милали Муттаҳид]] ва Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Фонди байналхалқии асъор ва дигар институтҳои байналмилалии бонуфуз, корпуси дипломатии давлатҳои хориҷӣ мустақар мебошанд. Барои саҳми беандозаи Душанбе дар таҳкими сулҳ ва арзишҳои башарӣ, ҳамфикрӣ ва ҳамрайъӣ дар ҳайёти ҳамарӯза [[4 август]]и [[соли 2004]] бо қарори [[ЮНЕСКО]] ба шаҳри Душанбе Ҷоизаи «Шаҳри Сулҳ»-и [[ЮНЕСКО]] дар минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором барои солҳои 2002—2003 дода шуд.<ref name="ReferenceA"/>
Дар Душанбе намояндаҳои [[Созмони Милали Муттаҳид]] ва Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Фонди байналхалқии асъор ва дигар институтҳои байналмилалии бонуфуз, корпуси дипломатии давлатҳои хориҷӣ мустақар мебошанд. Барои саҳми беандозаи Душанбе дар таҳкими сулҳ ва арзишҳои башарӣ, ҳамфикрӣ ва ҳамрайъӣ дар ҳайёти ҳамарӯза [[4 август]]и [[соли 2004]] бо қарори [[ЮНЕСКО]] ба шаҳри Душанбе Ҷоизаи «Шаҳри Сулҳ»-и [[ЮНЕСКО]] дар минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором барои солҳои 2002—2003 дода шуд.<ref name="ReferenceA"/>


==Донистаниҳо ==
== Донистаниҳо ==
* [[31 август]]и [[соли 2011]] дар шаҳри Душанбе рекорди нави ҷаҳонӣ гузошта шуд. Ин рекорди нави ҷаҳонӣ, — '''ифтитоҳи парчами баландтарини дунё, ки баландии он 165 метрро ташкил мекунад''', ба ҳисоб меравад.
* [[31 август]]и [[соли 2011]] дар шаҳри Душанбе рекорди нави ҷаҳонӣ гузошта шуд. Ин рекорди нави ҷаҳонӣ, — '''ифтитоҳи парчами баландтарини дунё, ки баландии он 165 метрро ташкил мекунад''', ба ҳисоб меравад.
* Ба ифтихори 90-умин солгарди шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳри Душанбе аз ҷониби Форуми байналмилалии "Мегаполис"-и асри XXI бо Дипломи VII-умин озмуни байналмилалии таҷрибаҳои шаҳрии шаҳрҳои ИДМ ва Иттиҳоди иқтисодии АврОсиё «Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад» — 2014 барои ободонӣ, рушди инфарасохтории муосири шаҳрӣ ва дар сатҳи олии ташкилӣ баргузор намудани чорабиниҳои байнидавлатии кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва Созмони Ҳамкориҳои Шанхай сарфароз гардид.<ref>[http://www.dushanbe.tj/news/870/ Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад]</ref>
* Ба ифтихори 90-умин солгарди шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳри Душанбе аз ҷониби Форуми байналмилалии «Мегаполис»-и асри XXI бо Дипломи VII-умин озмуни байналмилалии таҷрибаҳои шаҳрии шаҳрҳои ИДМ ва Иттиҳоди иқтисодии АврОсиё «Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад» — 2014 барои ободонӣ, рушди инфарасохтории муосири шаҳрӣ ва дар сатҳи олии ташкилӣ баргузор намудани чорабиниҳои байнидавлатии кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва Созмони Ҳамкориҳои Шанхай сарфароз гардид.<ref>[http://www.dushanbe.tj/news/870/ Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад]</ref>
* Душанбе соли 2017 аз ҷумлаи 20 шаҳри тамошобоби қитаъаи Осиё дар маҷаллаи The Telegraph Бритианияи Кабир номбар карда шудааст.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/travel/lists/the-least-liveable-cities-on-earth/dushanbe/ The 20 least liveable cities on Earth]</ref>
* Душанбе соли 2017 аз ҷумлаи 20 шаҳри тамошобоби қитаъаи Осиё дар маҷаллаи The Telegraph Бритианияи Кабир номбар карда шудааст.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/travel/lists/the-least-liveable-cities-on-earth/dushanbe/ The 20 least liveable cities on Earth]</ref>

==Аксҳои Душанбе==
== Аксҳои Душанбе ==
<gallery>
<gallery>
Акс:Здание "Dushanbe-Plaza".JPG|Бинои "Dushanbe-Plaza"
Акс:Здание "Dushanbe-Plaza".JPG|Бинои "Dushanbe-Plaza"
Сатри 436: Сатри 439:
{{эзоҳ|2}}
{{эзоҳ|2}}


== Пайвандҳо ==
==Пайвандҳои беруна==
* Дар сайти http://www.dushanbe.tj/ метавонед донистаниҳое ба забони русӣ дар бораи шаҳри '''Душанбе''' дастрас кунед.
* Дар сайти http://www.dushanbe.tj/ метавонед донистаниҳое ба забони русӣ дар бораи шаҳри '''Душанбе''' дастрас кунед.
* [http://sites.google.com/site/dulumo/%20 Душанбе — Любовь Моя].
* [http://sites.google.com/site/dulumo/%20 Душанбе — Любовь Моя].


