Иёлоти Муттаҳидаи Амрико

Иёлоти Муттаҳидаи Амрико
United States of America

[[Image:{{{Парчам}}}|Парчам|130px]]	[[Image:{{{Нишон}}}|Нишон|90px]]
Шиор: «Ба Худо имон дорем»
Суруди миллӣ: «Суруди миллии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико»
Рӯзи истиқлолият	(аз 4 июли 1776)
Забони расмӣ	англисӣ
Пойтахт	Вошингтон
Шаҳри калонтарин	Ню Йoрк,
Идораи давлат	Республикаи федералӣ конститутсионӣ
Президент	Барак Обама
Масоҳат   • Ҳамагӣ   • Фоизи об.	4-ум ҷой дар ҷaҳон 9,826,675 км² 6.76 %
Аҳолӣ   • Ҳамагӣ (2010)   • Зичӣ	3-ум ҷой дар ҷaҳон 308,732,000 32 нафар/км²
ММД   • Ҳамагӣ   • Ба сари аҳолӣ	1-ум ҷой дар ҷaҳон $14.441 миллиард $ $
Пули миллӣ	Доллари ИМА
Интернет-Домен	.us
Коди телефон	+1
Соат	UTC UTC-5 to -10) - Summer (DST) (UTC-4 to -10)

Байраки ИМА

Мухри калони ИМА

Иёлоти Муттаҳидаи Амрико (ИМА) - кишварест дар Амрикои Шимолӣ. Ин мамлакатро аксари вақт инчунин Амрико низ меноманд. Сокинони ин кишвар амрикоиҳо мебошанд. Қисми асосии ҳудуди ИМА дар қитъаи Амрикои Шимолӣ ҷойгир аст. Кишвар дар Шарқ бо укёнуси Атлантик, дар Ғарб бо уқёнуси Ором, дар ҷануб бо Мексика ва дар Шимол бо Канада ҳамсарҳад мебошад. Пойтахти ИМА Вашингтон Ҳавзаи Колумбия мебошад. Шаҳрҳои калонтарини ИМА: Ню Йорк, Лос Анҷелес, Техас, Чикаго ва ғайраҳо Шаблон:Страна

Чуғрофия

Мавқеи чойгиршавӣ

Масоҳати асосии ИМА (бо ном иёлатҳои континенталӣ) дар қитъаи Шимолии Амрико ҷойгир шудааст аз соҳили уқёнуси Атлантик ба тарафи шарқ ва то ба уқёнуси Ором дар ғарб тӯл кашидааст. Дар чануб бо давлати Мексика хамсархад буда, дар шимол бошад бо Канада. Ба гайр аз ин ба ШМА боз ду штат дохил мешавад. Дар кисми шимолу-шаркии Амрико штати Аляска чойгир аст, ки хамчунин бо Канада хамсархад мебошад. Дар укёнуси Ором штати чазираи Гавайя чойгир аст. Ба ИМА хамчунин як катор чазирахо дар бахри Карибба монанди Пуэрто-Рико, дарукёнуси Ором(Самоаи Амрикои, Мидуэй, Гуам ва гайрахо.) дохил мешаванд.

Масохати тобеъшуда

Дар зери тобеъи ИМА якчанд чазирахо, дорои нишонаи гуногун хастанд, лекин ин чазирахо ба давлат дохил намешаванд. Дар кисмати чазираи азхуднашудаи атолла Пальмира пурра Конститусияи ИМА ба кор меравад. Кисмати дигараш бошад аз руи конуну коидаи худ кор мекунад. Аз хама кисми калонтарини хамин навъ чазирахо ин Пуэрто-Рикомебошад.

