Инқилоб дар Бухоро

Революция в Бухаре
Даргиии аслӣт: Гражданская война в России
Таърих	1917—1924 годы
Макон	Бухарский эмират, БНСР
Натиҷа	ликвидация Бухарского государства
Тағйирот	образование УзССР и ТаджССР
Тарафҳо
Шаблон:Красный флаг Младобухарцы Шаблон:Красный флаг БКП (с 1918 по 1920) Шаблон:Country data РСФСР (с 1918 по 1922) border|22px БНСР (с 1920) Иттиҳоди Шӯравӣ (с 1922) border|22px БССР (1924) border|22px Бухарский эмират (до 1921) Басмачи (с 1920 г. в союзе с Бухарским эмиратом) Энвер-паша (в 1922 г.)

Инқилоби Бухоро ( ӯзбекӣ : Buxoro inqilobi ) — воқеаҳои солҳои 1917—1924, ки боиси шӯриши ҷавонбухориён дар моҳи марти соли 1918, ҳуҷуми Артиши Сурх ба қаламравӣаморати Бухоро дар соли 1920, барҳам додани он ва таъсиси Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Сотсиалистии Бухоро, ахолй, пахш карда шудани харакати босмачиён, 19 сентябри соли 1924 ба ҳайати ИҶШС дохил шудани Ҷумҳурии Халқии Сотсиалистии Бухоро (Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Бухоро), ба сифати ҷумҳурии алохидаи иттифоқӣ, бархам додани ҷумҳурии навтаъсис дар натиҷаи таъйиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳуриҳои шӯравии Осиёи Миёна ва ташкил ёфтани ҶШС Ӯзбекистон, ҶШС Туркманистон ва ҶМШС Тоҷикистон (1924) ҶШС Тоҷикистон 19-29 (соли 1929 ).

Бухоро дар давраи инқилоби соли 1917

Сарнагун шудани ҳукумати пошоҳӣ дар Русия дар ҳаёти ҷамеаи аморати Бухоро мухолифити шадидро ба амал овард. Мухолифони Бухоро дар озод кардани режими амир ба кумаки Русияи нав умед мебастанд. Дар навбати худ амир Сайид Олимхон манифести эълони ислоҳотро нашр мекунад . Аммо Файзулло Хоҷаев таъкид карда буд, ки доираҳои наздик дар Ҳукумати Муваққатии Русия аз замони мустамликадории Империяи Руссия тағйир наёфта, ба амир дар талошҳои ӯ барои мутлақияти амирӣ ёрии калон мерасонданд Соли 1917 Хукумати муваккатӣ истиклолияти аморати Бухороро тасдик кард. Ҳарчанд Хукумати муваккатӣ кӯшиши ба Русия пайвастани Бухороро баррасӣ мекард.

Ҷунбиши ҷавонбухориён, ки аз ҷадидия бархост, вале дар ниҳоят тобиши сиёсӣ пайдо кард, моҳи апрели соли 1917 ба фаъолияти ошкорои худ сар кард. Дарҳол пас аз интишори манифести амир дар бораи ислоҳоти деринтизор, ҷавонбухороиён намоиш ташкил карданд, ки дар он то 5-7 ҳазор нафар иштирок доштанд. Дар ҷавоб дар майдони назди қасри амир тазоҳуроти зидди ҷавонбухороиён 7-8 ҳазор нафар аз ҷониби қувваҳо тундрав ташкил карда, навкарони амир низ ворид карда шуданд. Сарварони эътирозгарон аз тарси хунрезӣ мардумро водор карданд, ки ба хонаҳояшон бираванд. Дар худи ҳамон руз таъкибҳои ҷонибдорони ҷавонбухороиён cap шуданд. Бисёре аз ҷадидонони бухороӣ, ки дар намоиш ширкат доштанд, асир гирифта шуданд, баъзеҳо бо чӯб ҷазо дода шуданд, дигарон ба Когон, ки он вақт Бухорои Нав номдошт, фирор карданд. Аммо амир аз вокуниши Хукумати муваккатӣ тарсида, ба зуди боздоштшудаҳоро озод кард .

