Осорхонаи мардумшиносии АИ Тоҷикистон

Ёдмон
Осорхонаи мардумшиносии АИ Тоҷикистон

Осорхонаи мардумшиносии АИ Тоҷикистон — соли 1981 дар шаҳри Душанбе таъсис ёфтааст. Осорхонаи мардумшиносӣ дар кӯчаи И. Сомонӣ ҷойгир шудааст. Дар осорхона зиёда аз 10 000 намунаҳои анҷому либоси қадимаи хонаводагии мардуми Тоҷикистон барои тамошобинон гузошта шудааст. Соли 1949 дар сектори таърихи Институти таърих, забон ва адабиёти Тоҷикистон Осорхонаи мардумшиносӣ ва бостоншиносӣ кушода шуд.

Осорхонаи мардумшиносӣ бо қарори Ҳукумати Тоҷикистон аз 4 апрели соли 1979 ҳамчун як воҳиди мустақил таъсис ёфтааст. Музей барои шиносоии мардум моҳи сентябри соли 1981 кушода шудааст.

Осорхона дар асоси фондҳои этнографии бахши этнографияи Институти таърих, ки соли 1948 таъсис ёфтааст, асос ёфтааст. Ташаббуси ҷамъоварии фондҳои этнографӣ ба узви вобастаи Академияи илмҳои СССР, барҷастатарин олими таърихшинос-этнограф М.С. Андреев тааллуқ дошт, ки номаш ба музей дода шудааст (1949).

Ҷамъоварии экспонатҳои этнографӣ соли 1948 оғоз ёфт. Дар ин кор нақши махсус ба Ходимони шоистаи илми Тоҷикистон, донандагони бузурги фарҳанги халқии тоҷикон А.К.Писарчик ва Н.Н.Ершов таалуқ дорад. Солҳои минбаъда кормандони бахши этнография М.А.Хамиджанова, З.А. Широкова, А.С. Давыдов, И.М. Мухиддинов, А.Мардонова, Т.И. Мезурнова, Н.С. Бабаева, Н.Тошматов, Р.Абдулвоҳидов ва дигарон.

Маҷмӯи маблағҳо асосан тавассути ба даст овардани экспонатҳо аз аҳолӣ ҳангоми экспедитсияҳои этнографӣ ба минтақаҳои ҷумҳурӣ ба вуҷуд омадаанд.

Имрӯзҳо, коллексияи Осорхона тақрибан 11 ҳазор экспонатро дарбар мегирад, ки ҳаёти анъанавӣ, рушди санъати халқии амалӣ, истеҳсоли ҳунарҳои мардумиро тавсиф мекунанд, ки фарҳанги моддӣ ва маънавии тоҷикон ва дигар халқҳои хурди Тоҷикистонро тавсиф мекунанд. Экспонатҳои Осорхона ашёи мӯътабаре мебошанд, ки дар истифодаи ҳамарӯза, идона ва маросимии тоҷикон васеъ истифода мешуданд. Онҳо дар бораи ҳаёти анъанавии иқтисодии мардум ба таври равшан шаҳодат медиҳанд. Коллексияи Осорхона аз коллексияҳои сафолӣ, маснуоти мисӣ, либос, гулдӯзӣ, ҷавоҳирот, асбобҳои гуногуни истеҳсолӣ ва дигар ашёи ҳунармандӣ, ашёи хоси хонагӣ иборат аст, ки имкон медиҳанд нишон додани шахсияти мардум, таҳияи портрети этникии он ба назар расанд. Маҷмӯаи либоси анъанавӣ бой аст, ки аз охири асри 19 то имрӯзро дар бар мегирад. Анъанаҳо, маҳорати эҷодӣ ва завқи бадеии мардум, ки дар тӯли асрҳо ташаккул ёфтаанд, дар либосҳои мардумӣ, рангҳо, ороишоти онҳо зоҳир мешаванд. Маҷмӯа либосҳои мардона ва занонаи бурида ва навъҳои мухталифро дар бар мегирад - инҳо либосҳои идона, ҳамарӯза, маросимӣ, ҷомаҳо, кулоҳҳо, рӯймолҳои камар ва пойафзол мебошанд. Дар асоси маводи ин маҷмӯа, метавон маҷмӯаҳои мушаххаси либос ва ҷузъҳои дигари либоси анъанавии минтақаҳои шимолӣ ва ҷанубии Тоҷикистонро фарқ кард, инчунин либоси этнографиро дар динамикаи он дид.

