Системаи рақамии ҳинду арабӣ

Ҳинду-арабӣ ё системаи рақамии ҳиндӣ — системаи шумораҳои мавқеъии даҳӣ, ки дар асрҳои I–IV аз ҷониби риёзидонҳои Ҳинд таҳия шудааст. Ададҳо дар Ҳиндустон пайдо шудаанд ва аз ҷониби арабҳо дар асрҳои X-XIII ба Аврупо ворид карда шудаанд, бинобар ин онҳоро аксар вақт "арабӣ" меноманд. Онҳо бори аввал дар асри IX берун аз Ҳиндустон истифода мешуданд — Риёзидони мусулмони форс Ал-Хоразмӣ соли 825 дар китоби «Дар бораи шумориш бо рақамҳои ҳиндӣ» ва риёзидони араб Ал-Киндӣ дар асари соли 830-и худ «Дар бораи истифодаи ададхои ҳиндӣ».

Системаи аз даҳ аломат иборат аст: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9, ки бо он ҳар ададро дар системаи ҳисобҳои даҳӣ навиштан мумкин аст.

Муқоисаи тасвирҳои рақамҳои аврупоӣ, арабӣ-ҳиндӣ, шарқии арабӣ-ҳиндӣ, деванагарӣ ва тамилӣ

• 

Дар бораи пайдоиши шакли ададҳо як қатор ривоятҳо мавҷуданд, ки ҳанӯз дар асрҳои XVII-XIX дар адабиёт маъмул буданд. Яке аз чунин ривоятҳо ин аст, ки дар аввал шумораи кунҷҳои адад ба арзиши ададии он мувофиқат мекард

Клавиатураи телефони арабӣ бо рақамҳои арабӣ (ҳинду-арабӣ) ва арабии шарқӣ

Пайдоиш

Ададҳои ҳинду арабӣ дар Ҳиндустон, дар доираи алифбои брахмӣ, ки ҳама алифбоҳои муосири Ҳиндустон аз он сарчашма мегиранд, ихтироъ шудаанд ва баъдан аз ҷониби уламои мусулмон, ки бахусус риёзидони форсӣ Ал-Хоразмӣ, онҳоро "ҳиндӣ" номидааст, гирифтаанд. Илми Ғарб аломатҳо ва тарзи истифодабарии онҳоро аз риёзидонҳои Шарқ (дар он замон сатҳ дар кишварҳои араб нисбат ба Аврупо баландтар буд) гирифта буд. Система дар тамоми Аврупо дар охири асрҳои миёна паҳн шуд. Риёзидонҳои Ҳиндустон аломатҳои каме гуногунро истифода бурданд — рамзҳое, ки мо истифода мебарем, дар натиҷаи дигаргунсозии дарозмуддати шакли аслии онҳо ташаккул ёфтаанд. Рақамҳое, ки ҳинду арабӣ номида мешаванд, аз рақамҳое, ки ҳоло дар кишварҳои арабӣ ва ҳиндӣ истифода мешаванд, фарқ мекунанд.

Вижагиҳо

Хусусияти системаи рақамии арабӣ ин системаи рақамии даҳии мавқеӣ мебошад.— вазни ҳар як рақам аз рӯи мавқеи он дар рақам муайян карда мешавад. Масалан, дар рақами 38235 ду рақами 3 мавҷуд аст, аммо онҳо аз рӯи арзиш фарқ мекунанд. — рақамҳои 382 35 маънои се даҳ ва рақами 3 8235 — сӣ ҳазор.

Пеш аз қабули рақамҳои арабӣ, аврупоиҳо системаи римиро истифода мебурданд, ки дар он даҳҳо, садҳо ва ҳазорҳо бо аломатҳои алоҳида ифода мешуданд ва аломати сифр вуҷуд надошт.

Сифр — хусусияти дуюми системаи рақамии арабӣ. Далелҳо вуҷуд доранд, ки шумериҳо дар системаи рақамҳои ҷинсҳои хурди худ аломатеро истифода кардаанд, ки маънои сифрро дошт. Бо вуҷуди ин, танҳо якчанд сабтҳо ёфт шудаанд, ки ин аломатро дар бар мегиранд. Дар системаи арабӣ сифр як унсури муҳим аст, зеро дар системаи шумораҳои мавқеъи гузоштани рақам қобили қабул нест.