==Нигаред==
== Нигаред ==
*[http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe Dushanbe travel guide]
* [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe Dushanbe travel guide]
*[http://www.openstreetmap.org/#map=12/38.5358/68.7790 Open Street Map Душанбе]
* [http://www.openstreetmap.org/#map=12/38.5358/68.7790 Open Street Map Душанбе]
*[http://spacereal.ru/karta-dushanbe-so-sputnika/ Карта Душанбе со спутника]
* [http://spacereal.ru/karta-dushanbe-so-sputnika/ Карта Душанбе со спутника]


{{commons|Dushanbe}}
{{commons|Dushanbe}}

Нусха 11:39, 14 сентябри 2018

Шаҳр
Душанбе
Акс:Presidential Palace (Dushanbe, Tajikistan).jpg
Нишон
Нишон
38°24′23″ с. ш. 68°47′11″ в. д.HGЯO
Кишвар  Тоҷикистон
Вилоят Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ
Тақсимоти дохилӣ 4 ноҳия (Исмоили Сомонӣ, Сино, Шоҳмансур, Фирдавсӣ)
Мири шаҳр Маҳмадсаид Убайдуллоев аз 1996
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис асри XVII |чоряки якуми асри XVII
Аввалин номбарӣ 1676
Номҳои пешина Сталинобод 19291961
Масоҳат 126,6 (01.2016) км²
Баландии марказ 706 м
Минтақаи замонӣ {{{минтақаи замонӣ}}}
Аҳолӣ
Аҳолӣ 802 700 тан (2016)
Зичӣ 6 366 тан/км²
Агломератсия 1 485 100 (2016)
Миллият тоҷикон 90 %, ӯзбакҳо 6 %, русҳо 1 %
Эътиқодот мусалмонон, насрониён
Номи қавмӣ душанбегӣ, душанбегиҳо
Забони расмӣ тоҷикӣ
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон +992 37
Нишонаи почта 734000
Коди мошин 01 ва 05

dushanbe.tj
(тоҷ.)(рус.)(англ.)
Душанбе дар харитаи
Душанбе
Душанбе
 Парвандаҳо дар Викианбор

Душанбе (форсӣ: دوشنبه‎) — калонтарин шаҳр ва пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон аст.

Масоҳати шаҳр то 01.01.2016 — 126,6 км мураббаъ буда, дар он 802,2 ҳазор нафар шаҳрванд зиндагӣ мекарданд[1]. Аммо дар асл дар шаҳри Душанбе зиёда аз 1 миллион тан аҳолӣ зиндагӣ мекунад. Дарозии умумии кӯча, гузаргоҳҳо, роҳҳои соҳилӣ, пулҳо, роҳҳои зеризаминиаш — 705,6 км аст. Масоҳати фазои сабз ва дарахтонаш — 74800 метри мураббаъ мебошад. Шаҳр дорои чаҳор ноҳияи маъмурӣ: Шоҳмансур, Исмоили Сомонӣ, Фирдавсӣ ва Сино мебошад.[2] Пойтахти Тоҷикистон аз ҷумла — 230 корхонаи саноатӣ, 38 корхонаи таробарӣ, 132 корхонаи сохтмонӣ, 40 банк, 8 меҳмонхона, 35 бемористон, 21 масҷид, 121 мактаби таҳсилоти умумӣ, 14 омӯзишгоҳ, 12 коллеҷ, 21 донишгоҳ, 7 осорхона ва 7 намоишсаро-ро дорад.

Ҳукумати шаҳри Душанбе
Бинои баландошёнаи Душанбе Плаза
Тақсимоти маъмурии Душанбе

Нақшаи нави генералии шаҳри Душанбе бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 апрели соли 2017 тасдиқ гардид, ки тибқи он васеъшавии асосии маъмурию ҳудудии пойтахт ба ҷануб, қисман ба шимол, шарқ ва ғарб амалӣ шуда, зиёд гардидани ҳудуди сохтмонии шаҳр аз 12, 7 ҳазор гектари ҳозира то 18 ҳазор гектар дар соли 2025, то 25 ҳазор гектар дар соли 2040 ва то 30 ҳазор гектар баъди соли 2040 пешбинӣ гардидааст. Афзоиши шумораи аҳолӣ дар ҳудуди лоиҳавӣ дар марҳалаи аввал то соли 2025 936 ҳазор нафар ва дар муҳлати ҳисобӣ то соли 2040 1 миллиону 176 ҳазор нафар муайян гардидааст.[3]

