Забонҳои ҷаҳон: Тафовут байни таҳрирҳо

Browse history interactively

← Фарқияти аввалина Фарқияти баъдина →

Content deleted Content added

ВизуалӣВики-матн

Inline

Нусха 05:13, 4 ноябри 2020

Дар соли 2020 дар рӯи замин 7117 забон вуҷуд дорад ^[1].

Бо рушди алоқа шумораи забонҳои зинда бо суръати миёнаи 1 забон дар ду ҳафта кам мешавад ^[2].

40 забони маъмултаринро тақрибан 2/3 аҳолии ҷаҳон гуфтугӯ мекунанд. Аксарияти одамон забонҳои чинӣ, ҳиндӣ, англисӣ, испанӣ, арабӣ, русӣ ва португалиро медонанд. Фаронсавӣ низ васеъ паҳн шудааст, аммо шумораи онҳое, ки онро забони аввалини худ медонанд, нисбатан кам аст.

Дар айни замон каме бештар аз 400 забон вуҷуд дорад, ки дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд.

Забонҳо дар якҷоягӣ бо интиқолдиҳандаи охирин мемиранд ва аз ин рӯ, хатар пеш аз ҳама ба халқҳое таҳдид мекунад, ки аз навиштан истифода намекунанд ^[3].

Яке аз сабабҳои марги забонҳо тақсимоти нобаробар аз рӯи шумораи гӯяндагон аст. Ҳамин тариқ, 80% аҳолии кураи замин 80 забон доранд ва 3,5 ҳазор забон - танҳо 0,2% аҳолии кураи замин. Ҷаҳонишавӣ ва муҳоҷират сабабҳои асосии аз байн рафтани забонҳо дониста мешаванд. Мардум аз деҳаҳо ба шаҳрҳо мераванд ва забони мардуми худро гум мекунанд ^[4].

Тақрибан нисфи забонҳои дар айни замон мавҷудбуда дар миёнаи асри XXI аз истифода хоҳанд рафт ^[5]. Бисёр забонҳо аз сабаби он, ки гӯяндаҳои онҳо бо муҳити пурзӯртари забонӣ тамос мегиранд(забонҳои давлатӣ ва байналмилалӣ), аз байн рафта истодаанд, аз ин рӯ забонҳои миллатҳои хурд ва забонҳои халқҳои бидуни давлатдорӣ дар навбати аввал дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд. Агар камтар аз 70% кӯдакон забон омӯзанд, он дар хатар ҳисобида мешавад. Тибқи "Атласи забонҳои дар зерм хатари нестшавӣ қарордоштаи ҷаҳон"-и ЮНЕСКО дар Аврупо ҳоло нопадид шудан, тақрибан 50 забонро таҳдид мекунад.

Забонҳои аборигенҳои Австралия, Ҳинду Чин, Амрико, Африқо ва ҷазираҳои аз материкҳо ҷудошуда дар мавқеи осебпазир қарор доранд - бисёр миллатҳои хурд, ки аз ҷониби дигар миллатҳои пурқувваттар ронда мешаванд, инчунин ҷазираҳое, ки бо марги оммавии мардум касе нахоҳад буд, ки онро (забонро) зинда кунад. Забонҳои Аврупо тобовартаринанд - кишварҳои аврупоӣ рушд карда, дар онҳо сокинони зиёде зиндагӣ мекунанд; бинобар ин, аз даст додани ҳатто якчанд ҳазор гӯяндагони ин забонҳо аҳамият надорад. Танҳо истисно лотинист, ки яке аз забонҳои расмии Ватикан мебошад ва аллакай забони мурда ба ҳисоб меравад.

Систематикаи забон

Оила сатҳи асосиест, ки тамоми систематикаи забон ба он асос ёфтааст. Оила ин як гурӯҳи забонҳои бешубҳа, вале ба қадри кофӣ ба ҳам алоқаманд мебошад, ки дар рӯйхати асосӣ ҳадди аққал 15% мувофиқат мекунанд (варианти садкалимаи рӯйхати Сводеш).

Барои ҳар як оила рӯйхати шохаҳо, гурӯҳҳо ва ғ. бо назардошти гурӯҳҳои анъанавӣ фарқшаванда, дараҷаи наздикии онҳо ба якдигар ва вақти парокандашавии онҳо ба ҷузъҳо муайян карда мешавад. Дар айни замон, шохаҳо ва гурӯҳҳои оилаҳои гуногун набояд дар сатҳи якхела амиқ бошанд, танҳо тартиби нисбии онҳо дар як оила муҳим аст.

Масалан, барои оилаи ҳиндуаврупоӣ маҷмӯи зерини шохаҳоро фарқ кардан мумкин аст: анатолийӣ, тохарӣ, келтӣ, балто-славянӣ, ҳиндуэронӣ, олмонӣ, итолиёӣ-романӣ, юнонӣ-македонӣ, арманӣ, албанӣ ва як қатор забонҳои қадимӣ, ки ба таври шартӣ ба минтақаи палеобалкан ҳамҷоя карда шудаанд.

Дузабонагӣ

Шумораи одамоне, ки бо ду ва ё зиёда забон гап мезананд, доимо меафзояд. Масалан, тибқи як таҳқиқоти охирин, қисми зиёди донишҷӯёни Ҳиндустон (беш аз нисф дар як иёлот) нисбат ба забонҳои модарии худ бо забони англисӣ беҳтар ҳарф мезананд.

Аксари оилаҳои забонҳои маъмул

Забонҳои ҳиндуаврупоӣ ~ 2,5 миллиард гӯянда, аз ҷумла забонҳои романӣ, забонҳои ҳинду-ориёӣ, забонҳои олмонӣ ва забонҳои балто-славянӣ ;
Забонҳои сино-тибетӣ ~ 1,2 миллиард гӯянда, аз ҷумла забони хитоӣ ;
Забонҳои уралуолтоӣ (таъсис дар сатҳи як оила) ~ 500 миллион гӯянда, аз ҷумла забонҳои асосӣ – туркӣ.

Забонҳои дорои аҳамияти ҷаҳонӣ

Забонҳои муосири байналмилалиро метавон баррасӣ кард ^[6] (бо тартиби кам шудани шумораи умумии онҳое, ки бо ин забон ҳарф мезананд):

Рутба	Забон	Модарӣ	Дуюм	Шумораи умумии гӯяндагон
1	Забони чинӣ ^[8]	1,3 миллиард	то 300 миллион	то 1,6 миллиард
2	Забони англисӣ ^[6]	~ 500 миллион	то ~ 1 миллиард	то ~ 1,5 миллиард
3	Забони испанӣ ^[9]	425 миллион	то 125 миллион	то 550 миллион
4	Забони арабӣ ^[10]	280 миллион	то 100 миллион	то 380 миллион
5	Забони русӣ	130 миллион	то 130 миллион	то 260 миллион
6	Забони португалӣ ^[11]	200 миллион	то 30 миллион	то 230 миллион
7	Забони олмонӣ ^[12]	80 миллион	то 80 миллион	то 160 миллион
8	Забони фаронсавӣ ^[13]	80 миллион	то 200 миллион	то 280 миллион

Харитаи паҳнкунии забонҳои байналмилалӣ

Харитаҳое, ки паҳншавии забонҳои байналмилалиро нишон медиҳанд:

Забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид

Инглисӣ, арабӣ, испанӣ, чинӣ, русӣ ва фаронсавӣ забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид мебошанд ^[14].

Ҳамчунин нигаред

Эзоҳ

↑ Ethnologue — крупнейший в мире каталог языков(англ.)
↑ Почти половине языков мира грозит исчезновение
↑ Когда умирают языки
↑ Мир теряет языки(пайванди дастнорас — таърих). 5 июли 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июли 2011.
↑ Роман Фишман Лингвистический гомункул // Популярная механика. — 2017. — № 5. — С. 78-82. — URL: http://www.popmech.ru/magazine/2017/175-issue/
↑ ^6.0 ^6.1 The triumph of English: A world empire by other means | The Economist
↑ Summary by language size
↑ China — Wikipedia, the free encyclopedia
↑ El español será la segunda lengua de comunicación internacional
↑ L’arabe
↑ Ethnologue report for language code
↑ Ethnologue: Statistical Summaries
↑ La francophonie
↑ Официальные языки ООН

Истинодҳо

Иванов В. В. Языки мира // Лингвистический энциклопедический словарь / Главный редактор В. Н. Ярцева. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — 685 с. — ISBN 5-85270-031-2.

[1] Ethnologue — крупнейший в мире каталог языков(англ.)

[2] Почти половине языков мира грозит исчезновение

[3] Когда умирают языки

[4] Мир теряет языки(пайванди дастнорас — таърих). 5 июли 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июли 2011.

[5] Роман Фишман Лингвистический гомункул // Популярная механика. — 2017. — № 5. — С. 78-82. — URL: http://www.popmech.ru/magazine/2017/175-issue/

[autogenerated1-6] 6.0 ^6.1 The triumph of English: A world empire by other means | The Economist

[7] Summary by language size

[8] China — Wikipedia, the free encyclopedia

[9] El español será la segunda lengua de comunicación internacional

[10] L’arabe

[11] Ethnologue report for language code

[12] Ethnologue: Statistical Summaries

[13] La francophonie

[14] Официальные языки ООН

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

@@ Сатри 1: / Сатри 1: @@
 [[Акс:Primary_Human_Language_Families_Map.png|мини|Харитаи оилаҳои асосии забонҳо]]
 [[Акс:Human_Language_Families_ru.png|мини|Оилаҳои забонҳо]]
-Дар соли 2020 дар [[Замин|рӯи замин]] 7117 забон вуҷуд дорад <ref>[http://www.ethnologue.com/ Ethnologue — крупнейший в мире каталог языков]{{ref-en}}</ref> .
+Дар соли 2020 дар [[Замин|рӯи замин]] 7117 забон вуҷуд дорад <ref>[http://www.ethnologue.com/ Ethnologue — крупнейший в мире каталог языков]{{ref-en}}</ref>.
-Бо рушди алоқа шумораи забонҳои зинда бо суръати миёнаи 1 забон дар ду ҳафта кам мешавад <ref>[http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1912041,00.html Почти половине языков мира грозит исчезновение]</ref> .
+Бо рушди алоқа шумораи забонҳои зинда бо суръати миёнаи 1 забон дар ду ҳафта кам мешавад <ref>[http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1912041,00.html Почти половине языков мира грозит исчезновение]</ref>.
-забони маъмултаринро тақрибан 2/3 аҳолии ҷаҳон гуфтугӯ мекунанд . Аксарияти одамон забонҳои [[Забони чинӣ|чинӣ]], [[Забони ҳиндӣ|ҳиндӣ]], [[Забони инглисӣ|англисӣ]], [[Забони испанӣ|испанӣ]], [[Забони арабӣ|арабӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]] ва [[Забони португалӣ|португалиро]] медонанд . [[Забони фаронсавӣ|Фаронсавӣ]] низ васеъ паҳн шудааст, аммо шумораи онҳое, ки онро [[Забони фаронсавӣ|забони]] аввалини худ медонанд, нисбатан кам аст.
+забони маъмултаринро тақрибан 2/3 аҳолии ҷаҳон гуфтугӯ мекунанд. Аксарияти одамон забонҳои [[Забони чинӣ|чинӣ]], [[Забони ҳиндӣ|ҳиндӣ]], [[Забони инглисӣ|англисӣ]], [[Забони испанӣ|испанӣ]], [[Забони арабӣ|арабӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]] ва [[Забони португалӣ|португалиро]] медонанд. [[Забони фаронсавӣ|Фаронсавӣ]] низ васеъ паҳн шудааст, аммо шумораи онҳое, ки онро [[Забони фаронсавӣ|забони]] аввалини худ медонанд, нисбатан кам аст.
 Дар айни замон каме бештар аз 400 забон вуҷуд дорад, ки дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд.
-Забонҳо дар якҷоягӣ бо интиқолдиҳандаи охирин мемиранд ва аз ин рӯ, хатар пеш аз ҳама ба халқҳое таҳдид мекунад, ки аз навиштан истифода намекунанд <ref>[http://www.bigbook.ru/litnews/detail.php?ID=3315 Когда умирают языки]</ref> .
+Забонҳо дар якҷоягӣ бо интиқолдиҳандаи охирин мемиранд ва аз ин рӯ, хатар пеш аз ҳама ба халқҳое таҳдид мекунад, ки аз навиштан истифода намекунанд <ref>[http://www.bigbook.ru/litnews/detail.php?ID=3315 Когда умирают языки]</ref>.
-Яке аз сабабҳои марги забонҳо тақсимоти нобаробар аз рӯи шумораи гӯяндагон аст. Ҳамин тариқ, 80% аҳолии кураи замин 80 забон доранд ва 3,5 ҳазор забон - танҳо 0,2% аҳолии кураи замин. Ҷаҳонишавӣ ва муҳоҷират сабабҳои асосии аз байн рафтани забонҳо дониста мешаванд. Мардум аз деҳаҳо ба шаҳрҳо мераванд ва забони мардуми худро гум мекунанд <ref>{{Cite web|url=http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html|title=Мир теряет языки|deadlink=yes|accessdate=2015-07-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719153636/http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html|archivedate=2011-07-19}}</ref> .
+Яке аз сабабҳои марги забонҳо тақсимоти нобаробар аз рӯи шумораи гӯяндагон аст. Ҳамин тариқ, 80% аҳолии кураи замин 80 забон доранд ва 3,5 ҳазор забон - танҳо 0,2% аҳолии кураи замин. Ҷаҳонишавӣ ва муҳоҷират сабабҳои асосии аз байн рафтани забонҳо дониста мешаванд. Мардум аз деҳаҳо ба шаҳрҳо мераванд ва забони мардуми худро гум мекунанд <ref>{{Cite web|url=http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html|title=Мир теряет языки|deadlink=yes|accessdate=2015-07-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719153636/http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html|archivedate=2011-07-19}}</ref>.
-Тақрибан нисфи забонҳои дар айни замон мавҷудбуда дар миёнаи асри XXI аз истифода хоҳанд рафт <ref>''Роман Фишман'' Лингвистический гомункул // [[Популярная механика]]. — 2017. — № 5. — С. 78-82. — URL: http://www.popmech.ru/magazine/2017/175-issue/</ref> . Бисёр забонҳо аз сабаби он, ки гӯяндаҳои онҳо бо муҳити пурзӯртари забонӣ тамос мегиранд(забонҳои давлатӣ ва байналмилалӣ), аз байн рафта истодаанд, аз ин рӯ забонҳои миллатҳои хурд ва забонҳои халқҳои бидуни давлатдорӣ дар навбати аввал дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд. Агар камтар аз 70% кӯдакон забон омӯзанд, он дар хатар ҳисобида мешавад. Тибқи "Атласи забонҳои дар зерм хатари нестшавӣ қарордоштаи ҷаҳон"-и [[ЮНЕСКО]] дар [[Аврупо]] ҳоло нопадид шудан, тақрибан 50 забонро таҳдид мекунад.
+Тақрибан нисфи забонҳои дар айни замон мавҷудбуда дар миёнаи асри XXI аз истифода хоҳанд рафт <ref>''Роман Фишман'' Лингвистический гомункул // [[Популярная механика]]. — 2017. — № 5. — С. 78-82. — URL: http://www.popmech.ru/magazine/2017/175-issue/</ref>. Бисёр забонҳо аз сабаби он, ки гӯяндаҳои онҳо бо муҳити пурзӯртари забонӣ тамос мегиранд(забонҳои давлатӣ ва байналмилалӣ), аз байн рафта истодаанд, аз ин рӯ забонҳои миллатҳои хурд ва забонҳои халқҳои бидуни давлатдорӣ дар навбати аввал дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд. Агар камтар аз 70% кӯдакон забон омӯзанд, он дар хатар ҳисобида мешавад. Тибқи "Атласи забонҳои дар зерм хатари нестшавӣ қарордоштаи ҷаҳон"-и [[ЮНЕСКО]] дар [[Аврупо]] ҳоло нопадид шудан, тақрибан 50 забонро таҳдид мекунад.
 Забонҳои аборигенҳои Австралия, Ҳинду Чин, Амрико, Африқо ва ҷазираҳои аз материкҳо ҷудошуда дар мавқеи осебпазир қарор доранд - бисёр миллатҳои хурд, ки аз ҷониби дигар миллатҳои пурқувваттар ронда мешаванд, инчунин ҷазираҳое, ки бо марги оммавии мардум касе нахоҳад буд, ки онро (забонро) зинда кунад. Забонҳои Аврупо тобовартаринанд - кишварҳои аврупоӣ рушд карда, дар онҳо сокинони зиёде зиндагӣ мекунанд; бинобар ин, аз даст додани ҳатто якчанд ҳазор гӯяндагони ин забонҳо аҳамият надорад. Танҳо истисно [[Забони лотинӣ|лотинист]], ки яке аз забонҳои расмии [[Вотикон|Ватикан]] мебошад ва аллакай забони мурда ба ҳисоб меравад.
@@ Сатри 22: / Сатри 22: @@
 Барои ҳар як оила рӯйхати шохаҳо, гурӯҳҳо ва ғ. бо назардошти гурӯҳҳои анъанавӣ фарқшаванда, дараҷаи наздикии онҳо ба якдигар ва вақти парокандашавии онҳо ба ҷузъҳо муайян карда мешавад. Дар айни замон, шохаҳо ва гурӯҳҳои оилаҳои гуногун набояд дар сатҳи якхела амиқ бошанд, танҳо тартиби нисбии онҳо дар як оила муҳим аст.