Навъҳо

Рақамҳои ҳинду арабӣ намунаҳои зиёди маҳаллӣ доранд. Дар кишварҳои арабӣ, аломатҳои ададӣ шакли дигар доранд, аммо дар Ҳиндустон, Тибет ва Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, ки дар он ҷо қариб ҳар як системаи навиштор маҷмӯи аломатҳои рақамии худро дорад, бисёр вариантҳои рақамҳо мавҷуданд. Қобили зикр аст, ки ҳарчанд аломатҳои ададӣ дар системаҳои навини гуногун шаклҳои гуногун дошта бошанд ҳам, принсипҳои онҳо ҳамон тавре ки дар ададҳои маъмулии арабии ғарбӣ боқӣ мондаанд.

Ададҳои арабӣ, ки дар кишварҳои арабии Африқо (ба истиснои Миср) ва Аврупо истифода мешаванд	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Ададҳои ҳинду-арабӣ, ки дар кишварҳои арабии Осиё ва Миср истифода мешаванд	٠	١	٢	٣	٤	٥	٦	٧	٨	٩
Ададҳои форсӣ	۰	۱	۲	۳	۴	۵	۶	۷	۸	۹
Ададҳои ҳиндӣ (дар хати Девоногарӣ), ки дар Ҳиндустон истифода мешаванд	०	१	२	३	४	५	६	७	८	९
Ададҳо дар хати гуҷаратӣ	૦	૧	૨	૩	૪	૫	૬	૭	૮	૯
Ададҳо дар хати гурмукхӣ	੦	੧	੨	੩	੪	੫	੬	੭	੮	੯
Ададҳо дар хати банголӣ ва ассамӣ	০	১	২	৩	৪	৫	৬	৭	৮	৯
Ададҳо дар хати ориё	୦	୧	୨	୩	୪	୫	୬	୭	୮	୯
Ададҳо дар хати телугу	౦	౧	౨	౩	౪	౫	౬	౭	౮	౯
Ададҳо дар хати каннада	೦	೧	೨	೩	೪	೫	೬	೭	೮	೯
Ададҳо дар хати малаялам	൦	൧	൨	൩	൪	൫	൬	൭	൮	൯
Ададҳо дар хати тамилӣ	೦	௧	௨	௩	௪	௫	௬	௭	௮	௯
Ададҳо дар хати тибетӣ	༠	༡	༢	༣	༤	༥	༦	༧	༨	༩
Ададҳо дар хати бирманӣ	၀	၁	၂	၃	၄	၅	၆	၇	၈	၉
Ададҳо дар хати тайӣ	๐	๑	๒	๓	๔	๕	๖	๗	๘	๙
Ададҳо дар хати кхмерӣ	០	១	២	៣	៤	៥	៦	៧	៨	៩
Ададҳо дар хати лаосӣ	໐	໑	໒	໓	໔	໕	໖	໗	໘	໙

• 
  Ададҳо дар навиштан
• Ададҳои астрологӣ дар скрипти сингалӣ
  Ададҳои астрологӣ дар скрипти сингалӣ
• Ададҳо бо скрипти Meitei Mayek (Манипурӣ).
  Ададҳо бо скрипти Meitei Mayek (Манипурӣ).

Ҳамчунин нигаред

• Системаи рақамҳои кириллӣ
• Системаи рақамҳои римӣ
• Рақамҳои арабӣ
• Системаи рақамии юнонӣ
• Системаи рақамии Майя
• Системаи рақамии Миср
• Системаҳои рақамии мавқеъӣ
• Системаҳои рақамии ғайри мавқеъӣ
• Рақамҳо
• Рақамӣ
• Рақамҳои чинӣ
• рақамҳои арманӣ
• Рақамҳои ғайриараби
• Рақамҳои чувашӣ
• Адам Ризе