Забонҳои Иттиҳоди Шӯравӣ

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
(Тағйири масир аз Забонҳои Иттиҳоди Советӣ)

Иттифоқи Советӣ давлати сермиллата буд, ки зиёда аз саду бист забон дошт. Расман, рӯйхати забонҳои халқҳои Иттиҳоди Шӯравӣ вуҷуд доштанд, ки одатан ҳамчун забонҳои халқҳои анъанавии дар қаламрави Иттиҳоди Шӯравӣ зиндагӣ мекардагӣ ва берун аз он давлате надошта буданд, истифода мешуданд.

Расман, дар ИҶШС то соли 1990 забонҳои расмӣ ё давлатӣ вуҷуд надоштанд (ба истиснои Арманистон ва Гурҷистон) ва де-юре ҳамаи забонҳои ИҶШС дар ҳуқуқҳои худ баробар буданд. Қонуни ИҶШС аз 04.24.1990 "Дар бораи забонҳои халқҳои ИҶШС" забони русиро ҳамчун забони расмии ИҶШС муқаррар кардааст.

Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]

Ҳатто пеш аз ба сари қудрат омадан дар мубориза бо режими подшоҳии Русия, болшевикҳо принсипҳои баробарӣ ва рушди озодонаи ҳама ақаллиятҳои миллӣ ва миллатҳои Русияро ҳимоя мекарданд. Гузашта аз ин, дар муқоиса бо либералҳо, марксистҳои рус зидди забони ҳатмии давлатӣ буданд. Ҳамин тавр, В.И.Ленин, аз ҷумла, қайд карда буд (1914):[1]

Забони ҳатмии давлатӣ чӣ маъно дорад? Ин дар амал маънои онро дорад, ки забони русҳои бузург, ки ақаллияти аҳолии Русияро ташкил медиҳанд, нисбати боқимондаи аҳолии Русия мавриди истифода қарор мегирад. Дар ҳар як мактаб бояд таълими забони давлатӣ ҳатмӣ бошад. Ҳама сабтҳои расмӣ бояд бо забони давлатӣ сурат гиранд, на ба забони аҳолии маҳаллӣ... Мо тарафдори ҳар як шаҳрванди Русия ҳастем, ки имкони омӯхтани забони бузурги русиро дорад. Мо танҳо як чизро намехоҳем: унсури маҷбуркунӣ. Мо ба биҳишт маҷбурӣ намебарем. Зеро, новобаста аз он ки чӣ қадар ибораҳои зебо дар бораи «фарҳанг» мегӯед, забони ҳатмии давлатӣ бо маҷбурсозӣ, рондан алоқаманд аст. Мо чунин мешуморем, ки забони бузург ва тавонои русӣ ба ор ниёз надорад, ки онро аз зери чӯб омӯзанд.

Пас аз фармонҳои Ленин, расман забони давлатӣ дар ИҶШС то соли 1990 ворид карда нашуд [2].

Дарҳол пас аз Инқилоби Октябр Конгресси дуюми Советҳо Эъломияи ҳуқуқи халқҳои Русияро, ки он "бекор карда шудани ҳама ва ҳама имтиёзҳо ва маҳдудиятҳои динӣ ва миллӣ" ва "рушди озодонаи ақаллиятҳои миллӣ ва гурӯҳҳои этнографӣ, ки дар қаламрави Русия зиндагӣ мекунанд" қабул карданд.[3]

Дар солҳои 1920 дар Иттиҳоди Шӯравӣ як маъракаи сиёсӣ барои ба ном решакунонӣ - иваз кардани забони русӣ бо забонҳои миллии маҳаллӣ дар маъмурият, маориф ва фарҳанг оғоз ёфт.

Алифбо[вироиш | вироиши манбаъ]

Аксарияти забонҳои кириллӣ истифода мешуданд ва бисёр забонҳо (алахусус туркӣ) ба забони кирилӣ танҳо дар солҳои 30-юм тарҷума шуда буданд (қабл аз он, алифбои лотинӣ аз солҳои 1920 истифода мешуд). Забонҳои арманӣ, гурҷӣ ва яҳудӣ системаи навиштани худро истифода мекарданд. Дар ҷумҳуриҳои Балтика - ҶШС Литва, ҶШС Латвия ва ҶШС Эстония, забонҳои литвонӣ, латвиягӣ ва эстонӣ истифода мешуданд, ки дар он навиштаҳо ба алифбои лотинӣ асос ёфтаанд ва карелияҳо ва финҳо, ки дар Ҷумҳурии Автономии Советии Сотсиалистии Карелия (солҳои 1940-1956) зиндагӣ мекарданд, инчунин графикаи лотиниро истифода мекарданд..

Забонҳои ҳинду-аврупоӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои балтикӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои олмонӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забони арманӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

- ду забони адабии асосӣ фарқ мекунанд: забони армании шарқӣ (ҳамчун забони давлатии Арманистон эътироф мешавад) ва забони армании ғарбӣ.

Забонҳои эронӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои романӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои славянӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои семитӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои олтоӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои муғулӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Забони бурятӣ
  • Забони калмикӣ
  • Забони муғулӣ — тақрибан 2.95 ҳазор нафар дар қаламрави собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ зиндагӣ мекарданд Халха-Муғулистон (РСФСР, яъне Забайкалия ва Қазоқистон)
  • Забони ойратӣ

Забонҳои туркӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои тунгус-манчжурӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Забони нанайӣ
  • Забони негидалӣ
  • Забони орокӣ
  • Забони орочӣ
  • Забони удэгейӣ
  • забони улчи
  • Забони эвенкӣ
  • Забони эвениӣ

Забони кӯриёӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Тақрибан 439 ҳазор кореягӣ дар ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ, аз ҷумла дар Русия тақрибан 107 ҳазор нафар зиндагӣ мекарданд.

Забонҳои уралӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Забонҳои финнӣ-угорӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Шохаи угорӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Забони мансӣ
  • Забони хантӣ

Шохаи финно-пермӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Забони вепсӣ
  • Забони водӣ
  • Забони кӯҳиамарӣ
  • Забони ижорӣ
  • Забони йокангӣ-саамӣ
  • Забони карелӣ
  • Забони килдинии саамӣ
  • Забони коми-зирянӣ
  • Забони коми-пермӣ
  • Забони коми-язвинӣ
  • Забони ливӣ
  • Забони луговоӣ-шарқии марийӣ
  • Забони мокшанӣ
  • Забони удмуртӣ
  • Забони финӣ
  • Забони эрзянӣ
  • Эстонӣ — ду забон фарқ мекунанд: забони Эстонияи Шимолӣ (ки дар асл забони давлатии Эстония дониста мешавад) ва забони Эстонияи Ҷанубӣ.

Забонҳои самодӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Забони ненетсӣ
  • Забони нганасанӣ
  • Забони энетсӣ
  • Забони селкупӣ

Забонҳои картвелӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Бинед низ[вироиш | вироиши манбаъ]

Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Matthews, W. K. Забони ИҶШС. // Шарҳи Славянӣ ва Аврупои Шарқӣ. - Апрели 1947. - Ҷилди. 25 - Не. 65 бошад.
  • Комри Б. Забонҳои Иттиҳоди Шӯравӣ. Донишгоҳи Кембридж, 1981. ISBN 0-521-23230-9 (hb), ISBN 0-521-29877-6 (саҳ)
  • Забонҳои халқҳои ИҶШС. Дар 5 ҷилд. М., 1966-1968.
  • Баргирфташуда аз нусхаи русии Википедиа — Языки СССР