Корбар:TajikMaterialist/Сиёҳнавис/Таҳаввул

Қисме аз силсилаҳои
Биологияи таҳаввулӣ
Cаъбаҳои Дарвин аз ҷониби Ҷон Гулд
Мавзӯъҳои муҳим Муқаддима ба таҳаввул Далелҳои таҳаввул Назарияи сарнасли ягона
Равандҳо ва натиҷаҳо Генетикаи популятсонӣ(en) Тағйирпазирӣ (en) Рангорангӣ(en) Мутатсия (en) Интихоби табиӣ (en) Адаптатсия (en) Полиморфизм (en) Дрейфи генетикӣ (en) Ҷараёни генетикӣ (en) Пайдоиши ҷинсҳо (en) Радиатсияи мутобиқшаванда (en) Кооператсия (en) Таҳаввули муштарак(en) Нобудшавии муштарак(en) Дивергенcия(en) Конвергенсия(en) Таҳаввули мувозӣ(en) Нобудшавӣ(en)
Пайдоиши ҳаёт Пайдоиши ҳаёт Таърихи ҳаёт (en) Солномаи таҳаввул (en) Таҳаввули инсон (en) Шаҷараи филогенетикӣ (en) Биорангорангӣ (en) Биоҷуғрофия Таснифот (биология) (en) Таснифоти таҳаввулӣ (en) Кладистика (en) Шакли гузариш (en) Нобудшавии оммавӣ (en)
Таърихи таълимоти таҳаввулӣ Шарҳ (en) Ренессанс (en) Пеш аз Дарвин (en) Дарвин Пайдоиши намудҳо (en) Пеш аз синтез (en) Назарияи замонавии таҳаввул (en) Таърихи таҳаввули молекулавӣ (en) Биологияи инкишофи таҳаввулӣ (en) Таҳқиқи ҳозира (en) Таърихи пайдоиши ҷинсҳо (en) Таърихи палеонтология (en) (солнома) (en)
Соҳаҳо ва татбиқҳо Татбиқҳои таҳаввул(en) Криминологияи биоиҷтимоӣ(en) Генетикаи экологӣ(en) Эстетикаи таҳаввулӣ(en) Антропологияи таҳаввулӣ(en) Ҳисоббарории таҳаввулӣ(en) Экологияи таҳаввулӣ(en) Иқтисодиёти таҳаввулӣ(en) Эпистемология таҳаввулӣ(en) Этикаи таҳаввулӣ(en) Назарияи бозии таҳаввулӣ(en) Занбоншиносии таҳаввулӣ(en) Тибби таҳаввулӣ(en) Неврологияи таҳаввулӣ(en) Физиологияи таҳаввулӣ(en) Равоншиносии таҳаввулӣ(en) Таҳаввули таҷрибавӣ(en) Филогенетика(en) Палеонтология(en) Ҷуфтикунонии селексионӣ(en) Таҷрибаҳои пайдоиши намудҳо(en) Билогияи иҷтимоӣ(en) Таснифот(en) Дарвинизми универсалӣ(en)
Оқибатҳои иҷтимоӣ Таҳаввул ҳамчун ҳақиқат ва назария (en) Таъсири иҷтимоӣ (en) Офариниш - ихтилофи таҳаввул (en) Эътирозҳо ба таҳаввул (en) Сатҳи дастгирӣ (en)
Гурӯҳ Китоб Мақолаҳои марбут

Таҳаввул (русӣ: эволюция аз лот. evolutio — «густариш») — раванди табиии инкишофёбии табиати зинда, ки бо тағйирёбии таркиби генетикии популятсияҳо, ташаккули мутобиқшавӣ, ҷинспайдошавӣ ва нобудшавии намудҳо, дар маҷмӯъ табдилёбии экосистемаҳо ва биосфера мебошад.

Таҳаввул — тағйирёбии табии хусусиятҳои ирсии популятсияи биологӣ дар наслҳои оянда мебошад. Ин хусусиятҳо ифодаи генҳоест, ки ҳангоми афзоиш аз волидайн ба насл мегузаранд. Хусусиятҳои гуногун дар дохили ҳар як популятсия одатан дар натиҷаи мутатсия, рекомбинатсияи генетикӣ ва дигар манбаъҳои тағйирпазирии ирсӣ, мавҷуд мебошанд.