Таърих

Сарзамине, ки ҳамакнун шаҳри Душанбе дар он ҷой дорад, дар садаҳои миёна «Шумон» (форсӣ: «شومان»‎) ном доштааст ва дар роҳномаҳо ва таърихномаҳои қадим ба гунаи «Сумон» (форсӣ: «سومان»‎) низ навишта шудааст. Дар «Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» омада: «Шумон шаҳрест устувор ва бабаро кӯҳ ниҳода ва гирди ӯ борае кашида ва ӯро куҳандизест бар сари кӯҳ ниҳода ва андар миёни куҳандиз чашмаи обаст бузург. Аз вай заъфарон хезад бисёр».[4] Шумон дар қисмати болооби рӯди Қубодиён ва шимоли Пули Сангин ва шаҳри Вошҷирд (Висагирд, акнун — Файзобод) воқеъ буд, ки ба гуфтаи Истахрӣ ба андозаи Тирмиз вусъат дошт ва ба масофати андаке дар ҷануби он қалъаи бузурги Шумон вокеъ буд. Муқаддасӣ дар «Аҳсан ал-тақосим» гӯяд: «Шумон маконе пурҷамъият ва ободу неку аст». Шарафуддин Алии Яздӣ дар «Зафарномаи Темурӣ» аз ин қалъа ба номи «Ҳисори Шодмон» (форсӣ: «حصار شادمان»‎) ёд карда ва ғолибан онро ба сурати мухтасар «Ҳисор» (форсӣ: «حصار»‎) ё «Ҳисорак» (форсӣ: «حصارک»‎) навишта ва имрӯз ҳам «Ҳисор» маъруф аст.[5] Шоёни ёдоварист, ки вожаи «ҳисор» арабӣ ва маънояш «диж» ва «қалъа» аст. Қалъае, ки ҳамакнун дар 5-километрии шимолу ғарбии шаҳри Душанбе қарор дорад, бозмонда аз ҳамон шаҳри Шумон аст, ки дар садаҳои XV—XVII м. «ҳисори Шодмон», яъне «қалъаи Шодмон», номида мешуд. Бар асари касрати талаффуз «Шодмон» аз он афтоду «ҳисор» монд ва исми хос — «Ҳисор» — гашт.

Дар оғози садаи XX ин қалъа тахтгоҳи беки Ҳисор Шоҳимардонқул буд ва дар заминларзаи 8 сентябри соли 1907 вайрон шуд ва аз он танҳо як дарвоза ва ду бурҷ дар миёни ду кӯҳ барҷой монда аст. Пас аз он заминларза Шоҳимардонқул ба қалъаи Душанбе кӯчид ки дар он замон маркази яке аз амлокдориҳояш буд ва аз он пас Душанбе тахтгоҳи беки Ҳисор шуд.

Аз ҷойноми «Душанбе» (форсӣ: «دوشنبه»‎) барои нахустин бор дар китоби донишманди балхӣ Маҳмуд ибни Валӣ «Баҳр ул-аъроф фи маноқиб ал-хайр» (оғози садаи XVII м.) ва номаи хони Балх Субҳонқул Баҳодур ба шоҳи давлати Рус Фёдор Алексеевич (декабри 1676) ёд шудааст. Дар санаде бозмонда аз соли 1826 ин шаҳр «Душанбе-қурғон» (форсӣ: «دوشنبه قورغان»‎) номида шудааст. «Қурғон» вожаи туркӣ ва маънояш «қалъа» ва «ҳисор» аст. Қалъаи Душанбе дар канораи чапи рӯди Варзоб ҷой дошта ва ҳар рӯзи душанбе дар назди он бозор баргузор мешудааст. Номи кунунии пойтахти Тоҷикистон ёдовари ҳамин бозор аст. Азбаски ин ҷойро «душанбебозор» мегуфтанд, деҳкадае, ки бо гузашти замон дар ҷои «душанбебозор» пайдо шуд, Душанбе ном гирифт.

Соли 1924, пас аз ташкил кардани Ҷумҳурии Мухтории Шӯравии Сосиалистии Тоҷикистон дар таркиби Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон, Душанбе шаҳр ва пойтахт эълон гардид.

16 октябри соли 1929 Душанбе ба Сталинобод, (бахшида ба роҳбари ҳамонвақтаи ИҶШС Иосиф Сталин (1924—1953) номаш иваз гардид. Соли 1961 дубора Душанбе номида шуд. Чунин иваз кардани номҳои шаҳру маҳалҳои аҳолинишин дар натиҷаи тағйир ёфтани сохти ҷамъиятиву сиёсӣ дар Тоҷикистон ба вуқуъ омадааст (Ниг: Рӯйхати номгузориҳои навини шаҳрҳои Тоҷикистон)

Аҳолӣ

(ҳазор нафар) (Мувофиқи барӯйхатгирии аҳолӣ)

Соли 1926 — 5,6;

Соли 1939 — 82,6;

Соли 1959 — 233,5;

Соли 1970 — 376,2;

Соли 1979 — 492,2;

Соли 1989 — 594,1;

Соли 2000 — 562,0;

Соли 2010 — 724,8;

Соли 2012 — 747,5;

Соли 2013 — 764,3;

Соли 2014 — 778,5;

Соли 2015 — 788,7[6]

Соли 2016 — 802,7[7]

