Jump to content

Инсони хирадманд

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Инсони хирадманд
Изображение мужчины и женщины, исполненное Линдой Саган для пластинки «Пионера», отправленной в космос
Изображение мужчины и женщины, исполненное Линдой Саган для пластинки «Пионера», отправленной в космос
Табақабандии илмӣ
ХАТО: шаблони орояшинохтӣ нест. Параметрҳои parent ва rangро пур кунед.
Намуд:Инсони хирадманд
Номи байнулмилалии илмӣ
Homo sapiens Linnaeus, 1758
Подвиды
Ареал
тасвир
Вазъияти ҳифз

Сомонашиносӣ
дар Викигуна
Тасвирот
дар Викианбор
ITIS  180092
NCBI  9606
EOL  327955
FW  83088

Одами хирадманд (лот. Homo sapiens [К 1] ), инчунин аксар вақт ҳамчун одам [К 2] —навъҳои сершумор ва паҳншудаи приматҳо мебошад. Ба ҷинси (Homo) аз оилаи гоминидҳо (аз оилаи — инсоннамоён) тааллуқ дорад ва бо мавқеи рост роҳ гардон [К 3], истифодаи нутқ барои муошират бо дигар намояндагони ин намуд, истифодаи асбобҳо, инчунин қобилиятҳои когнитивии ба таври истисно инкишофёфта, ки аз андозаи калон ва майнаи худ, фарқ мекунад.

Одами анатомияи муосир (лот. Homo sapiens sapiens) [К 4] тақрибан 300 000 сол пеш ба вуҷуд омадааст дар Африқо, ки аз одами Ҳейделберг (ё марди Родезия) ба вуҷуд омадааст, пас аз он ӯ аз Африқо муҳоҷират карда, тадриҷан бо ҳам пайвастан ва иваз кардани дигар одамони архаикӣ шуд.

Дар тӯли таърихи худ, одамон шикорчӣ ва тарзи ҳаёти бодиянишин буданд.

Истилоҳот

[вироиш | вироиши манбаъ]

Ҳама одамони муосир ба намуди Homo sapiens тааллуқ доранд, ки бори аввал Карл Линней соли 1735 дар асари худ Системаи табиат [10] тавсиф кардааст. Номи илмии ҷинси Инсон, Homo, дар асри XVIII истифода шуда ва аз лотинии homō омадааст, ки маънояш инсон (аз ҳарду ҷинс) аст [11] [12]. Калимаи "одам"-ро метавон ба ҳама навъҳои ин ҷинс истифода кард, аммо дар гуфтори маъмулӣ он одатан танҳо ба Homo sapiens, ягона намуди зиндаи одам ишора мекунад.

Олими шведӣ Карл Линней лектотипи намуди Homo sapiens мебошад

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Аввалин одамон шикорчиён ва ҷамъоварии кӯчманчӣ буданд. Тақрибан 10, 000 пеш аз милод. Одамон ба азхудкунии хоҷагии қишлоқ шуруъ карданд, инқилоби неолит ба амал омад. Баробари рушди кишоварзӣ афзоиши аҳолӣ ва ташаккули аввалин тамаддунҳои ҷаҳони қадим ба амал омад [13].

Таҷдиди косахонаи сари «Одами Пекин» («Синантроп»). Дар антропологияи муосир онро ҳамчун Homo erectus тасниф мекунанд
96% биомассаи ширхӯрон дар сайёра аз одамон ва ҳайвонҳое иборат аст, ки аз ҷониби онҳо ром карда шудаанд (мутаносибан 34% ва 62%) [14] .

Биология

[вироиш | вироиши манбаъ]

Намуди зоҳирӣ, анатомия ва физиология

[вироиш | вироиши манбаъ]
Хусусиятҳои асосии анатомияи одамон, мард ва зан. Моделҳои дар тасвир волосы на теле (ба истиснои пойҳои мард) ва на лице (дар мард) гирифта шуда, мӯйҳои сари худро тарошидаанд. Зан нохуни пойҳояшро сурх ранг карда, дар дасташ ангуштарин ва дар гӯш гӯшвора дорад.

Сохтори анатомияи одамон ба анатомияи дигар приматҳо монанд аст. Тафовутҳои равшантарини беруна таносуби андозаи устухонҳои скелетӣ, ҳаҷми майна ва мӯйҳои пӯст мебошанд.