Таърих

Рузхои таърихи

• 1620 — аввалин коллонияи инглисхо дар Америкои Шимоли Плимуттахсис гардидааст, маркази Англияи нав, маркази таърихии ИМА.
• 1626 — Голландия Амстердами Навро тахсис медиханд,ки дертар ба шахри Нью-Йорктабдил ёфт.
• 1776, 4 июл — Декларатсияи сохибистиклоли ИМА аз Бритонияи Кабир кабул гардид.
• 1812—1815 — чанги солхои 1812.
  • 1814, 24 август — сухтори шахри Вашингтоназ тарафи кушунхои бритони.
  • 1814, 24 декабр — ба имзо расидани шартномаи Гент.
  • 1815, 8 январ — шикаст хурдани кушунхои бритони дар задухурди наздикии шахри Нью-Орлеан.
  • 1815, 17 феврал — шартномаи Гент, эълони расмии тамом шудани чанг.
• 1819, 21 феврал — ратифицировано шартномаи Адамс-Онис оиди Флорида ба маблаги 5 млн доллар.
• 1830 — конгресси ИМА конун оиди депотрасияи Индухои кисмати шаркии сохили ИМА-ро ба Оклахома кабул менамояд, (Indian Remove Act).
• 1846—1848 — чанги забткунанда бар зидди Мексика, дар окибати ин чанг, штатхои хозираи кисми чануби-гарби, ними давлати пештараи Мексика ба ИМА хамрох шуданд.
• 1861—1865 — чанги Граждании ИМА; нест кардани гуломгари.
• 1867 — харидории Аляска аз Россия.
• 1917 — дар натичаи мумкин гуем, ки телеграммаи Циммерман, ИМА ба Чанги якуми Чахондохил мешавад ва аз тарафи Антантамечангад.
• 1941-1945 Чанги Дуюми Чахон
  • 1941, 7 декабр — хамлаи японихо ба шахри Перл-Харбор, ИМА ба Чанги Дуюми Чахон дохил мешавад.
  • 1945, 6 август ва 8 август — ИМА ба шахрхои Хиросима ва Нагасаки (Япония) бомбаи атомӣ мепартояд: дар натича такрибан 150 хаз. наф. одам халок мешаванд.
  • 1945, 10 август Япония таёр буд, ки ба иттифокчиён таслим шавад.
  • 1945, 15 август Император Хирохито бо воситаи радио баромад намуда доир ба акибнишини эълон намуд. Рузи Галабазидди Японияи милитаристи. (V-J Day)
• 1960, август-октябр — миллигардонидани корхонахои шахсии амрикои дар Куба.
• 1960, ноябр галаба дар интихоботи президенти аз тарафи Чон Фичералд Кеннеди (хизби демократии ИМА).
• 1961, 20 январ — ба вазифа президент таъин шудани Джон Кеннеди.
• 1961, 5 май — Шепард, Алан дар киштии «Меркурий» ба кайхон парвоз намуд.
• 1962, 3 феврал — Чон Кеннеди хариду фурушро бо давлати Куба манъ кард.
• 1962, кризиси Кариб.
  • 8 сентябр — ярокхои совети СС-4 ва СС-5, ки ба ИМА хатаровар буд ба Куба бо воситаи киштихои совети ворид шуданд.
  • 14 октябр — ярокхои СС-4 ва СС-5 бо воситаи аэрофотосемка пайдо карда шуда буданд.
  • 22 октябр — баромади сарвари давлат Кеннеди бо воситаи телевизион.
  • 28 октябр — баъди гуфтушунидхои дуру дароз сарвари Иттифоки Шурави, Н.С. Хрущёв оид ба баровардани ярокхои совети аз Куба эълон намуд.
• 1963, май — баромадхои оммавии ахолии пустсиёхи Бирмингем (штати Алабама) бар зидди хукуквайронкунихо ва миллатчиги.
• 1963, 22 ноябр — сарвари ИМА Чон Кеннеди кушта шуд.
• 1964—1973 — чанги Ветнам.
• 1969, 21 июл — Кайхонавард Армстронг, Нил Олден бори аввал ба руи Мох баромад.
• 1991 — чанг дар халичи Форс.
• 1992, 30 апрел— 2 май — исёни сиёхпустон дар Лос-Анджелес.
• 1999 — «интервенсияи гуманитари» бар зидди Югославия.
• 2001 — хамлаи террористии 11 сентябри соли 2001
• 2003 — чанги Ирок.
• 2005, сентябр — дар натичаи урагани Катрина дамбахо пурра вайрон шуданд, бетартибихои оммави сар заданд ва шахри Орлеани навро об зер кард.