Иқлим

Иқлими Душанбе
Нишондод Янв. Фев. Март Апр. Май Июн Июл Авг. Сен. Окт. Нояб. Дек. Сол
Максимуми мутлақ, °C 21,6 23,1 29,6 33,8 38,8 42,8 49,0 42,8 38,9 36,8 29,7 24,3 49,0
Максимуми миёна, °C 9,4 10,6 15,6 20,6 26,1 32,8 35,6 34,4 30,0 23,3 15,6 10,6 22,1
Ҳарорати миёна, °C 1,7 4,0 8,8 15,1 19,7 24,8 27,4 25,4 20,3 14,2 8,6 4,0 14,5
Минимуми миёна, °C −0,6 1,7 5,6 9,4 13,3 17,8 19,4 17,2 12,8 7,8 3,3 0,6 9,0
Минимуми мутлақ, °C −26,6 −17,3 −13,4 −7,8 1,2 8,4 10,9 8,1 3,0 −4,4 −13,5 −19,5 −26,6
Андозаи бориш, мм 66 75 108 105 66 6 3 1 3 31 45 60 568
Сарчашма: Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial Hong Kong Observatory

[1]

Саноат

Душанбе ба калонтарин маркази саноатӣ табдил ёфтааст. Дар пойтахт ба миқдори 40 фисад (%) иқтидори саноати мамлакат ҷойгир буд. Дар пойтахт тақрибан 15 фисади (%) аҳолии ҷумҳурӣ зиндагӣ мекард ва чоряки маҷмӯи маҳсулоти дохилии мамлакатро истеҳсол мекард. Комплекси саноатии пойтахт ҳоло 230 корхонаи саноатии гуногуншаклро дар бар мегирад, ки дар он зиёда аз 19 ҳазор аҳолии пойтахт фаъолият доранд.[8] Аз ҳаҷми умумии истеҳсоли маҳсулот 30 % молҳои сермасриф (аз ҷумла хурокворӣ) ташкил медиҳад. Маҳсулоти аз коргоҳҳои пойтахт ба фуруши беруна содиротшаванда: матоъҳои пахтагин, ресмони пахтагин, коркарди маҳсулоти ҷуроббарорӣ, маҳсулоти кабелбарорӣ, арматура ва маҳсулоти коркарди кишоварзӣ ва диг. ташкил медиҳад. Зиёда аз 10 корхонаҳои якҷоя бо ширкатҳои хориҷӣ дар Душанбе фаъолият доранд.

Тақсимоти корхонаҳои истеҳсолӣ аз нуқтаи назари соҳаҳои бартарӣ дошта.

  • Саноати сабук — соҳаи бештар тараққикардаи саноати комплексии пойтахт мебошад. Чунин ҳолат ба он маънидод мешавад, ки манбаи асосии ашёҳо (пахта, нахи маҳинах ва ғайра) дар дохили ҷумҳурӣ истеҳсол мешаванд. На танҳои корхонаҳои шаҳр, балки корхонаҳои бузурги ҷумҳуриро ба мисли ташкилоти истеҳсолии ҶММ «Насоҷӣ» (корхонаи бофандагӣ ва ресандагӣ), ки бо қувваи истеҳсолӣ дар як сол коркарди пахтаи маҳинахро ба 25 ҳазор тонна мерасонад, дар бар мегирад. ҶС «Чевар» корхонаи барои истеҳсоли махсулоти дузандагии тайёр, ҶС «Нафиса» корхонаи коркарди маҳсулоти ҷуроббарорие, ки дар айни замон асосан маҳсулоти худро ки аз нахи пахта иборат аст, истеҳсол меамоянд.
  • Соҳаҳои барқӣ, мошинсозӣ ва металлургӣ — корхонаҳои азими ҷумҳурӣ ба ҳисоб мераванд. ИИВД «Текстилмаш» (истеҳсоли дастгоҳҳо ва таҷҳизот барои саноати пахтатозакунӣ, хоҷагии қишлоқ, истеҳсоли ҳисобкунакҳои газӣ, неъругоҳҳои барқии хурд ва автономӣ, васл намудани техникаи хоҷагии қишлоқ) ҶС «Тоҷиккабел» — корхонаи истеҳсли маҳсулоти кабелӣ (зиёда 40 номгӯи ва намуд сар карда, аз кабелҳои телефонӣ то кабеҳои пуриқтидори электронӣ) ҶС «Сомон-таҷҳизот» корхонаи истеҳсоли техникаи электронӣ, молҳои электрикӣ маиши, ҶС «Торгмаш» — корхонаи истеҳсоли таҷҳизот барои муассисаҳои савдо, ҶС «Заводи арматурбарорӣ»- корхонаи истеҳсоли рехти чуян, арматура.
  • Саноати хурокворӣ ва коркардабарорӣ: Тамоми намуди маҳсулоти хуроквориро истеҳсол менамоянд, инчунин молҳои машруботиро. Яке аз соҳаҳои калонтарин ин комбинати ширбарорӣ ва гушту консерва, заводи машруботи шаҳри Душанбе, комбинати хуроквории Тоҷикистон, корхонаҳои маҳсулоти нон «Нонпаз», қанодӣ, фабрикаи «Ширин» мебошанд.
  • Саноати масолеҳи бинокорӣ — заводи сементбарории шаҳри Душанбе, заводи шифербарорӣ, заводи хишбарорӣ ва инчунин дигар корхонаҳоро, ки масолеҳи бинокорӣ конструксияи бетонӣ истеҳсол менамоянд, дар бар мегирад.
  • Соҳаи электроэнергетикӣ — корхонаҳои ТЭТС-и Душанбе ва неругоҳҳоии барқии Варзоб — корхонаҳои коркарди электроэнергетикӣ ва гармиро дар бар мегирад.
  • Саноати кимиёвии пойтахт — аз корхонаҳои коркардбарории масолеҳи нефтӣ ва истеҳсоли ашёи пластмассагӣ иборат аст.
  • Саноати ҷангал, коркарди чӯб, қоғаз ва селюлоза — ба худ корхонаҳои истеҳсоли коркарди ҷангал, истеҳсоли ашё барои мебел, ки ба стандартҳои давлатӣ таносуб аст, дар бар мегирад.
  • Саноати полиграфӣ — зиёда аз 20 коргоҳҳро дар бар гирифта, ки китоб ва дигар намуди чопи полиграфиро истеҳсол менамоянд.[9]