Бо ташаббуси қаноти рости Комитети Марказии ҷавонбухороиён аз нав ташкил карда мешавад. Раис миллионери бонуфузи бухороӣ Муҳитдин Мансуров мебошад, ки аз ҷаддия пуштибонӣ карда, маҷбур шуд ба Туркистон муҳоҷират кунад. Аъзои дигари Кумитаи марказии нав: Абдуқодир Муҳиддинов, Муҳиддин Рафоат, Абду Воҳид Бурҳонов, Усмон Хоҷаев, Ориф Каримов, Мирзо Исом Муҳиддинов, Мусо Саидҷонов, Мухтор Саидҷонов, Файзулло Хоҷаев ва ду нафари дигар, ки баъдан барои иштирок накардан дар кори Кумитаи марказӣ хориҷ карда шуданд. Ҷои онҳоро аъзои Кумитаи марказии кӯҳна Фитрат ва Ато Хоҷаевҳо гирифтанд. Ба эътиқоди Файзулло Хоҷаев, моҳияти бозсозӣ ба ҳайати Кумитаи марказӣ шомил шудани Муҳиддин Мансуров ва писаронаш буд .

Баъди ин бо амир гуфтушуниди бебарор ташкил карда мешавад, ки онро раиси навинтихобшудаи КМ мегузаронад. Ба ҳайати вакилони ҷавонбухороиён танхо ба шарофати дастгирии аъзоёни Шӯрои депутатҳои коргару аскарони Бухорои Нав муяссар шуд, ки аз гуфтушунид баргардад. Барбод рафтани гуфтушунид боиси бозсозии нави «ҷавонбухороиён» мегардад, ки дар он ҷиноҳи чап ташаббусро ба дасти худ мегирад. Ин ба тағйир ёфтани таркиби иҷтимоӣ, ба ҷиноҳи чапи ҷунбиш дохил шудани табақахои поёнии шаҳри Бухоро низ алоқаманд аст .

Комитети нави марказии ҷавонбухороиён дар роҳи нигоҳ доштани ягонагии ҷунбиш амал мекард. Худи ҷиноҳи чапи «ҷавонбухороиён» барномаи таҳиякардаи Фитратро ба миён гузошта буд, ки дар он андешаҳои муътадилтарин, ки тамоми ҷунбиши ҷараён дошт, дар бар мегирифт. Он асосан ислоҳоти идоракунӣ молия ва маорифро ба миён гузошт .

Шӯриши «Ҷавонбухороиён» дар соли 1918

Истиқлолияти аморат бо декрети Ҳукумати Шуравӣ тасдиқ карда шуд. Пеш аз ин ҷавонбухороиён мехостанд аз дастгирии болшевикон истифода баранд, аммо ба гуфтаи Файзулло Хоҷаев, раиси Шӯрои Комиссарони Халқии ҶШС Туркистон Фёдор Колесов, бо сабабҳои сиёсӣ ин радди худро кард — ба ҷумҳурии шӯравӣ ҳануз ноустувор таҳдиди Мухторияти Туркистон (Мухорияти зидиинқилобии Хуқанд) буд.

Аммо дарҳол пас аз шикасти Мухторияти Туркистон тасмим гирифта шуд, ки Аморати Бухоро барҳам дода шавад. Аммо тайёрии сусти ҷавонбухороиён ба шӯриш, набудани дастгирии васеи аҳолӣ, инчунин як қатор хатогиҳои содиршуда боиси барбод рафтани «Ҳодисаҳои март»-и соли 1918, ақибнишинии гвардиячиёни сурх ваҷавонбухороиён, инчунин як қисми аҳолии Бухорои кӯҳна гардид

Пас аз кӯшиши бебарори сарнагуннамудани ҳукумати амир Сайид Олимхон байни Русия ва Аморати Бухоро шартномаи сулҳ баста шуда, истиқлолияти Аморати Бухоро бори дигар тасдиқ гардид.

Барҳам додани Аморати Бухоро дар соли 1920

Баъди барбод рафтани интервентсияи Ҳукумати Шӯравӣ дар Аморати Бухоро, РСФСР бори дигар истиқлолияти Бухороро тасдиқ кард. Бо вуҷуди ин, Туркистони Шӯравӣ паноҳгоҳи бисёре аз мухолифони фирории амир ва баъдан барои ду қувваи асосии инқилобии Бухоро - Ҳизби коммунистии Бухоро ва Туркбюрои инқилобии ҷавонбухороиён гардид. Дар навбати худ Аморати Бухоро, ба қавли Ф.Хоҷаев, «Маркази қувваҳои тундрави Осиёи Миёна» гардид - гвардиячиёни сафед ба ин ҷо фирор карданд, бар зидди дигарандешон таъқиб гузаронида шуданд ва амир лашкари худро фаъолона мусаллах кард