Таҳаввул вақте рух медиҳад, ки равандҳои таҳаввулотӣ ба монанди интихоби табиӣ (аз ҷумла интихоби ҷинсӣ) ва дрейфи генетикӣ ба ин тағйирпазирӣ таъсир мерасонанд, ки дар натиҷа хусусиятҳои муайян дар дохили популятсия бештар паҳн ё нодир мешаванд. Маҳз ҳамин раванди таҳаввулот гуногунии биологиро дар ҳама сатҳҳои ташкилоти биологӣ, аз ҷумла сатҳи намудҳо, организмҳои инфиродӣ ва молекулаҳо, ба вуҷуд овард.

Назарияи илмии таҳаввул бо интихоби табиӣ аз ҷониби Чарлз Дарвин ва Алфред Рассел Уоллес дар нимаи асри 19 мустақилона таҳия карда шуд ва дар китоби Дарвин дар бораи пайдоиши намудҳо (1859) муфассал баён карда шудааст.

History of evolutionary thought

Lucretius

Alfred Russel Wallace

Thomas Robert Malthus

In 1842, Charles Darwin penned his first sketch of On the Origin of Species.

Мақолаи асосӣ: History of evolutionary thought

Иттилоъоти бештар: History of speciation

The 'modern synthesis'

Мақолаи асосӣ: Modern synthesis (20th century)

Heredity

Иттилоъоти бештар: Introduction to genetics, Genetics, Heredity ва Reaction norm

DNA structure. Bases are in the centre, surrounded by phosphate-sugar chains in a double helix.

Variation

[[file:|image=|200px|alt=]]

White peppered moth

[[file:|image=|200px|alt=]]

Black morph in peppered moth evolution

Мақолаи асосӣ: Genetic variation

Иттилоъоти бештар: Genetic diversity ва Population genetics

Mutation

Мақолаи асосӣ: Mutation

Duplication of part of a chromosome

Sex and recombination

Иттилоъоти бештар: Sexual reproduction, Genetic recombination ва Evolution of sexual reproduction

Gene flow

Иттилоъоти бештар: Gene flow

Mechanisms

Mutation followed by natural selection results in a population with darker colouration.

Natural selection

Мақолаи асосӣ: Natural selection

Иттилоъоти бештар: Sexual selection

Genetic hitchhiking

Иттилоъоти бештар: Genetic hitchhiking, Hill–Robertson effect ва Selective sweep

Genetic drift

Иттилоъоти бештар: Genetic drift ва Effective population size

Simulation of genetic drift of 20 unlinked alleles in populations of 10 (top) and 100 (bottom). Drift to fixation is more rapid in the smaller population.

Gene flow

Иттилоъоти бештар: Gene flow, Hybrid (biology) ва Horizontal gene transfer

Mutation bias

Mutation bias is usually conceived as a difference in expected rates for two different kinds of mutation, e.g., transition-transversion bias, GC-AT bias, deletion-insertion bias. This is related to the idea of developmental bias.

Outcomes

A visual demonstration of rapid antibiotic resistance evolution by E. coli growing across a plate with increasing concentrations of trimethoprim.

Adaptation

Homologous bones in the limbs of tetrapods. The bones of these animals have the same basic structure, but have been adapted for specific uses.

Coevolution

Common garter snake (Thamnophis sirtalis sirtalis) has evolved resistance to the defensive substance tetrodotoxin in its amphibian prey.

Иттилоъоти бештар: Coevolution

Cooperation

Иттилоъоти бештар: Co-operation (evolution)

Speciation

Мақолаи асосӣ: Speciation

Иттилоъоти бештар: Assortative mating ва Panmixia

The four geographic modes of speciation

Extinction

Иттилоъоти бештар: Extinction

Tyrannosaurus rex. Non-avian dinosaurs died out in the Cretaceous–Paleogene extinction event at the end of the Cretaceous period.

Evolutionary history of life

Шаблон:Life timeline

Мақолаи асосӣ: Evolutionary history of life

Ҳамчунин бубинед: Timeline of evolutionary history of life

Origin of life

Иттилоъоти бештар: Abiogenesis, Earliest known life forms, Panspermia ва RNA world hypothesis

Common descent

Иттилоъоти бештар: Common descent ва Evidence of common descent

Evolution of life

Мақолаҳои асосӣ: Evolutionary history of life ва Timeline of evolutionary history of life

Applications

Мақолаҳои асосӣ: Applications of evolution, Selective breeding ва Evolutionary computation

Social and cultural responses

Иттилоъоти бештар: Social effects of evolutionary theory, 1860 Oxford evolution debate, Creation–evolution controversy, Objections to evolution ва Evolution in fiction

As evolution became widely accepted in the 1870s, caricatures of Charles Darwin with an ape or monkey body symbolised evolution.