Коллексияи гулдӯзӣ таваҷҷуҳи хоса дорад. Панелҳои калони ороишӣ, рӯйпӯшҳои маросимӣ барои кати арӯсӣ, гилемчаҳои намозӣ, болопӯшҳои болишт, рӯйпӯшҳо барои кӯрпаҳои дар тӯда печондашуда, дастмолҳои ороишӣ, намудҳои гуногуни гулдӯзиҳои хурд дар тамоми минтақаҳои Тоҷикистон ҷамъ оварда шудаанд. Дӯзандагӣ як навъи паҳншудаи санъати халқӣ мебошад. Гулдӯзии тоҷик бо ороиши шево, рангорангӣ, нақшофарӣ фарқ мекунад, хусусияти хоси минтақаҳои ҷанубӣ ва шимолӣ дорад. Маҷмӯаи гулдӯзӣ дар фонди музей маҷмӯаи беназиреро дар бар мегирад, ки дар тӯли сад соли охир фаро гирифта шудааст, баъзе намунаҳо аз замонҳои қаблӣ бармегарданд.

Ҷамъоварии пошнаҳо гуногун аст. Рӯйпӯшҳо, гилемчаҳои намозӣ, рӯйпӯшҳо тавассути пур кардани штампҳои чӯбӣ ва рангҳои сабзавотӣ сохта мешуданд. Зеботарин ва бойтарини ранг панелҳои девории чопшуда мебошанд, ки онро А. Ҷумъаев, устои матбаа аз Истаравшан сохтааст.

Дар коллексияи Осорхонаи мардумшиносӣ экспонатҳое мавҷуданд, ки матоъҳои бадеӣ ва соддаи ҳунарҳои бадеиро тасвир мекунанд. Матоъҳои ним абрешимӣ ва абрешимӣ бо зебоии худ шуҳрат доранд: алоча, бекасаб, адрас, атлас.

Ҷойгоҳи намоёнро дар коллексияи Осорхона коллексияи ҷавоҳирот ишғол мекунад. Ҷавоҳирот дар либоси зан ҳатмӣ буд. Ин маҳсулот шаклҳои гуногунтарин доранд ва бо усулҳои гуногуни техникӣ ва ороишӣ сохта мешаванд. Бисёре аз онҳоро марҷон, шишаҳои ранга, марворид, карнелӣ, модари марворид оро медиҳанд. Ҷавоҳирот аз Истаравшан, Хуҷанд, Кӯлоб, Қаротегин, Ванч, Помир ҷамъоварӣ карда мешавад. Қисми зиёди мавод ба охири асри 19 - ибтидои асри 20 рост меояд. Ҷавоҳироти дар музей пешниҳодшуда аз рӯи категорияҳо гуногун аст: сина, сар, даст, камон, пеш. Онҳо аз рӯи техникаи истеҳсолӣ, шакл, ороиш, номҳо фарқ мекунанд.

Ҷамъоварии сафолҳо бой аст. Он маҳсулоти тақрибан ҳамаи марказҳои истеҳсоли кулолгарии Тоҷикистонро муаррифӣ мекунад. Устодон - мардоне, ки дар чархи кулолгар кор мекарданд, маҳсулоти гуногун месохтанд: хӯрокҳо - тавок, косаҳои амиқ ва начандон баланд (ҷангал, коса), ҳама намуди дегҳо (хурмо, чоргуш, дугуш), кӯзаҳо (куза, офтоба) ва бисёр чизҳои дигар. Сафолҳои мардонае, ки дар коллексияи Осорхона пешниҳод шудаанд, дар аксари ҳолатҳо бо сир пӯшонида шудаанд ва бо рангҳои аз рангҳои дар кӯҳҳои Тоҷикистон истихроҷшуда бо рангҳои баланд ранг карда шудаанд. Коллексияи кулолгарон аз деҳаи Чорку аҷиб аст. Ин ашё дар ангоби сафед бо кобальти кабуд-кабуд рангоранг аст.

Нигаред

• Осорхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон
• Феҳристи осорхонаҳои Тоҷикистон

Манобеъ

• Осорхонаҳои Тоҷикистон дар даврони истиқлол: Феҳристи адабиёт / Мураттиб ва муаллифи мақолаи муқаддимавӣ Ф. Шарифзода; Муҳаррир Ш.Комилзода. – Душанбе: Бухоро, 2013. – 224 с.– Матн ба заб. тоҷ., ва русӣ.