Майна

[вироиш | вироиши манбаъ]

Одамон майнаи хеле инкишофёфта доранд. Таносуби массаи майна ба массаи бадан нисбат ба бисёр ҳайвоноти дигар (ба истиснои паррандаҳои хурд , маймунҳои тортанак ё маймунҳои тортанак ) зиёдтар аст ва массаи мутлақи майна танҳо дар филҳо ва китсиҳо [15] зиёдтар аст. Дараҷаи инкишофи майнаро, аз ҷумла, аз рӯи таносуби массаи ҳароммағз ба майна арзёбӣ кардан мумкин аст. Инак, дар гурбахо — 1:1, дар сагхо — 1:3, дар маймунхои паст — 1:16, дар одамон — 1:50. Майнаи одамони палеолити боло назар ба майнаи одамони муосир ба таври назаррас (10-12%) калонтар буд [16] .

Намуди зоҳирӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]
Иллюстратсия аз " Луғати меъмории фаронсавии асрҳои 11-16 " аз ҷониби меъмор Виолле-ле-Дюк (1854-1868) дар бораи таносуби бадани инсон дар асоси расмҳои аслии Пикар Виллар де Хоннекур (тақрибан 1195-1266) сохта шудааст.

Сарпӯши мӯй

[вироиш | вироиши манбаъ]
Тақсимоти мӯи бадан дар занон ва мардон
Мӯйҳо дар дасти одам

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ Также встречаются транслитерированные варианты Хомо сапиенс[1] и Гомо сапиенс[2]
  2. ↑ Хотя существует род Люди (Homo), включающий несколько биологических видов, к каждому из которых может относиться слово «человек»[3], обычно под этим словом подразумевается вид Homo sapiens (человек разумный) — единственный ныне живущий представитель рода[4][5][6][7][8]
  3. ↑ Человек не единственный вид животных, использующий передвижение на двух задних конечностях, однако среди различных видов приматов человек — единственный, для которого постоянное прямохождение является нормой.
  4. ↑ Разновидность современного живущего на Земле Homo sapiens имеет название Homo sapiens sapiens или Человек современной анатомии[9]

Сарчашмаҳо

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пайвандҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ Толковый словарь иностранных слов Л. П. Крысина. — М: Русский язык, 1998.
  2. ↑ Толковый словарь Ефремовой. Т. Ф. Ефремова. 2000.
  3. ↑ Хатои ёдкард: Барчасби <ref> ғайримиҷоз; матне барои ёдкардҳо бо номи def ворид нашудааст
  4. ↑ ГОМО САПИЕНС // Большой толковый социологический словарь. = Collins Dictionary of Sociology / сост. Джери Дэвид, Джери Джулия; пер. с англ. Н. Н. Марчук. — М.: HarperCollins, АСТ, Вече, 2001. — Т. 2. — Т. 1. - 543 с., Т. 2. - 527 с.. — ISBN 5-7838-0426-6. — ISBN 5-7838-0427-4. — ISBN 0007183992. — ISBN 9780007183999.
  5. ↑ Александрова З. Е. Человек // Словарь синонимов русского языка. Практический справочник. — М.: Мир и образование, 2011. — 816 с. — (Новые словари). — ISBN 978-5-94666-869-9.
  6. ↑ Oxford World Encyclopedia / Human(англ.). www.oxfordreference.com.
  7. ↑ Oxford English Dictionary / Human / noun(англ.). www.oed.com.
  8. ↑ Definition of Human(англ.). www.merriam-webster.com.
  9. ↑ Alondra Oubre. Instinct and Revelation: Reflections on the Origins of Numinous Perception. — Routledge, 2013-10-11. — 316 с. — ISBN 9781134384747.
  10. ↑ Spamer EE (1999-01-29). «Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758». Proceedings of the Academy of Natural Sciences 149 (1): 109–14.
  11. ↑ Porkorny (1959). IEW. s.v. "g'hðem" pp. 414–16. 
  12. ↑ "Homo". Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Random House, Inc.. 2008-09-23. https://dictionary.reference.com/browse/Homo. 
  13. ↑ Неолитическая революция Бойгонӣ шудааст 23 Декабри 2009  сол. // Энциклопедия «Кругосвет»]
  14. ↑ Bar-On YM, Phillips R, Milo R (June 2018). «The biomass distribution on Earth». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 115 (25): 6506–6511. doi:10.1073/pnas.1711842115. PMID 29784790. Bibcode: 2018PNAS..115.6506B.
  15. ↑ Хатои ёдкард: Барчасби <ref> ғайримиҷоз; матне барои ёдкардҳо бо номи savelev ворид нашудааст
  16. ↑ Дробышевский С. В. Глупеем ли мы? О причинах уменьшения мозга. 19 май 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 сентябри 2012.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Инсони_хирадманд&oldid=1423658"