Низоъ

Низоъ ( лот. conflictus — бархӯрд, муноқиша) — бархӯрди мавқеъҳо, манфиатҳо, ақидаҳо ё арзишҳои ба ҳам мухолиф, ташаннуҷ ва шадидтар шудани зиддиятҳо, ки боиси амалҳои фаъол, мушкилиҳо, муборизаҳо мегарданд, ки бо бархӯрдҳои мураккаб ҳамроҳ мешаванд; вазъияте, ки дар он ҳар як тараф мавқеи ба мавқеи тарафи дигар номувофиқро нишон медиҳад. Усулҳои ба даст овардани ҳамдигарфаҳмӣ дар низоъ гуфтушунидҳо, миёнаравӣ, ҳакамӣ ва дигар усулҳои алтернативии ҳалли баҳсҳо, инчунин машваратҳо ва муколамаро дар бар мегиранд.

Вобаста ба доираи фаъолияти инсон низоъҳо ба истеҳсолӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва маишӣ тақсим мешаванд. Низоъҳо метавонанд байни гурӯҳҳои иҷтимоӣ, гурӯҳҳои ҳайвонот, фардҳо ва шахсони алоҳида дар олами ҳайвонот ва системаҳои техникӣ ба амал оянд. Ҳолатҳои муноқишаро низоъшиносӣ меомӯзад.

Сабабҳои низоъ

• иҷтимоию сиёсӣ ва иктисодӣ
• Иҷтимоӣ-демографӣ: фарқияти байни одамонро инъикос мекунад.
• Иҷтимоӣ-психологӣ: падидаҳо дар гурӯҳҳои иҷтимоӣ.
• Фардӣ-психологӣ: яъне хусусиятҳои шахсияти фардӣ.

Намудҳои низоъ

• Бархӯрди ҳадафҳо: дар он ифода мешавад, ки тарафҳо ҳолати ояндаи объектро ба таври гуногун мебинанд.
• Низоъҳои маърифатӣ (низоъҳои эҷодӣ): вақте ба миен меоянд, ки тарафҳо оид ба масъалаи ҳалшаванда назарҳо, ғояҳо ва ақидаҳои гуногун доранд.
• Низоъҳои эҳсосӣ (ҳассосӣ): вақте рух медиҳанд, ки муносибатҳои байнишахсӣ ба эҳсосоти гуногуни одамон асос ёфтаанд.

Сатҳи низоъ

• Дохилишахсӣ: ихтилоф дар дохили хеш.
• Муносибати байнишахсӣ: байни одамон бо сабаби фарқияти ҳадафҳо ё манфиатҳои онҳо ба вуҷуд меояд.
• Байни шахс ва гурӯҳ: вақте ки шахс мавқеи аз тамоми гурӯҳ фарқкунандаро ишғол мекунад.
• Байнигурӯҳҳо: ихтилоф байни аъзоёни гурӯҳи иҷтимоӣ.

Марҳилаҳои низоъ

1. Марҳилаи ниҳонӣ — пайдоиши низоъ.
2. Марҳилаи намоишӣ — огохӣ дар бораи ба вуҷуд омадани низоъ.
3. Марҳилаи хашмгин — шиддат гирифтани низоъ.
4. Марҳилаи ҷангӣ - ҳалли низоъ.

Намудҳои низоъҳои байналмилалӣ

• бӯҳрони байналмилалӣ ;
• муноқишаи кам шиддат;
• терроризм ;
• ҷангҳои шаҳрвандӣ ва инқилобҳо ;
• ҷанг.

Ихтилофи ҳуқуқӣ

Ихтилофи ҳуқуқӣ ба маънои маҳдуд — дар худи соҳаи ҳуқуқ ба вуҷуд омада, дар доираи соф меъёри ҳуқуқ мегузарад ва дар шакли баҳсҳои ҳуқуқӣ ифода меёбад.

Ҳуқуқӣ ҳама гуна нмзоъҳои байнидавлатӣ, конститутсионӣ, меҳнатӣ, ҷиноятӣ, инчунин бисёр муноқишаҳои иқтисодӣ, оилавӣ, маишӣ ва ғайра мебошанд, агар онҳо дар робита бо татбиқ, тағир додан, вайрон кардан ё тафсири қонун ба миён оянд.

Ба маънои васеъ, ихтилофи ҳуқуқӣ — ин ҳама гуна муноқишаи иҷтимоӣ, ки ақаллан яке аз унсурҳои дорои хусусияти ҳуқуқӣ буда, бо воситаҳои ҳуқуқӣ ба анҷом мерасад. Ихтилофҳо аксар вақт хусусияти омехта ё давраи гузариш доранд.