Маркази илмӣ-фарҳангӣ

Қасри Миллат
Акс:Somoni monument.JPG
Ҳайкали Исмоили Сомонӣ
Китобхонаи миллии Тоҷикистон
Донишгоҳи миллии Тоҷикистон
Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон
Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи А. Сино
Палатаи ҳисоби Ҷумҳурии Тоҷикистон, собиқ китобхонаи ба номи А. Фирдавсӣ
Маркази ақди никоҳ
Театри ҷавонон ба номи М. Воҳидов
Амфитеатр дар Душанбе
Намоиши театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ
Акс:Sadriddin Ayni.jpg
Ҳайкали нависандагон С.Айнӣ ва М. Горкий

Душанбе яке аз калонтарин маркази илмӣ-фарҳангӣ ба шумор меравад. Дар Академияи илмҳои Тоҷикистон, ки ба он 20 Пажӯҳишгоҳҳои илмӣ-тадқиқотӣ шомил буда, дар онҳо дар соҳаҳои физика, астрофизика, риёзиёт, зилзилашиносӣ, кимиё, геология, гастроэнтрология, зоология, ботаника, растаниҳои физиологӣ, генетика, иқтисод, фалсафа, ҳуқуқ, таърих ва бостоншиносӣ, этнографӣ, забон ва адабиёт, шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ тадқиқотҳо бурда мешаванд. 21 донишгоҳҳу донишкадаҳои пойтахт ҳар сол ҳазорҳо мутахассисони соҳаи гуногуни хоҷагии халқи ҷумҳуриро тайёр менамоянд.

Нақши Душанбе дар рушди фарҳанг бузург аст. Устодони барҷастаи назму насри муосири тоҷик Садриддин Айнӣ, Абулқосим Лоҳутӣ, Мирзо Турсунзода, Сотим Улуғзода, Ҷалол Икромӣ, Мирсаид Миршакар, Мӯъмин Қаноат, Боқӣ Раҳимзода, Фотеҳ Ниёзӣ, Лоиқ Шералӣ ва дигарҳо дар рушди адабиёти муосири тоҷик на танҳо дар Ватани худ, балки дар дигар мамлакатҳои Шарқу Ғарб машҳур буда, саҳми беандозае гузоштаанд.[10] Соли 2011 дар Душанбе бузургтарин дар Осиёи Марказӣ Китобхонаи миллии Тоҷикистон бунёд карда шудааст, теъдоди хазинаи китобҳояш зиёда аз 6 000 000 нусхаро ташкил медиҳад.

Маориф

Тоҷикон яке аз мардумони қадими Осиёи Марказӣ мебошанд, ки фарҳанги бостонӣ ва муассисаҳои таълиму тарбияи дар замони қадим ва ибтидои асрҳои миёна ташаккулёфта (дабистон, дабиристон ва ғайра) доштанд. Дар асрҳои миёна ин низоми таълиму тарбия дар шакли мактабу мадрасаҳо, ки барои омӯзонидани шариати ислом ва дигар улуми мутадовилаи вақт роиҷ буд, амал менамуданд. Дар мактабҳо таълими ибтидоӣ ва дар мадрасаҳо таълими миёна ва олӣ марсум буд[11].

Даврони шӯравӣ

Пас аз истиқрори Ҳокимияти Шӯравӣ масоили маориф, омӯзишу парвариш, сохтмони мактабҳо, муассисаҳои таҳсилоти ҳамагонӣ дар мадди аввал қарор гирифтанд. 15 марти 1921 дар Душанбе Нозироти вилоятӣ (Шуъбаи маорифи халқи Бухорои Шарқӣ) таъсис ёфт. Бо ташаббуси ин Шуъба июли 1921 Анҷумани вилоятии кормандони маориф давъат шуд. Дар ин Анҷуман камбудҳои кори мактабу маориф мавриди муҳокима қарор гирифтанд ва роҳҳои бартараф намудани онҳо муайян гардиданд[11].