Сохти маъмури сиёси

Тақсимоти маъмури

Давлати ИМА аз 50 иёлат иборат буда, хамаи онхо баробархукук мебошанд, ва хамчунин Вашингтон Ҳавзаи Колумбия дорои нишони пойтахт мебошад. Хар як иёлат дорои конститусияи худ буда, хокимияти хукукбарор ва ичрокунанда суди дорад. иёлот ба каунтихо (дар Луизиана таърихан калимаи «чамъомад» (англисӣ: parish); дар Аляска калимаи "хавза" (англисӣ: borough))истифода бурда мешавад, — нисбатан китъахои маъмуриии хурдтар, одатан на он кадар хукукхои хукмрони доранд. Ухдадории каунтихо аз он иборат мебошад, ки зери мактабхои давлати назорат баранд.

Системаи сиёси

Оиди Конститусияи ИМА, ки соли 1787 кабул гардида буд, баъзе ухдадорихо оиди хокимияти давлати ба хокимияти Федералии ИМА дода шудааст. Ухдадории давлати, ки ба зери назорати хокимияти федерали дохил намешавад, аз тарафи штати ИМА ичро карда мешавад.

Дар Конститусияи ИМА принципи таксимоти хокимият амал мекунад, ки оиди он хокимияти федерали дорои органхои хукукбарор, ичроия ва суди кор мебарад, ки новобаста аз хамдигар кор мебаранд.

Органи баландадрачаи хокимияти конунбарор - Конгресси ИМА ки иборат аз ду палата мебошад:

• палатаи поёни — Палатаи намояндагон;
• палатаи болои — Сенат.

Органи баланддарачаи хокимияти ичрокунанда — президенти ИМА. Президент — сардори давлат, фармондихандаи куввахои мусаллах. ба руйхати президентони ИМА назар кунед. Инчунин вазифаи вице-президентхам хаст.

Органи олидарачаи хокимияти суди — суди олии ИМА

Хизбхои асоси — республикави ва демократи. Инчунин хизбхои дигари хурд мавчуд хастанд.

Сиёсати хориҷӣ

ИМА — аъзои доимии Иттифоки Бехатарии Созмони Миллали Муттахид. Аъзои НАТО, ОБСЕ.

Иқтисодиёт

Дар соли 2005 Махсулоти Дохилаи ИМА ба 3,6 % зиёд шуда $12,5 трлн долларро ташкил намуд.

Маданият

Дин

Наиболее распространённые вероисповедания: протестантизм, католицизм.

Идҳо

Сана	Номи тоҷикӣ	Номи аслӣ	Эзоҳ
1 январ	Соли нав	New Year’s Day
3-юм рӯзи душанбеи мохи январ	Рӯзи Мартин Лютер Кинг	Martin Luther King, Jr. Day
3-юм рӯзи душанбеи мохи феврал	Рӯзи президентӣ	Presidents' Day	Рӯзи таваллуди Ҷ. Вашингтон
Рӯзи душанбеи охирини мохи май	Рӯзи ёддошти шахидон	Memorial Day
4 июл	Рӯзи истиқлолият	Independence Day
2-юм рӯзи душанбеи мохи октябр	Рӯзи Колумб	Columbus Day	Рӯзи кашв кардани Амрико
11 ноябр	Рӯзи ветеранҳо	Veterans Day
4-юм панҷшанбеи моҳи ноябр	Рӯзи миннатдорӣ	Thanksgiving Day
25 декабр	Рӯзи таваллуди Исои Масеҳ	Christmas

Нигаред

• Телекоммуникасияи ИМА
• Нақлиёт дар ИМА

Пайвандҳои беруна

• Официальный портал Федерального правительства США (англ.)
• Владимир Маяковский. Моё открытие Америки (Wikisource)