Китоби сурх: Тафовут байни таҳрирҳо

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Content deleted Content added
No edit summary
х илова, сарчашма, тасвир
Сатри 1: Сатри 1:
[[Акс:Китоби сурх. Рӯнамои китоб.jpg|alt=Рӯнамои Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон|thumb|Рӯнамои Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон (Нашри дуюм)]]
'''Китоби сурх''' — [[ҳуҷҷат]]и [[илм]]ию байналхалқист, ки оид ба [[наботот]] ва [[ҳайвон]]оти муҳофизатталаб маълумоти ниҳоят муҳим дорад. Онро комиссияи доимии нигаҳдории ҳайвоноти камшумору нодири [[Иттифоқи байналхалқии муҳофизати табиат ва захираҳои табиӣ]] тайёр кардааст. Ба ҳайати комиссия олимони номии бисёр мамлакатҳои ҷаҳон дохиланд.
[[Акс:Китоби сурх. Саҳифаи 415.jpg|thumb|Сиёҳгӯш. Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон, С. 415]]


'''Китоби сурх''' — [[ҳуҷҷат]]и [[илм]]ию байналхалқист, ки оид ба [[наботот]] ва [[ҳайвон]]оти муҳофизатталаб маълумоти ниҳоят муҳим дорад. Онро комиссияи доимии нигаҳдории ҳайвоноти камшумору нодири [[Иттифоқи баӣналмилалии муҳофизати табиат ва захираҳои табиӣ]] тайёр кардааст. Ба Иттифоқи баӣналмилалӣ олимони намоёни тамоми кишварҳои дунё доҳил шудаанд ва вазифаи асосии онҳо ёфтани роҳҳои гуногуни ҳифзи набототу ҳаӣвоноти камшумору нодир аст.
== Эзоҳ ==


== Таърих ==
{{эзоҳ}}
Аз миёнаи солҳои 40-50-уми асри ҲҲ шумораи зиёди намудҳои олами набототу ҳаӣвонот бо таъсири фаъолияти инсон, дар натиҷаи истифодаи нодурусти заҳираҳои табиат, аз ҷумла, заҳираҳои органикӣ ру ба таназзул овардаанд ва кисми зиёдашон аз баӣн рафта, камёфту нодир шудаанд. Бо мақсади пешгирии ин ҷараён дар тамоми олам соли 1948 Ташкилоти «Иттифоқи баӣналмилалии ҳифзи табиат ва сарватҳои он» таъсис ёфт. Ин ташкилот баъди таҳлили маълумоти гуногун оид ба намудҳои камшаванда, камёб ва нодир дар тамоми қитъаҳои олам ба хулоса омад, ки бо қабули ҳуҷҷати муҳими давлатию илмӣ пеши роҳи ин раванд гирифта шавад. Чунин ҳуҷҷат «Китоби Сурх» аст, ки дар он оид ба наботот ва ҳаӣвоноти муҳофизатшаванда маълумоти пурқимат гирд оварда шудааст.
{{ҷавона}}
Ин буд, ки баъди панҷ сол [[Иттифоқи баӣналмилалии муҳофизати табиат ва захираҳои табиӣ]] «Китоби Сурхи далелҳо» таҳия намуд. Дар яқ вақт кори дигар - «Руиҳати сиёҳ»-и организмҳои набототу ҳаӣвоноте, ки аз соли 1900-ум инҷониб дар саӣёра нест шудаанд, тартиб дода шуд. Ба ин руӣхат 65 намуд бо 55 зернамуди ширхурҳо ва 2 намуди паррандаҳо ворид шуданд. Ҳоло «Китоби Сурх»-и саӣёра, Аврупо ва ҳар як кишвар вуҷуд дорад.
Дар Иттиҳоди Шуравӣ «Китоби Сурх» нахустин маротиба соли 1972 нашр гардид. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин китоб соли 1988 ба забони русӣ ба табъ расид [Нигаред:Красная книга Таджикской ССР : Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений / А.И. Соков. — Душанбе : Дониш, 1988. — 336 с.]. Соли 2000 «Китоби Сурх»-и Тоҷикистон ба забони давлатӣ аз чоп баромад, ки дар он 226 намуди растанӣ ва 162 намуди ҳаӣвон ҷоӣ дода шудааст. Дар нашри дуюми Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон 267 намуд растаниҳо ва 222 намуд ҳайвоноте, ки дар зери таҳдиди маҳвшавӣ қарор доранд дохил карда шудааст. [Нигаред:Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон : Олами ноботот ва ҳайвонот / Ш. Курбонов, А. Тошев. — нашри 2-юм. — Душанбе : Дониш, 2015. — 535 с. — ISBN 978-9975-45-07-7.].
Ба «Китоби Сурх» намудҳои растаниҳо ва ҳаӣвонҳо аз руи самтҳои муаӣян дохил мешаванд:
# Намудҳое, ки аз нестӣ нигоҳ доштани онҳо бе чораҷуиҳои маҳсус ғаӣриимкон аст;
# Намудҳое, ки қамшуморанд ё дар маҳалҳои маҳдуд ба нестӣ расиданашон мумкин аст;
# Намудҳое, ки шумораи онҳо бо суръати баланд нест мешаванд;
# Намудҳои номуаӣяни камшуморе, ки аз сабаби набудани маълумоти кофӣ ҳолати фардии онҳоро аниқ кардан мушкил аст.<ref>М. Дарвозиев, И. Сафаров. Эқология. Китоби дарси барои ҳонандагони
синфи 9 мақтабҳ,ои тасилоти умумӣ. – Душанбе, 2006. – С. 150-151</ref>



== Сарчашма ==
==Нигаред ==
* [[Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
{{ЭСТ}}
{{ЭСТ}}
{{Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон}}

[[Гурӯҳ:Китобҳо аз рӯи алифбо]]
{{ҷавона}}

Нусха 11:35, 14 августи 2016

Рӯнамои Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон
Рӯнамои Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон (Нашри дуюм)
Сиёҳгӯш. Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон, С. 415

Китоби сурхҳуҷҷати илмию байналхалқист, ки оид ба наботот ва ҳайвоноти муҳофизатталаб маълумоти ниҳоят муҳим дорад. Онро комиссияи доимии нигаҳдории ҳайвоноти камшумору нодири Иттифоқи баӣналмилалии муҳофизати табиат ва захираҳои табиӣ тайёр кардааст. Ба Иттифоқи баӣналмилалӣ олимони намоёни тамоми кишварҳои дунё доҳил шудаанд ва вазифаи асосии онҳо ёфтани роҳҳои гуногуни ҳифзи набототу ҳаӣвоноти камшумору нодир аст.

Таърих

Аз миёнаи солҳои 40-50-уми асри ҲҲ шумораи зиёди намудҳои олами набототу ҳаӣвонот бо таъсири фаъолияти инсон, дар натиҷаи истифодаи нодурусти заҳираҳои табиат, аз ҷумла, заҳираҳои органикӣ ру ба таназзул овардаанд ва кисми зиёдашон аз баӣн рафта, камёфту нодир шудаанд. Бо мақсади пешгирии ин ҷараён дар тамоми олам соли 1948 Ташкилоти «Иттифоқи баӣналмилалии ҳифзи табиат ва сарватҳои он» таъсис ёфт. Ин ташкилот баъди таҳлили маълумоти гуногун оид ба намудҳои камшаванда, камёб ва нодир дар тамоми қитъаҳои олам ба хулоса омад, ки бо қабули ҳуҷҷати муҳими давлатию илмӣ пеши роҳи ин раванд гирифта шавад. Чунин ҳуҷҷат «Китоби Сурх» аст, ки дар он оид ба наботот ва ҳаӣвоноти муҳофизатшаванда маълумоти пурқимат гирд оварда шудааст. Ин буд, ки баъди панҷ сол Иттифоқи баӣналмилалии муҳофизати табиат ва захираҳои табиӣ «Китоби Сурхи далелҳо» таҳия намуд. Дар яқ вақт кори дигар - «Руиҳати сиёҳ»-и организмҳои набототу ҳаӣвоноте, ки аз соли 1900-ум инҷониб дар саӣёра нест шудаанд, тартиб дода шуд. Ба ин руӣхат 65 намуд бо 55 зернамуди ширхурҳо ва 2 намуди паррандаҳо ворид шуданд. Ҳоло «Китоби Сурх»-и саӣёра, Аврупо ва ҳар як кишвар вуҷуд дорад. Дар Иттиҳоди Шуравӣ «Китоби Сурх» нахустин маротиба соли 1972 нашр гардид. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин китоб соли 1988 ба забони русӣ ба табъ расид [Нигаред:Красная книга Таджикской ССР : Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений / А.И. Соков. — Душанбе : Дониш, 1988. — 336 с.]. Соли 2000 «Китоби Сурх»-и Тоҷикистон ба забони давлатӣ аз чоп баромад, ки дар он 226 намуди растанӣ ва 162 намуди ҳаӣвон ҷоӣ дода шудааст. Дар нашри дуюми Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон 267 намуд растаниҳо ва 222 намуд ҳайвоноте, ки дар зери таҳдиди маҳвшавӣ қарор доранд дохил карда шудааст. [Нигаред:Китоби сурхи Ҷумҳурии Тоҷикистон : Олами ноботот ва ҳайвонот / Ш. Курбонов, А. Тошев. — нашри 2-юм. — Душанбе : Дониш, 2015. — 535 с. — ISBN 978-9975-45-07-7.]. Ба «Китоби Сурх» намудҳои растаниҳо ва ҳаӣвонҳо аз руи самтҳои муаӣян дохил мешаванд:

  1. Намудҳое, ки аз нестӣ нигоҳ доштани онҳо бе чораҷуиҳои маҳсус ғаӣриимкон аст;
  2. Намудҳое, ки қамшуморанд ё дар маҳалҳои маҳдуд ба нестӣ расиданашон мумкин аст;
  3. Намудҳое, ки шумораи онҳо бо суръати баланд нест мешаванд;
  4. Намудҳои номуаӣяни камшуморе, ки аз сабаби набудани маълумоти кофӣ ҳолати фардии онҳоро аниқ кардан мушкил аст.[1]


Нигаред

Эзоҳ

  1. М. Дарвозиев, И. Сафаров. Эқология. Китоби дарси барои ҳонандагони синфи 9 мақтабҳ,ои тасилоти умумӣ. – Душанбе, 2006. – С. 150-151

Энциклопедияи Советии Тоҷик : [дар 8 ҷ.] / сармуҳаррир А. С. Сайфуллоев. — Д. : СИЭСТ, 1978—1988.