Мутлақият (ҳокимят)

Мутлақият ( юн. τυραννίς - худсарӣ) — як шакли идораи давлатӣ, ки бо зурӣ муқаррар гардида, ба ҳукмронии ягона асос ёфтааст. Ҳамчун зулм — шакли идоракунии сиёсии як катор шахр-давлатҳои асримиёнагии Италияи Шимолй ва Марказй мебошад. Мутлақият — ин ҳукумати яккаса аст, ки ба дастгирии артиш такя мекунад.

Таърих

Дар Юнони Қадим қаламрави ишғолкардаи халқҳои (қабилаҳои) он тақрибан 2000 давлати хурдро дарбар мегирифт, ки одатан як шаҳр бо шаҳракҳо ва киштзорҳои ҳамшафати деҳот иборат буд ^[1]. Ҳар як чунин шаҳр-давлат шакли идораи худро дошт, аз истиқлолияти комили сиёсӣ бархурдор буд ё барои чунин истиқлолият аз қабилаҳои таҷовузкори юнонӣ ё полис — шаҳр-давлат устуворона мубориза мебурд. Ҳудуди шаҳр-давлат барои ин сокинон ватан буд; ҳамаи қабилаҳои дигари юнони бегона, хориҷиён буданд ва муносибатҳои байни давлатҳо ҳамчун муносибатҳои байналмилалӣ буданд. Ташкил ёфтани шаҳр-давлатҳо — (полис) ибтидои давраи Юнони қадимтарин (800–480 пеш аз милод). Ҷангҳои байни полисҳо, бар хилофи ҳамлаҳое, ки ба ғоратгарии чорво ва ғалла нигаронида шудаанд, хусусияти ташкилкардаи ҳукмронии давлатӣ пайдо карданд. Яке аз шаклҳои асосии ҳокимияти давлатӣ мутлақият буд, ки аз монархия сарчашма мегирад. Мутлақият (Тирания) асосан дар Юнон дар асрҳои 7-6 пеш аз милод паҳн шудааст ^[1]

Намудҳои мутлақияти зулм

Якчанд навъҳои таърихии мутлақият маълуманд:

мутлақияти аввали юнонӣ (ё кӯҳан);
мутлақияти форс парастон дар шаҳрҳои Юнонии Осиёи Хурд ва ҷазираҳои Эгей, ки форсҳо забт кардаанд;
мутлақияти юнонии кӯҳан (ё ибтидоӣ).

Мутлақияти аввали юнонӣ дар давраи ташаккули шаҳр-давлат (асрҳои VIII — VI пеш аз милод) дар ҷараёни муборизаи шадиди байни ашрофони қабилавӣ ва демосҳо, ки ба онҳо сарватмандони тоҷирон ва косибони шаҳр сарварӣ мекарданд, ба вуҷуд омад; дар полисҳо — шаҳр-давлатҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ рушдкардаи Юнони Қадим паҳн шуд. Золимон [золим (тиран)] бо ёрии қувваҳои мусаллаҳ ба сари ҳокимият омада, ба дастгирии демосҳо, такя намуда, барои беҳтар намудани аҳволи косибон, деҳқонон, камбағалтарин табақаҳои шаҳру деҳот ислоҳоти муҳим гузаронида, ба инкишофи косибӣ, бозаргонӣ ва раванди мустамликадорӣ мусоидат намуданд (масалан, Кипсел ва Периандр дар Кориннесси; Писистрат дар Афина, Ҳиеро I, Фрасибул дар Сиракуз); Одатан, ислоҳот бар зидди ашрофони қабилавӣ нигаронида шуда, ба муттаҳидшавии унсурҳои ҷомеъаи синфӣ ва давлат мусоидат мекард.

Аз вижагиҳои гузаштан аз сохти авлодӣ ба сохти синфӣ ба вуҷуд омада, пеш аз ҳама ба қувваи ҳарбӣ такя мекард, режими устувор набуд ва дар миёнаҳои асри V пеш аз милод таърихан аз худ дур монда, ҷои худро ба ҷумҳуриҳои шаҳр-давлат дод.

Дар давраи забт намудани Ҳахоманишиён шаҳрҳои Юнонии Осиёи Хурд ва ҷазираҳо (охири асри VI пеш аз милод) зулми форсизабонон вуҷуд дошт; юнониён волиёнеро, ки форсҳо аз ҷумлаи намояндагони доираҳои олигархӣ бар болои онҳо таъин мекарданд, золим (тиран) меномиданд (масалан, Силосон дар Сомос, Кой дар Митилин ва ғайра).

Мутлақияти юнонии кӯҳан дар охири асри V пеш аз милод, дар шароити муборизаи шадиди иҷтимоии байни доираҳои сарватманд ва ашрофзодаи полис ва халқи камбағал ба вуҷуд омад ва то асри II пеш аз милод давом кард. Онро сардорони аскарони зархарид ба амал бароварда, боиси барҳам хӯрдани ҷумҳуриҳои шаҳр-давлатҳо гардид (масалан, Дионисий I Пир, Агатокл ва дигарон дар Сиракуз; Ликофрон ва Ясон дар Фессалия; Маханидес ва Набис дар Спарта ва дигарон). Ин дафъа саргузашти золимони хирадманд ва одил тамоман нест: золимонро кинаю адовати умумибашарӣ фаро гирифта буданд ва худашон дар навбати худ дар фазои тарсу ваҳми доими зиндагӣ мекарданд.

Ба маъное, ки ба забони юнонӣ монанд аст, калимаи «золим» дар асрҳои миёна ( асрҳои XIII—XVI ) барои ишора ба ҳокимони шаҳрҳои Италияи Шимолӣ ва Марказӣ истифода мешуд.

Давраи муосир истифодаи нави истилоҳи тиранияро дид, ки онро бо деспотизм ва абсолютизм муттаҳид мекунад. Мутафаккирони рӯшанфикр ба хусусияти "зулмонаи" ҳукмронии золимон ишора карданд, ки инқилобҳо бар зидди онҳо нигаронида шуда буданд - масалан, инқилоби Амрико бар зидди шоҳ Ҷорҷ III ё инқилоби Фаронса бар зидди шоҳ Луи XVI. Ҷон Локк, ки ғояи «ҳуқуқи мардум ба исён бар зидди зулм»-ро ҷонибдорӣ мекард, дар «Ду рисолаи ҳукумат» истибдодро таъриф кардааст.

Нигаред низ

Ин мақолаи хурд аст. Бо густариши он ба Википедия кӯмак кунед.
Дар сурати имкон ин ёддошт бояд дақиқтар ҷойгузин шавад.

Эзоҳ

↑ ^1.0 ^1.1 Греция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[автоссылка1-1] 1.0 ^1.1 Греция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[1]