Таърих

Портали Таърих

Таърих - илм дар бараи сабти фаъолияти инсон, ҷамъият ва сивилизатсия мебошад.

Таърих - илмест дар бораи воқеа вуқуро дар бар мегирад,

Давраи Авестоӣ

Авесто (маънояш «асос», «дастур»,«дониш») - қадимтарин сарчашмаи таърихии хаттӣ ва китоби муқаддаси зардуштиён аст, ки дар асрҳои VII то милод - VI милодӣ ташаккул ёфта, то асри VI милодӣ, замони давлатдории Сосониён ҷамъ оварда шудааст. «Авасто» аз 21 наск, яъне китоби алоҳида иборат аст, ки то ба мо чаҳоряки он расидааст. Дар он таълимоти динии Зардушт ва дигар маводҳои таърихӣ, мансуб ба ҳамон давр гирд оварда шудааст. Дар Авесто ва дигар сарчашмаҳои таърихӣ кишвари қадимаи сукунати тоифаҳои ориёӣ Айиряна Ваеҷаҳ номбар шудааст.

Айиряна Ваеҷаҳ, Орёвиҷ (аз заб. авестоӣ – «фазо, ё доманаҳои Ориё») – маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои ориёӣ. Дар ҳазорсолаи II то милод аз ҳудуди имрузаи Урали Чанубӣ, Казокистон, Туркистони Чин дар Шимол то водиҳои Осиёи Осиёи Миёна, Эрони Шарқӣ ва Афгонистон дар Чануб ҷойгир щуда буд.

Дар замонҳои қадим ниёгони тоҷиконро ориёӣ мегуфтанд. Имрўз ба ориёиҳо: тоҷикон, эрониҳо, ҳиндуҳо, курдҳо, балуҷиҳо, тотҳо, паштуҳо, осетинҳо ва дигар халқҳо мансубанд. Ориёӣ - аз калимаи авастоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст.

Ќабилаҳои ориёӣ - номи қабилаҳои қадимтарини ҳиндуэронӣ мебошад, ки дар аввали ҳазораи дуюми то милод аз ҳиндуаврупоињо ҷудо шуда ба Осиёи Марказӣ, ва охири ҳазораи дуюми то милод ба Эрон ва Ҳиндустони Шимолӣ ҳиҷират кардаанд. Дар сарчашмаҳои таърихӣ мардуми Ориёно, Тӯрон, Бохтари ќадим, Суѓд, Хоразми бузург, Порсу Мод ва Хуросон аҷдодони «ориёӣ» номбар шудааст.

Дар Авесто ду кишвари таърихӣ Ориёно ва Турон номбар гардидааст, ки онҷо сулолаи Пешдодиён ва Каёниён ҳукумрон буданд.

Пешдодиён ва Каёниён – аввалин сулолаҳои подшоҳии ориёӣ, ки дар Осиёи Марказӣ дар охири ҳазораи III ва II то милод ҳукмронӣ кардаанд. Мувофиқи сарчашмаҳои қадим китобњои «Авасто», «Шоҳнома»-и А. Фирдавси, «Таърихи Табарӣ» сулолаи Пешдодиён аз Хушанг то Гаршосп ва сулолаи Каёниён аз Ќубод то Гуштосп(Виштосп) дар Эрон(Ориёно) подшоҳӣ кардаанд.

Ориёно – (аз номи қабилаи айиря) – кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили чапи Сирдарё, сипас, заминҳои соҳили чапи Амударё, сарзамини имрўзаи Туркманистони ҷанубу ѓарбй, Афѓонистону Эрон.

Турон- (аз номи қабилаи туйиря) – кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили рости Амударё доманакўҳҳои Тиёншону Помир, Њафтруд, Казоқистон ва Урали ҷанубй.

Тоҷикон дар ҳайати давлатҳои таърихӣ

Ниёгони тоҷикон дар гузашта дар ҳайати якчанд давлатҳои таърихӣ,аз ҷумла дар давлатҳои хурду бузурги

Бохтари ќадим, Суѓд, Хоразми бузург - (Ҳазорсолаи II - I то милод) -

Ҳахоманишиён - (солҳои 550-330 то мелод),

Слевкидхо - (солҳои 321-305 то мелод),

Ашкониён- Парфия (солҳои250 то мелод -224 милоди),

Кушониён - (асрҳои I то мелод-IV мелод),

Сосонён - (солҳои 224-651),

Ҳайтолиён - (асрхои V-VI),

Уммавиён - Хилофати Араб (солҳои 651-750),

Аббосиён - Хилофати Араб (солҳои 750-1258),

Тохириён (солҳои 821-873),

Саффориён (солҳои 873-875),

Сомониён (солҳои 875-999),

Газнавиён (солҳои 998-1186),

Қарохониён (солҳои 1005-1212),

Салчуқиён (солҳои 1040-1157),

Ғуршоҳон (солҳои 1149-1215),

Хоразмшоҳиён (солҳои 1200-1220),

Чингизиён(Улуси Чагатай) (солҳои 1220-1370),

Куртҳои Ҳирот (солҳои 1245-1381),

Темуриён (солҳои 1370-1500),

Шайбониён (солҳои 1500-1599),

Аштархониён (солҳои 1599-1753),

Мангитиҳо (солҳои 1753-1920),

Ҷумҳурии Халқии Шуравии Бухоро (солҳои 1920-1924)

Ҷумҳурии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон (солҳои 1924-1929)

Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон (солҳои 1929-1991)

сукунат доштанд.

14 октябр соли 1924 дар натиҷаи таъиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳурихои Шуравии Осиёи Миёна дар ҳайати Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Узбекистон Ҷумҳурии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон таъсис ёфт, ки он аз вилоятхои Ғарм, Кулоб, Қургонтаппа, Ҳисор, кисман Сариосиё (аз ҳисоби Ҷумҳурии Халкии Шуравии Бухоро) ва 12 ноҳия иборат буд. Вилояти махсуси Помир, ки пештар ба хайати Ҷумҳуриии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Туркистон дохил мешуд, ба Вилояти Худмухтори Бадахшони Кухи табдил дода шуд ва 2 январи соли 1925 ба хайати Ҷумҳурии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамроҳ гардид. 4 сентябри соли 1929 уезди Хучанд низ ба Тоҷикистон ҳамроҳ гардид.16/27 октябр соли 1929Ҷумҳурии Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон дар хайати вилоятхои Бадахшон, Ғарм, Кулоб, Кургонтеппа, Уротеппа, Панҷакент, Хуҷанд ва Ҳисор ки дорои 1- миллиону 220- хазор нафар ахолӣ буданд, ташкил шуд.

• Таърихи Точикистон
• Бохтар
• Халифати Араб
• Дунёи кадим
• Осиёи миёна дар ҳайати давлати Ҳахоманишиҳо
• Таърихи сиёсии асри IX - X
• Халқи тоҷик дар давраи Чингизиён