-Масалан, барои [[Забонҳои ҳиндуаврупоӣ|оилаи ҳиндуаврупоӣ]] маҷмӯи зерини шохаҳоро фарқ кардан мумкин аст: анатолийӣ, тохарӣ, [[Забонҳои келтӣ|келтӣ]], балто-славянӣ, [[Забонҳои ҳиндуэронӣ|ҳиндуэронӣ]], [[Забонҳои олмонӣ|олмонӣ]], итолиёӣ-романӣ, юнонӣ-македонӣ, [[Забони арманӣ|арманӣ]], [[Забони албанӣ|албанӣ]] ва як қатор забонҳои қадимӣ, ки ба таври шартӣ ба минтақаи палеобалкан ҳамҷоя карда шудаанд .
+Масалан, барои [[Забонҳои ҳиндуаврупоӣ|оилаи ҳиндуаврупоӣ]] маҷмӯи зерини шохаҳоро фарқ кардан мумкин аст: анатолийӣ, тохарӣ, [[Забонҳои келтӣ|келтӣ]], балто-славянӣ, [[Забонҳои ҳиндуэронӣ|ҳиндуэронӣ]], [[Забонҳои олмонӣ|олмонӣ]], итолиёӣ-романӣ, юнонӣ-македонӣ, [[Забони арманӣ|арманӣ]], [[Забони албанӣ|албанӣ]] ва як қатор забонҳои қадимӣ, ки ба таври шартӣ ба минтақаи палеобалкан ҳамҷоя карда шудаанд.
 == Дузабонагӣ ==
-Шумораи одамоне, ки бо ду ва ё зиёда забон гап мезананд, доимо меафзояд. Масалан, тибқи як таҳқиқоти охирин, қисми зиёди донишҷӯёни [[Ҳиндустон]] (беш аз нисф дар як иёлот) нисбат ба забонҳои модарии худ бо забони англисӣ беҳтар ҳарф мезананд .
+Шумораи одамоне, ки бо ду ва ё зиёда забон гап мезананд, доимо меафзояд. Масалан, тибқи як таҳқиқоти охирин, қисми зиёди донишҷӯёни [[Ҳиндустон]] (беш аз нисф дар як иёлот) нисбат ба забонҳои модарии худ бо забони англисӣ беҳтар ҳарф мезананд.
 == Аксари оилаҳои забонҳои маъмул ==
@@ Сатри 31: / Сатри 31: @@
 # [[Забонҳои ҳиндуаврупоӣ]] ~ 2,5 миллиард гӯянда, аз ҷумла забонҳои романӣ, забонҳои ҳинду-ориёӣ, забонҳои олмонӣ ва забонҳои балто-славянӣ ;
 # Забонҳои сино-тибетӣ ~ 1,2 миллиард гӯянда, аз ҷумла [[Забони чинӣ|забони хитоӣ]] ;
-# Забонҳои уралуолтоӣ (таъсис дар сатҳи як оила) ~ 500 миллион гӯянда, аз ҷумла забонҳои асосӣ – [[Забонҳои туркӣ|туркӣ]] .
+# Забонҳои уралуолтоӣ (таъсис дар сатҳи як оила) ~ 500 миллион гӯянда, аз ҷумла забонҳои асосӣ – [[Забонҳои туркӣ|туркӣ]].
 == Забонҳои дорои аҳамияти ҷаҳонӣ ==
@@ Сатри 50: / Сатри 50: @@
 |-
 | 2
-| [[Забони инглисӣ|Забони англисӣ]] <ref name="autogenerated1">[http://www.economist.com/node/883997?Story_ID=883997 The triumph of English: A world empire by other means | The Economist]</ref>
+| [[Забони инглисӣ|Забони англисӣ]] <ref name="autogenerated1"/>
 | ~ 500 миллион
 | то ~ 1 миллиард
@@ Сатри 106: / Сатри 106: @@
 === Забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид ===
-[[Забони инглисӣ|Инглисӣ]], [[Забони арабӣ|арабӣ]], [[Забони испанӣ|испанӣ]], [[Забони чинӣ|чинӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]] ва [[Забони фаронсавӣ|фаронсавӣ]] забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид мебошанд <ref>[http://www.un.org/ru/ga/about/garules/8.shtml#Officialworkinglanguages Официальные языки ООН]</ref> .
+[[Забони инглисӣ|Инглисӣ]], [[Забони арабӣ|арабӣ]], [[Забони испанӣ|испанӣ]], [[Забони чинӣ|чинӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]] ва [[Забони фаронсавӣ|фаронсавӣ]] забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид мебошанд <ref>[http://www.un.org/ru/ga/about/garules/8.shtml#Officialworkinglanguages Официальные языки ООН]</ref>.
 == Ҳамчунин нигаред ==
@@ Сатри 119: / Сатри 119: @@
 * ''Иванов В. В.'' Языки мира // Лингвистический энциклопедический словарь / Главный редактор В. Н. Ярцева. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — 685 с. — <nowiki>ISBN 5-85270-031-2</nowiki>.
 [[Гурӯҳ:Забонҳо]]
 [[Гурӯҳ:Pages with unreviewed translations]]