Баъди таъсиси ҶМШС Тоҷикистон инкишофи маорифи халқ тибқи нақшаҳои муайян оғоз ёфт, шумораи мактабҳо ва шогирдон зиёд шуд[11]. 14 декабри 1924 дар Душанбе ба ҷойи Шуъбаи маорифи халқи Бухорои Шарқӣ Комиссариати маорифи халқ созмон дода шуд, ки сарварии онро Аббос Алиев ба уҳда дошт. Дар назди Комиссариат Шӯрои илмии давлатӣ бо сарварии шоири тавоно Абулқосим Лоҳутӣ амал мекард. Ташкили мактабҳои нави шӯравӣ, маҳви бесаводӣ, ба мактаб овардан ва бо таълим фаро гирифтани кӯдакони ятим вазифаҳои асосии Комиссариат гардиданд. Яке аз нахустин иқдомот дар кори маҳви бесаводӣ ҷорӣ намудани таълими ҳамагонии ҳатмӣ буд. Барои тайёр намудани муаллимон соли 1926 дар Душанбе техникуми омӯзгорӣ таъсис ёфт. Барои мактабҳо барномаҳои таълим, китобҳои дарсӣ ва дастурҳои методӣ мураттаб мегаштанд[11].

Соли 1926 дар Душанбе Анҷумани умумитоҷикии Шӯроҳо барпо шуд. Дар ин Анҷуман оид ба ҷорӣ намудани таҳсилоти ҳамагонии ҳатмӣ Декларатсия қабул карда шуд. Дар Декларатсияи мазкур оид ба фаро гирифтани меҳнаткашони ҶМШС Тоҷикистон ба таҳсилоти пурра, гуногунҷабҳа ва ройгон сухан мерафт. Кумитаҳои фавқулодаи маҳви бесаводӣ ва ҷамъияти ихтиёрии «Нест бод бесаводӣ» ташкил гардиданд. Аҳли ҷомеаи ҷумҳурӣ шиор-даъвати «Босавод, биомӯз бесаводро» дастгирӣ карданд. Чорабиниҳо бо номи «Ду ҳафта», «Моҳ»-и маорифи халқ, маъракаҳои маданӣ-маърифатӣ, ҷамъоварии маблағ барои маорифи халқ ва ғайра баргузор мешуданд. Сокинони Душанбе дар ҳашари сохтмони мактабҳо, синфхонаҳо, марказҳои маҳви бесаводӣ фаъолона ширкат мекарданд. Дар муддати кӯтоҳ гурӯҳҳои махсуси таълимӣ баҳри таълими меҳнаткашон ва маҳви бесаводӣ ба кор сар карданд. Пас аз ташкил ёфтани ҶШС Тоҷикистон дар рушду инкишофи маорифи халқ давраи нав оғоз ёфт[12].

Мактабҳои таҳсилоти умумӣ

Соли хониши 1930-1931дар ҷумҳурӣ таҳсилоти умумии ибтидоӣ ҷорӣ карда шуд. Дар баробари ин шабакаи мактабҳои ҳафтсола ва миёна низ афзоиш ёфт. Ба кори сохтмон ва инкишофи мактабҳо қарорҳои Ҳизби коммунист ва Ҳукумати ҷумҳурӣ «Дар бораи ҷорӣ намудани таълими умумии ҳатмии ибтидоии бачаҳои 8-9-10-сола» (25 июли 1930; 14 августи 1930), «Дар бораи рафти таълими ибтидоии умумӣ» (21 феврали 1931), «Дар бораи мактабҳои ибтидоӣ ва миёна дар СССР» (16 майи 1934), «Дар бораи сохтмони мактаб дар шаҳрҳо» (28 феврали 1935) ва ғайра такони ҷиддие шуданд. Дар миёнаи солҳои 30 асри 20 масъалаи маҳви бесаводӣ дар шаҳрҳо ба таври умумӣ ҳал гардид[12].

Ба сохтмон ва рушду такомули мактабҳо Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-45) халал расонд.

Таҳсилоти миёнаи махсус

Солҳои 40 асри 20 дар Душанбе техникумҳои индустриалӣ, гидромелиоративӣ, тарбияи ҷисмонӣ, омӯзишгоҳи роҳи оҳан ва ғайра ифтитоҳ шуданд[13].

Муассисаҳои олии таълимӣ

Нахустин мактаби олии Тоҷикистон Институти давлатии педагогии Душанбе мебошад, ки соли 1931 таъсис ёфтааст. Дар ибтидо он се шуъба — забон ва адабиёт, педагогӣ, агробиологӣ дошт. Баъдан, солҳои 1935—1940 факултетҳои нав таъсис ёфтанд[13].