Дар мачлисхои мухочирони (баъзеи онхо аллакай аъзои ҲКР(б) буданд) аз Бухоро дар Когон ва Тошканд (17—19 апрели 1918) таклифи таъсиси Ҳизби коммунистии Бухоро ба миён гузошта шуд. Гумон меравад, ки тобистони соли 1918 аз тарафи як гурўҳи ҷавонони бухороиҳо бо сардории А.Ёқубов ҳамин гуна тасмим гирифта шудааст. 25 сентябри соли 1918 дар Тошканд маҷлиси коммунистон ва гурӯҳи Ёкубов барпо гардид. Дар он таъсиси Ҳизби коммунистии Бухоро эълон ва Комитети Марказии ҳизб (А. Ёқубов — раис; М. Кулмуҳамедов, X. М. Мирмуҳсинов, М. Парзулло, А. Юлдошбеков) интихоб карда шуд. Аммо муаррихони дигар санаи таъсисро охири соли 1919 мешуморанд, ки дар Анҷумани 3-юм гурӯҳе аз бухороиёни ҷавон тасмим гирифтанд, ки Ҳизби коммунистии Бухороро номгузорӣ кунанд . 23 декабри соли 1918 Комитети Марказии ҲКУ Барномаи муваққатии ҳизбро қабул кард, ки дар он вазифаи сарнагун кардани ҳокимияти амири Бухоро ва дар асоси Шӯроҳо барпо намудани ҷумҳурии шӯравӣ гузошта шуда буд. Дар ибтидои соли 1919 шуъбаҳои Ҳизби коммунистии Бухоро дар Когон, Самарқанд, Катта-Қурғон, Керки, Тирмиз ва ғайра мавҷуд буданд. Дар қаламрави аморати Бухоро ташкилотҳои пинҳонии комунистон (26 ячейка, зиёда аз 300 нафар аъзоён) низ вуҷуд доштанд. Ҳизби Коммунистии Туркистон ба Ҳизби коммунистии Бухоро ёрӣ расонд. То соли 1920 ин ҳизб ба таври намоён мустаҳкам шуда, аз ҷониби РСФСР мададу ёрии доимӣ мегирифт.

Барҳам додани Аморати Бухоро ва ташкил ёфтани ҶХШБ

Амалиёти Бухороии Артиши Сурх (1920)

Тобистони соли 1920 сарфармондехи фронти Туркистон Фрунзе кушиш кард, ки бо амири Бухоро гуфтушунид кунад. Талабҳои Фрунзе барои амир қобили қабул набуданд ва гуфтушунид бе натиҷа анҷом ёфт. Артиши Сурх ба муҳорибаи зидди Аморати Бухоро, ва ҳукумати амир — ба мудофиаи он омодагӣ гирифтанд.

Баъди анҷумани Чорҷӯй ҳам коммунистон ва ҳам ҷавонбухороиён ба шӯриши мусаллаҳона фаъолона тайёрй диданд. Шаҳри Чорҷуй ва гирду атрофи он низ хамчун нуктаи ибтидоии шӯриш интихоб шуда буданд, ки дар он ҷо, деҳқонон аз ҳама зиёд зулми ҳукуматдорони амирро аз cap мегузаронданд.

Инқилоби Бухоро бо шӯриши 27 августи соли 1920 оғоз ёфт. 1 сентябрь Чорҷӯйи куҳна бе ҷанг гирифта шуд. 2 сентябри соли 1920 бо даъвати роҳбарони шӯриш Артиши Сурх ба тасарруфи. Бухорои куҳан, ки деворҳои баланду тавоно ва урдугоҳи назаррас дошт, пас задухурди 26-соата гирифта шуд. Дар аснои ҳуҷум ба Қалъаи амир — Арк Артиши Сурх чанд рӯз деворҳои хиштии ғафсиаш 4-метраро бо артиллерияи саҳроӣ тирборон карданд, вале муваффақ пайдо накарданд. Ҳавопаймоҳо ба ҳуҷум ҷалб карда шуданд ва баъдан имкон гардид, ки қасрро аз ҷониби боло оташ зананд, ки ин боиси таслим шудани навкарони мудофиаи Бухорои куҳан гардид.

Баъди аз ҷониби Артиши Сурх забт шудани Бухоро Ҳизби коммунистии Бухоро ва ҷавонбухороиён, ки ба шӯриш ҳамроҳ шуда буданд, ба сари ҳокимият омаданд. Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро баъд аз чанд моҳ дар Анҷумани намояндагони халқҳои Бухоро ташкил карда шуд.

Дар ҷавоб ҷунбиши босмачиён ба вуҷуд омада, ба Бухорои халкӣ муқобил баромада, тарафдори баргардондани Ҳокимияти амир буд. Давлатро чанги шаҳрвандӣ фаро гирифт.

Мубориза бо Амир дар Бухорои Шарқӣ

Баъди аз ҷониби Артиши Сурх забт шудани Бухоро амир Олимхон ба Бухорои Шарқӣ (Тоҷикистони ҳозира) равон шуд. Дар нимаи моҳи сентябри соли 1920 ба Душанбе омада, онро қароргоҳи худ интихоб кард. Дар моҳи октябр амир Сайид Олимхон Душанберо пойтахти муваққатии аморати Бухоро эълон карда, боварии комил дошт, ки Ҷузъу томҳои Артиши Сурх ба ин макони дурдасти Бухорои Шарқӣ намераванд. Дере нагузашта деҳаи Душанбеи Бекигарии Ҳисор ҳамчун пойтахти нави аморати Бухоро ба ҷаҳон маълум гардид.

Аммо Ҳукумати Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро қарор дод, ки ба курсии охирини Ҳокимияти амир хотима гузорад. Фармондеҳии фронти Туркистон бо хохиши БНСР гурухи якчояи кушунхо ташкил карда, ба Бухорои Шарқӣ пеш рафт. Қушуни Эъзомияи ҳарбии Ҳисор, ки аз полки 8-уми тирандозии Туркистон, дивизияи 1-уми савораи Туркистон иборат буд, командони он Владимир Ионов командири кушунхои Эъзомияи ҳарбии Ҳисор таъин карда шуд.

Мохи январи соли 1921 амалиёти (Эъзомияи ҳарбии Ҳисор) ба забт кардани калъаи Ҳисор, ки такягохи асосии кушунхои амир дар худуди Бухорои Шарқӣ буд, шуруъ намуд. Қушунҳои амир қариб ягон муковимат нишон надода, ба тарафи Ҳисор ва Қаратоғ акибнишинй карданд.

Аммо дар наздикии Каратог дастаҳои сардори босмачиёни Фарғона қурбоши Курширмат ба кисмхои бригадаи 1-уми дивизияи савораи Туркистон мукобилати шадид ташкил карданд. 19 феврал посбонони дивизияи 1-уми Туркистон колоннахои отрядхои Фаргонаи Курширматро дар 10 километр чануби Қаратоғ диданд. Бригадаи 1-уми савораи Мелкумов ба дастаҳои Курширмат аз артиллерия ва пулемётҳо зарба зада, баъд ба онхо хучум кард. Дар задухурди шадиди шамшерй бо савораҳои бригадаи 1 дастаҳои Курширмат мағлуб шуданд. Зиёда аз 300 нафар босмачиён асир шуданд, боқимондааш гурехт. Роҳи Ҳисор кушода буд.

Пагохии 20 феврали соли 1921 дар наздикии Ҳисор муҳорибаи сесоата cap шуд, ки дар он кисмхои Артиши Сурх қушунхои беки Ҳисорро торумор намуда, онҳоро маҷбур карданд, ки ба қалъа акибнишинӣ кунанд. Дере нагузашта полки 2-юми савора бо ёрии батареяи артиллерй ба калъаи Хисор наздик шуд. Баъди хучуми кутоҳмуддати артиллерия аскарони сурх ба калъа зада даромаданд. Ҷанги тан ба тан дар қалъа чанд соат давом кард ва бо таслим шудани гарнизон анҷом ёфт.

Амир Сайид Олимхон 20 феврали соли1921 аз Душанбе баромада, 5 март аз Панҷ дар Чубек гузашта ба Афғонистон гузашт.

21 феврал Артиши Сурх ба Душанбе, ки дар он ҷо босмачиёни Курширмат ва Иброҳимбек ва дастаи якҷояи ихтиёриёни афғон ҷамъ шуда буданд, наздик шуданд. Онҳо кушиш мекарданд, ки ҷанговарони сурхро аз Душанбе-дарё убур кунанд. Дар соати 7 пагохӣ баъд аз зарбаи даҳ дақиқаи артиллерия ва оташфишонии туфони ду эскадрони пулемётаскарони бригадаи 1-уми савора бо сардории Яков Мелкумов ва аскарони Эъзомияи ҳарбии Ҳисор бо сардории Владимир Ионов аз Дарёи Душанбе гузашта, ба Душанбе даромаданд.

Босмачиҳо. Саргузашти Анварпошшо

Фармондеҳии Артиши Сурх ба қувваи босмачиҳо кам баҳо дода, барои аз Бухорои Шарқӣ баровардани кушунхо ва ба ҷои онхо бо Қушунхои халқии Бухоро тайёрй дидан гирифт. Тирамоҳи соли 1921 Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶХШБ раиси Кумитаи Иҷроияи Марказӣ Усмон Хоҷаевро бо як дастаи ҳарбии 600-нафара ба Бухорои Шарқӣ фиристод, то муносибатҳоро бо қисмҳои Артиши Сурх, ки ба ғоратгарӣ машғул буданд, танзим кунад. Усмон Хоҷаев ба талаби баровардани ин қӯшунҳо шурӯъ кард ва бо намояндагони РСФСР дар Душанбе низоъ ба амал омад, ки дар натиҷа Усмон Хоҷаев фармон дод, ки фармондеҳи гарнизони Душанбе ва консули РСФСР ҳабс карда, як қисми гарнизони Душанбе безарар карда шавад. Дар рафти задухурд ба аскарони сурх муяссар гардид, ки дастгиршудагонро озод кунанд ва ба воситаи радио аз Бойсун кисмхои иловагиро барои ёрӣ даъват кунанд. Дар натиља фармондеҳони Артиши Сурх вазъиятро нафањмида, сарварони ҶХШБ -ро дар Бухорои Шарқӣ ба њабс гирифтанд ва бо ҳамин дар минтақа беш аз ҳама дастгирии мањрум шуданд. Дастаи ҳарбии Усмон Хочаев ба тарафи чануб ба куҳҳои Боботоғ акибнишинй кард ва дар он чо ба хучуми босмачиён дучор гардид. Як қисми бухороиён таслим шуданд, дигарон ба Душанбе баргаштанд. Хочаев ва Алиризо (афсари турк, командон) ба Афғонистон гурехтанд.

Амири собиқи Бухоро, ки дар Афғонистон буд, тасмим гирифт, ки аз таҷрибаи низомии Анварпошшо, ки то ин вақт дар Бухорои Шарқӣ қарор гирифта буд, бо мақсади оғоз намудани мубориза барои таъсиси давлати пантуркӣ, ташкили муқовимат ба Ҳокимияти Шӯравӣ ва ӯро ҳокими (наиб) Бухорои Шарқӣ таъин кард. Иброҳимбек ёрдамчии аввали Анварпошшо таъин шуд. То ин вақт босмаҷиҳои Иброҳимбек Душанберо ишгол карда буд .

Анварпошшо худро «сарфармондеҳи нерӯҳои мусаллаҳи ислом ва ноиби амири Бухоро» эълон кард. Дар мӯҳри шахсии Анварпошшо навиштаҷоти зерин навишта шуда буд: «Сарфармондеҳи олии лашкари ислом, домоди халифа ва ноиби Муҳаммад». Анварпошшо кушиш мекард, ки ба ин харакат характери пантуркистй, мубориза барои «вахдати миллӣ» ва муттаҳид намудани тамоми халқҳои Осиёи Миёна ба як бутуни сиёсй — «давлати исломӣ» дар зери сарпарастии Туркия дода шавад. Вай дар мутобик кардани амалиёти Босмачиҳо муваффакиятҳои калон ба даст оварда, бо Курширмат ва Ҷунайдхон алоқа барқарор намуд.

Дар мохи марти соли 1922 босмачиён ба тарафи гарб, ба суи Бухоро ба ду самт хучум карданд. Онхо районхои хамсояи Сурхондарё ва вилояти Қарширо ишғол карданд. Бо хатари воқеии аз даст додани Осиёи Миёна болшевикон бо Анварпошшо вориди музокира шуда, ба ӯ сулҳ ва Бухорои Шарқӣ ваъда дода буданд, вале ӯ аз Осиёи Миёна комилан баровардани аскарони сурхро талаб мекард. Дар баробари хамин гурухи кушунхои советй дар Бухоро мустахкам карда шуд, ки 27 феврал ба он чо Сарфармондехи Армияи Сурх С. Каменев омад. Тадбирхои таъҷилӣ имкон доданд, ки вазъият ба куллӣ тағйир дода шавад. 9 марти соли 1922 дар назди Вобкент ва Ғиждувон босмачиҳои Мулло Абдуҷаббор торумор карда шуданд.

Худи Анварпошшо дар вокеахои атрофи Бухоро бевосита иштирок намекард. Ӯ нақша дошт, ки аскарони худро ба Тошканд ва Хива интиқол диҳад, аммо барои ин ба ӯ лозим буд, ки аз водиҳои кӯҳӣ ба фазои амалиётӣ рахна шавад. Дар ҳамин ҳол, дар ибтидои моҳи марти соли 1922 аскарони Иброҳимбек натавонистанд аз хатти Бойсун-Широбод берун раванд. Ба ин мавзеъ отрядхои Давлатмандбий аз Балҷувон ва Эшон Султон аз Дарвоз омаданд. Кушунхои зарбазани босмачиён дар райони Широбод чамъ шуда буданд. Собик вазири харбии турк, ки ба мутамарказй одат карда буд, барои барпо намудани армия дар дехаи Денов мукимй шуда, кушиш намуд, ки шурои харбй ва штаби генералй ташкил кунад. Беихои таъинкардаи Анварпошшо ба сафарбар намудани ахоли ба отрядхои босмачиҳо шуруъ намуда, аз тарафи афсарони турк, ки хамрохи у омада буданд, мунтазам таълими босмачиҳо мегузаронданд. Охири мохи март вай 1000 туфанг, 6 туп, патрон ва снаряд гирифт, ки аз Афгонистон бо 60 шутур оварда шудааст. Тадбирхои андешидаи Анварпошшо ба у имкон доданд, ки то ибтидои мохи марти соли 1922 то дах хазор босмачиро чамъ кунад.

13 майи соли 1922 Анварпошшо фаъолона амал кард. Вай бо умеди канда шудани алокаи Артиши Сурх аз Широбод, Тирмиз ва инчунин бо акибгох дар назди Кирмин дар каноти рост ва дар наздикии Бойсун хучум карда, ба тамаркузи кисмхои Артиши Сурх халал расонданй шуд. Ҳамаи ҳуҷумхои кушунхои Анварпошшоро қисмҳои Артиши Сурх зада гардонданд.

Мохи май соли 1922 кисмхои фронти Туркистон (сардораш В. И. Шорин) бо дастгирии флотилияи харбии Амударьё ва кушунхои ОГПУ ба мукобили кушунхои Энвер-пошо ба хучум cap карданд. Дар зери зарбахои Армияи Сурх аскарони Анварпошшо акиб гаштанд. Дар наздикии Керки 22 май босмачиҳои гирду атрофи шахр тамоман нест карда шуданд; Дар наздикии Бойсун дастаи Иброҳимбек, ки шуморааш 1900 нафар буд, алокаи Артиши Сурхро катъ карданй шуд, вале баъд аз хучумхои пай дар пай акиб гардонда шуд ва аз 20 май cap карда, дар ин мавзеъ фаъолият нишон надод. Ин имкон дод, ки ба мукобили босмачиён дар акибгох — дар водии Зарафшон хучум cap карда шавад. 28 май базаи харбии Мулло Абдулкахор дар Нурота хароб шуда, бокимондахои отряди у дар биёбон панох бурданд. Пас аз шикасти аввалин қисми зиёди босмачиён аз Анварпошшо ҷудо шуданд.

Дар мохи июнь гурухи аскарони сурхи бухорой (сардораш Н. Е. Какурин) ва аскарони сурхи Бухоро хучуми худро давом дода, босмачиёнро дар наздикии Бойсун, Балҷувон ва дехаи Кофрук торумор карда, ба баркарор намудани назорати водии Вахш шуруъ карданд. Баръакс, дар моҳи июни соли 1922 Иброҳимбек дар водии Локай аз ду ҷониб ба аскарони Анварпошшо ҳамла карда, ба онҳо хисороти зиёд расонд. 14 июль кушунхои Артиши Сурх Душанберо ишғол карданд.

Ҷузъу томҳои низомии Артиши Сурх, ки душманро таъкиб мекарданд, 17 июл Кулоб ва 20 июль Балҷувонро ишгол намуда, бокимондахои кушунхои Анварпошшоро аз ҳар тараф иҳота карданд. Дар давоми се руз (аз 17 то 20 июл) дар ҷангҳои шадид босмачиён бештар аз 1000 касро талаф доданд, вале мукобилатро давом дода, аз муҳосира баромадан мехостанд. 1 август Анварпошшо боқимондаи босмачиёни мағлубшударо ҷамъ карда, ба такя ба чанд қувваи аз Афғонистон омада, ба ҳуҷум дар минтақаи Балҷувон баромад. Дар набардхои шадид барои Балҷувон, ки се руз давом кард, дастаи Анварпошшо ниҳоят мағлуб гардид.

4 августи соли 1922 дар наздикии деҳаи Чағон (тибки маъхазхои дигар дар деҳаи Абидара), 25-километрии Балчувон, бокимондахои аскарони Анварпошшо дарёфт карда шуданд ва худи ӯ дар муҳориба ҳалок гардид.

Мустаҳкам намудани Ҳокимияти Шӯравӣ ва барҳам додани ҶХШ Бухоро

Бо вуҷуди ғалабаҳои Артиши Сурх ва дастаҳои ихтиёриёни калтакдорони сурх босмачиҳо-ро тамоман нест кардан мумкин нашуд. Ба шарофати ҳамин ҶХШ Бухоро дар Шарқ аввалин мамлакате гардид, ки дар он сиёсати мусолиҳаи миллӣ ба амал бароварда шуд. Ин дар авфи умумии аҳолие, ки ба сабаби босмачиҳо ба гурехтан маҷбур шудаанд, рад кардани муборизаи мусаллаҳона ва хунрезӣ дар муносибат бо босмачиён ва аз ҳама муҳимаш, эҳтиром ба дини ислом ифода ёфтааст. Ин тадбирҳо натиҷаҳои намоён доданд. То феврали соли 1923 — 300 нафар босмачиҳо ва 17 нафар сардорони онҳо (қурбошиҳо) муқобилиятро хотима дода аслиҳаи худро гузоштанд. Вале бо вуҷуди муваффақиятҳои ба даст овардашуда мавҷудияти ҶХШ Бухоро кутоҳмуддат буд. 19 сентябри соли 1924 Курултойи 5 Умумибухороии Шӯроҳо дар бораи ба Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Бухоро табдил додани номи ҶХШ Бухоро карор кабул кард, ки он дар натиҷаи таъйиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳуриҳои шӯравии Осиёи Миёна, 27 октябри соли 1924 барҳам дода шуд; қаламрави ҶХШ Бухоро ба ҶШС Туркманистон, ҶШС Ӯзбекистон ва Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон (аз соли 1929 — ҶШС Тоҷикистон) дохил шуд. Ҳамин тавр, Инқилоби Бухоро ба таври самарабахш анҷом ёфт.

Ҳамчунин нигаред

• Ҳизби Коммунистии Бухоро
• Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро
• Аморати Бухоро
• босмачиҳо
• Нишонхои сарисинагии органхои олии БНСР
• Маъракаи Колесов (1918)
• Амалиёти Бухоро (1920)
• Анварпошшо

Адабиёт

• Ҳайит, Баймирза: Басмачӣ. Nationaler Kampf Turkestans in den Jahren 1917 bis 1934. Köln, Dreisam-Verlag (1993. Кельн, Драйсам-Верлаг (1993). ISBN 3-89452-373-5 ; ISBN 3-89607-080-0 .
• Файзулло Хоҷаев. Оид ба таърихи инқилоб дар Бухоро ва марзи миллии Осиёи Миёна
• Файзулло Хоҷаев — роҳи инқилоби Бухоро
• Манғити охирин. Сайид Олимхон ва «Инқилоби Бухоро»
• Кузьмин С. Механизмхои бархам додани монархияхо дар мамлакатхои Осиёи Дохилй дар нимаи якуми асри 20. // Дин ва ҷомеа дар Шарқ. 2018. Чоп 2. Сах. 188-245
• Вебсайт дар бораи таърихи BNSR ва таърихи нишонҳои BNSR

Нигаред низ

• Таърихи инқилоби Бухоро (китоб)