Ба ихтилофи ҳуқуқӣ низоъҳое дохил мешаванд, ки дар соҳаи муносибатҳои бо қонун танзимшаванда ё бояд танзими ҳуқуқӣ ба амал меоянд. Хулоса, ихтилофи ҳуқуқӣ муносибатҳои ҳуқуқӣ ва амалҳои муноқишавии тарафҳо (муқовимат) мебошад.

Низоъи сиёсӣ

Низоъ (муноқиша) — ин бархӯрди тамоюлҳои баръакс, ба ҳамдигар муқобил , номувофиқ ( талабот, манфиатҳо, самтҳои арзишӣ, муносибатҳои иҷтимоӣ, нақшаҳо ва ғ.) дар шуури шахс, дар муносибатҳои байнишахсӣ ва муносибатҳои байнишахсии фардҳои алоҳида ё гурӯҳҳои одамон мебошад.

Низоъи сиёсӣ — бархӯрди шадиди тарафҳои ба ҳам мухолиф, ки дар натиҷаи зуҳури муштараки манфиатҳо, ақидаҳо, ҳадафҳои гуногун дар раванди мубориза барои қудрат, азнавтақсим ва истифодаи ҳокимияти сиёсӣ, азхудкунии мансабҳои калидӣ дар сохторҳо ва ниҳодҳои қудратӣ, ба даст овардани ҳуқуқи таъсир ё дастрасӣ ба қабули қарорҳо, ба тақсимоти қудрат ва моликият дар ҷомеа ба вуҷуд омадааст. Маҳз дар соҳаи сиёсӣ низоъҳои шадидтарин байни афрод ва гурӯҳҳои иҷтимоӣ ба амал меоянд. Сиёсат, аз як тараф, фаъолиятест барои пешгирӣ ва ҳалли низоъҳо. Аз тарафи дигар, сиёсат — воситаи барангехтани низоъхо, зеро он бо мубориза барои хокимият алокаманд аст. Технология ва амалияи идоракунии низоъҳо на танҳо бо қоидаҳои умумӣ, балки бо вазъи иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсии ҷомеъа, хусусиятҳои таърихӣ, миллӣ, динӣ ва фарҳангӣ низ муайян карда мешавад.

Дар ҷомеъа низоъҳои сиёсиро пеш аз ҳама бояд ҳал кард, зеро онҳо ба ҳаёти давлат ва мардуми он хатари асосӣ доранд.

Ихтилофи ҳуқуқӣ ба маънои маҳдуд — дар худи соҳаи ҳуқуқ ба вуҷуд омада, дар доираи соф меъёри ҳуқуқ мегузарад ва дар шакли баҳсҳои ҳуқуқӣ ифода меёбад.

Ҳуқуқӣ ҳама гуна нмзоъҳои байнидавлатӣ, конститутсионӣ, меҳнатӣ, ҷиноятӣ, инчунин бисёр муноқишаҳои иқтисодӣ, оилавӣ, маишӣ ва ғайра мебошанд, агар онҳо дар робита бо татбиқ, тағир додан, вайрон кардан ё тафсири қонун ба миён оянд.

Ҳалли низоъ

Ҷомеъашинос Р. Дарендорф се ҳолати муҳимеро қайд мекунад, ки ба ҳалли бомуваффақияти низоъ мусоидат мекунанд:

• Мавҷудияти шартҳои арзиш. Ҳар як тарафи муноқиша бояд мавҷудияти вазъияти муноқишаро эътироф кунад ва барои рақиб ҳуқуқи мавҷудиятро эътироф кунад. Танзими низоъ ғайриимкон аст, агар яке аз тарафҳо изҳор кунад, ки тарафи муқобил ҳуқуқи мавҷудиятро надорад е мавқеи он аз ягон асос маҳрум аст;
• Сатҳи ташкили тарафҳо. Ҳар қадаре ки тарафҳо муташаккилтар бошанд, ба мувофиқа расидан ва иҷрои шартҳои созишнома осонтар мешавад. Хусусияти паҳншуда ва норавшани манфиатҳо, пошидани онҳо танзими муноқишаҳоро ғайриимкон месозад.;
• Ҷонибҳои низоъ бояд ба қоидаҳои муайян расанд, ки имконият медиҳад, ки ин қоидаҳоро нигоҳ доранд, яъне барои ҳар як тарафи низоъ имкониятҳои баробар, тавозуни муайянро дар муносибатҳои онҳо таъмин кунанд.

Нигаред низ

• Нуқтаи интиқодии низоъ
• Даргирии низомӣ
• Ҷанги таҷовузкорона