Тарбияи томактабӣ

Аз рӯзҳои аввали таъсиси ҶМШС Тоҷикистон ва баъдан ҶШС Тоҷикистон Ҳукумат ба масоили тарбияи томактабӣ таваҷҷуҳ менамуд. Нахустин боғча барои 25 нафар кӯдак ифтитоҳ шуд. Минбаъд шумораи муассисаҳои томактабӣ ва тарбиятгирандагони онҳо афзоиш ёфт. Аз соли 1955 бунёди боғчаҳои бачагон дар назди корхонаҳои шаҳри Душанбе оғоз гардид. Соли 1955 дар назди корхонаҳо 20 боғчаи бачагон фаъолият мекард[14].

Такмили ихтисос

Бо мақсади самарабахш гардидани ҷараёни таълиму тарбия, таъмини омӯзгорони муассисаҳои таълимӣ бо китобҳои дарсӣ, дастурҳои илмию педагогӣ ва методӣ 21 августи 1930 дар Душанбе Институти илмӣ-таҳқиқотии илмҳои педагогӣ таъсис ёфт. 20 январи 1935 Институти такмили ихтисоси кадрҳои соҳаи педагогика (омӯзгорӣ) ба кор шурӯъ кард. Соли 1962 он номи Институти марказии такмили ихтисоси муаллимонро гирифт. Ҳоло ин муассиса чун Институти марказии такмили ихтисоси кормандони соҳаи маориф фаъолият менамояд[14].

Омори кунунии маориф

  • Миқдори мактабҳои маълумоти олӣ — 20;

дар онҳо:

  • Донишҷӯён, ҳазор нафар — 97,2;
  • Мутахассисони хатмкунанда, ҳазор нафар — 17,1;
  • Миқдори омӯзишгоҳҳои касбию техникӣ — 9;

дар онҳо:

  • Хонандагон, ҳазор нафар — 9,0;
  • Коргарони мутахассиси хаимкунанда, ҳазор нафар — 2,1;
  • Миқдори мактабҳои таҳсилоти умумӣ — 140;

дар онҳо:

  • Хонандагон, ҳазор нафар — 172;
  • Омӯзгорон, ҳазор нафар — 7,2;
  • Миқдори муассисаҳои бачагонаи томактабӣ — 112;
  • Бача дар онҳо, ҳазор нафар — 24,1

Илм

  • Ташкилотҳои илмӣ — 45;
  • теъдоди кормандони илмӣ — 2828;

Дорандагони унвони илмӣ дар онҳо:

  • докторони илм, нафар — 231;
  • номзадҳои илм, нафар — 583.

аз ҷумла:

Дорандагони унвони илмӣ дар онҳо:

  • докторони илм, нафар — 115;
  • номзадҳои илм, нафар — 229.[15]

Мактабҳои олӣ

Ёдгориҳои меъморӣ-таърихӣ

Осорхонаҳо

Муассисаҳои театрӣ

Муассисаҳои консертӣ

Боғу гулгаштҳо


Нашрияҳо

Миқдори рӯзнома ва маҷалаҳои ҷумҳуриявии дар шаҳр нашршаванда:

  • рӯзнома — 37
  • маҷалла — 37

аз ҷумла Маҷаллаи «Тоҷикистон»,«Илм ва ҳаёт», Маҷаллаи «Бонувони Тоҷикистон», «Фарҳанг», «Тоҷикистон»,«Адабиёт ва санъат», Рӯзномаи «Ҷумҳурият», «Народная газета», «Азия-плюс», «Паёми Душанбе», «Вечерний Душанбе» «Нидои ранҷбар» ва диг. нашр мешаванд.

Дар пойтахт 4 Оҷонсиҳои иттилоотии Тоҷикистон амал карда истодаанд: Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС», Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс», АМИТ «ХОВАР», Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS») (фаъолияти оҷонсӣ дар соли 2016 қатъ шудааст).

Тандурустӣ

Аз ҳама беморхонаи калонтарин дар Осиёи Маркази
  • Теъдоди беморхонаҳо — 43;
  • Кати беморони онҳо — 5447;
  • Теъдоди духтурони ҳамаи тахассусҳо, нафар — 6282;
  • Теъдоди муассисаҳои тиббии ёрии амбулаторӣ-дармонӣ диҳанда — 16.[16]


Иншоотҳои варзишӣ

  • Стадионҳо — 8;
  • Толорҳои варзишӣ — 121;
  • Ҳавзҳои шиноварӣ — 4;
  • Толорҳои теннисбозӣ — 3;
  • Майдонҳои футболбозӣ — 57;
  • Машқгоҳи тирандозӣ — 3;
  • Муҷтамаи майдонҳои варзишӣ — 140;
  • Теъдоди ҷой дар иншоотҳои асосии варзишӣ:
  • Стадиони Фрунзе — 24 ҳазор;
  • Стадиони Спитамен (Спартак) — 6 ҳазор;
  • Стадиони Авиатор — 2 ҳазор.[17]


Робитаҳои байналмилалӣ

Бародаршаҳрҳо

Айни замон Душанбе- пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо 15 шаҳри давлатҳои Осиё, Аврупо, Амрико, Африқо, ИДМ бародаршаҳр мебошад[18]:

«Бародаршаҳрҳо»

Пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон — шаҳри Душанбе бо шаҳри Москваи Федератсияи Русия пайваста дар соҳаҳои тиҷоратӣ-иқтисодӣ, илмӣ-техникӣ ва фарҳангӣ ҳамкорӣ менамояд.[19]

Дар баробари ин, пойтахти Тоҷикистон аъзои фаъоли Ташкилоти умумиҷаҳонии Шаҳрҳои муттаҳида ва ҳокимиятҳои маҳаллӣ (ОГМВ), Ассамблеяи байналмилалии пойтахтҳо ва бузургшаҳрҳо, Ташкилоти байналхалқии бародаршаҳрҳо (МОГП), Ташкилоти Боулдер-Душанбе бародаршаҳрҳо (БДГП) мебошад.

