Корбар:TajikMaterialist/Сиёҳнавис/Таҳаввул

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод

Таҳаввул (русӣ: эволюция аз лот. evolutio — «густариш») — раванди табиии инкишофёбии табиати зинда, ки бо тағйирёбии таркиби генетикии популятсияҳо, ташаккули мутобиқшавӣ, ҷинспайдошавӣ ва нобудшавии намудҳо, дар маҷмӯъ табдилёбии экосистемаҳо ва биосфера мебошад.[1]

Таҳаввул — тағйирёбии табии хусусиятҳои ирсии популятсияи биологӣ дар наслҳои оянда мебошад.[2][3] Ин хусусиятҳо ифодаи генҳоест, ки ҳангоми афзоиш аз волидайн ба насл мегузаранд. Хусусиятҳои гуногун дар дохили ҳар як популятсия одатан дар натиҷаи мутатсия, рекомбинатсияи генетикӣ ва дигар манбаъҳои тағйирпазирии ирсӣ, мавҷуд мебошанд.[4]

Таҳаввул вақте рух медиҳад, ки равандҳои таҳаввулотӣ ба монанди интихоби табиӣ (аз ҷумла интихоби ҷинсӣ) ва дрейфи генетикӣ ба ин тағйирпазирӣ таъсир мерасонанд, ки дар натиҷа хусусиятҳои муайян дар дохили популятсия бештар паҳн ё нодир мешаванд.[5] Маҳз ҳамин раванди таҳаввулот гуногунии биологиро дар ҳама сатҳҳои ташкилоти биологӣ, аз ҷумла сатҳи намудҳо, организмҳои инфиродӣ ва молекулаҳо, ба вуҷуд овард.[6][7]

Назарияи илмии таҳаввул бо интихоби табиӣ аз ҷониби Чарлз Дарвин ва Алфред Рассел Уоллес дар нимаи асри 19 мустақилона таҳия карда шуд ва дар китоби Дарвин дар бораи пайдоиши намудҳо (1859) муфассал баён карда шудааст.[8]


History of evolutionary thought[вироиш | вироиши манбаъ]

Lucretius
Alfred Russel Wallace
Thomas Robert Malthus
In 1842, Charles Darwin penned his first sketch of On the Origin of Species.[9]
Мақолаи асосӣ: History of evolutionary thought
Иттилоъоти бештар: History of speciation

Classical times[вироиш | вироиши манбаъ]

Medieval[вироиш | вироиши манбаъ]

Pre-Darwinian[вироиш | вироиши манбаъ]

Darwinian revolution[вироиш | вироиши манбаъ]

Pangenesis and heredity[вироиш | вироиши манбаъ]

The 'modern synthesis'[вироиш | вироиши манбаъ]

Мақолаи асосӣ: Modern synthesis (20th century)

Further syntheses[вироиш | вироиши манбаъ]

Heredity[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Introduction to genetics, Genetics, Heredity ва Reaction norm
DNA structure. Bases are in the centre, surrounded by phosphate-sugar chains in a double helix.


Variation[вироиш | вироиши манбаъ]

[[file:|image=|200px|alt=]]
[[file:|image=|200px|alt=]]
Мақолаи асосӣ: Genetic variation
Иттилоъоти бештар: Genetic diversity ва Population genetics


Mutation[вироиш | вироиши манбаъ]

Мақолаи асосӣ: Mutation
Duplication of part of a chromosome


Sex and recombination[вироиш | вироиши манбаъ]


Gene flow[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Gene flow


Mechanisms[вироиш | вироиши манбаъ]

Mutation followed by natural selection results in a population with darker colouration.


Natural selection[вироиш | вироиши манбаъ]

Мақолаи асосӣ: Natural selection
Иттилоъоти бештар: Sexual selection


Genetic hitchhiking[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Genetic hitchhiking, Hill–Robertson effect ва Selective sweep


Genetic drift[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Genetic drift ва Effective population size
Simulation of genetic drift of 20 unlinked alleles in populations of 10 (top) and 100 (bottom). Drift to fixation is more rapid in the smaller population.


Gene flow[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Gene flow, Hybrid (biology) ва Horizontal gene transfer


Mutation bias[вироиш | вироиши манбаъ]

Mutation bias is usually conceived as a difference in expected rates for two different kinds of mutation, e.g., transition-transversion bias, GC-AT bias, deletion-insertion bias. This is related to the idea of developmental bias.


Outcomes[вироиш | вироиши манбаъ]

A visual demonstration of rapid antibiotic resistance evolution by E. coli growing across a plate with increasing concentrations of trimethoprim.[10]


Adaptation[вироиш | вироиши манбаъ]

Lua error in Модул:Details at line 30: attempt to call field '_formatLink' (a nil value).

Homologous bones in the limbs of tetrapods. The bones of these animals have the same basic structure, but have been adapted for specific uses.

Coevolution[вироиш | вироиши манбаъ]

Common garter snake (Thamnophis sirtalis sirtalis) has evolved resistance to the defensive substance tetrodotoxin in its amphibian prey.
Иттилоъоти бештар: Coevolution


Cooperation[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Co-operation (evolution)


Speciation[вироиш | вироиши манбаъ]

Мақолаи асосӣ: Speciation
Иттилоъоти бештар: Assortative mating ва Panmixia
The four geographic modes of speciation


Extinction[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Extinction
Tyrannosaurus rex. Non-avian dinosaurs died out in the Cretaceous–Paleogene extinction event at the end of the Cretaceous period.


Evolutionary history of life[вироиш | вироиши манбаъ]

Мақолаи асосӣ: Evolutionary history of life
Ҳамчунин бубинед: Timeline of evolutionary history of life

Origin of life[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Abiogenesis, Earliest known life forms, Panspermia ва RNA world hypothesis


Common descent[вироиш | вироиши манбаъ]

Иттилоъоти бештар: Common descent ва Evidence of common descent


Evolution of life[вироиш | вироиши манбаъ]

Шаблон:PhylomapA


Applications[вироиш | вироиши манбаъ]

Social and cultural responses[вироиш | вироиши манбаъ]

As evolution became widely accepted in the 1870s, caricatures of Charles Darwin with an ape or monkey body symbolised evolution.[11]

Пайвандҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. Kutschera U, Niklas KJ The modern theory of biological evolution: an expanded synthesis(англ.) // Naturwissenschaften. — 2004. — Vol. 91, no. 6. — P. 255-276.
  2. Hall & Hallgrímsson 2008, pp. 4–6
  3. Evolution Resources. Washington, DC: National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2016). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 июни 2016.
  4. Futuyma & Kirkpatrick 2017, pp. 79–102, Chapter 4: Mutation and Variation
  5. (May 2014) «The Niche Construction Perspective: A Critical Appraisal». Evolution 68 (5): 1231–1243. doi:10.1111/evo.12332. ISSN 0014-3820. PMID 24325256. “Evolutionary processes are generally thought of as processes by which these changes occur. Four such processes are widely recognized: natural selection (in the broad sense, to include sexual selection), genetic drift, mutation, and migration (Fisher 1930; Haldane 1932). The latter two generate variation; the first two sort it.”
  6. Hall & Hallgrímsson 2008, pp. 3–5
  7. Voet, Voet & Pratt 2016, pp. 1–22, Chapter 1: Introduction to the Chemistry of Life
  8. Darwin 1859
  9. Darwin 1909, p. 53
  10. Baym, Michael (September 9, 2016). «Spatiotemporal microbial evolution on antibiotic landscapes» (en). Science 353 (6304): 1147–1151. doi:10.1126/science.aag0822. ISSN 0036-8075. PMID 27609891. Bibcode2016Sci...353.1147B.
  11. Browne 2003, pp. 376–379

Ҳаволаҳои беруна[вироиш | вироиши манбаъ]