Дар Душанбе намояндаҳои Созмони Милали Муттаҳид ва Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Фонди байналхалқии асъор ва дигар институтҳои байналмилалии бонуфуз, корпуси дипломатии давлатҳои хориҷӣ мустақар мебошанд. Барои саҳми беандозаи Душанбе дар таҳкими сулҳ ва арзишҳои башарӣ, ҳамфикрӣ ва ҳамрайъӣ дар ҳайёти ҳамарӯза 4 августи соли 2004 бо қарори ЮНЕСКО ба шаҳри Душанбе Ҷоизаи «Шаҳри Сулҳ»-и ЮНЕСКО дар минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором барои солҳои 2002—2003 дода шуд.[10]

Донистаниҳо

  • 31 августи соли 2011 дар шаҳри Душанбе рекорди нави ҷаҳонӣ гузошта шуд. Ин рекорди нави ҷаҳонӣ, — ифтитоҳи парчами баландтарини дунё, ки баландии он 165 метрро ташкил мекунад, ба ҳисоб меравад.
  • Ба ифтихори 90-умин солгарди шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳри Душанбе аз ҷониби Форуми байналмилалии «Мегаполис»-и асри XXI бо Дипломи VII-умин озмуни байналмилалии таҷрибаҳои шаҳрии шаҳрҳои ИДМ ва Иттиҳоди иқтисодии АврОсиё «Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад» — 2014 барои ободонӣ, рушди инфарасохтории муосири шаҳрӣ ва дар сатҳи олии ташкилӣ баргузор намудани чорабиниҳои байнидавлатии кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва Созмони Ҳамкориҳои Шанхай сарфароз гардид.[20]
  • Душанбе соли 2017 аз ҷумлаи 20 шаҳри тамошобоби қитаъаи Осиё дар маҷаллаи The Telegraph Бритианияи Кабир номбар карда шудааст.[21]

Аксҳои Душанбе

Эзоҳ

  1. Шиносномаи шаҳр
  2. http://www.dushanbe.tj/capital/passport/
  3. 31 ОКТЯБР — РӮЗИ УМУМИҶАҲОНИИ ШАҲРҲО. То соли 2025 симои Душанбе ба таври шинохтанашаванда тағйир меёбад
  4. «Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 хиҷрии қамарӣ = 982 милодӣ). Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда. Теҳрон: Китобхонаи Таҳурӣ, Ширкати офсети «Гулшан». 1983 — саҳ. 110
  5. ЛеСтренж, Ги. «Сарзаминҳои Хилофати шарқӣ». Тарҷумаи Маҳмуд Ирфон. Теҳрон: Бунгоҳи тарҷума ва нашри китоб. 1336 ҳ.ш. = 1958 м. — саҳ. 468
  6. «TAJIKISTAN». City Population. Retrieved 2015.01.01
  7. Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
  8. Отголоски приватизации, или Столица без заводов…
  9. [ http://www.dushanbe.tj/economic/industry/]
  10. 10.0 10.1 http://www.dushanbe.tj/capital/capital/
  11. 11.0 11.1 11.2 11.3 Донишномаи Душанбе. — Д.: СИЭМТ, 2016. — С. 70. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7
  12. 12.0 12.1 Донишномаи Душанбе. — Д.: СИЭМТ, 2016. — С. 71. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7
  13. 13.0 13.1 Донишномаи Душанбе. — Д.: СИЭМТ, 2016. — С. 72. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7
  14. 14.0 14.1 Донишномаи Душанбе. — Д.: СИЭМТ, 2016. — С. 73. — 732 с. — ISBN 978-99947-33-89-7
  15. Шиносномаи шаҳр
  16. Шиносномаи шаҳр/тандурусти
  17. Шиносномаи шаҳр/варзиш
  18. Бародаршаҳрҳо. Муносибатҳои хориҷӣ Сайти расмии Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар шаҳри Душанбе(тоҷ.)(рус.)(англ.)
  19. Шаҳрҳои шарик. Муносибатҳои хориҷӣ Сайти расмии Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар шаҳри Душанбе(тоҷ.)(рус.)(англ.)
  20. Шаҳре, ки он ҷо зистан мефорад
  21. The 20 least liveable cities on Earth

Пайвандҳо

Нигаред

Анбори Википедиа дар бораи ин мавзӯъ гурӯҳ дорад: