Тарҷумаи таҳтуллафзӣ
Тарҷумаи лафзӣ ё таҳтуллафзӣ — навъи тарҷума аз як забон ба забони дигар аст, ки дар он сохтори синтаксисӣ ва тартиби калимаҳо ва шаклҳои вожаи забони ибтидоӣ дар матни забони мавриди ҳадаф то ҳадди имкон дақиқ нигоҳ дошта мешавад.
Барои таърифи ин истилоҳот дар байни забоншиносон бархӯрди ягона вуҷуд надорад;
Тарҷумаи аслӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Бархе аз забоншиносон истилоҳи "тарҷумаи лафзӣ"-ро ҳамчун муродифи тарҷумаи аслӣ истифода мебаранд, хатои маъмули тарҷума аст, ки дар он тарҷумон ба таври механикӣ калимаҳои аз забони мавриди ҳадафро ба вожаҳои забони аслӣ иваз мекунад ва аксар вақт сохти забони хориҷиро нигоҳ медорад[1][2][3]. Бо ин равиш тарҷумаи аслӣ бо тарҷумаи озод ва бадеӣ муқоиса карда мешавад[4].
Шабоҳати синтаксисӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Равиши дигари таърифи тарҷумаи лафзӣ ин аст, ки бо он (дар ин маврид «шабоҳати синтаксисӣ» низ номида мешавад) сохтори синтаксисии асл ба сохтори шабеҳи забони таҳрир табдил ёфта, маҷмуи калимаҳо ва тартиби онҳоро нигоҳ медорад. Бо ин равиш, тарҷумаи лафзӣ қобили қабул аст ва иштибоҳ ҳисобида намешавад, балки танҳо ба ҳадде, ки синтаксис ва грамматика дар забони аслӣ ва забони мавриди ҳадаф яксон бошад. Шабоҳати синтаксисӣ метавонад ба мутобиқати пурраи шумораи воҳидҳои забонӣ ва тартиби ҷойгиршавии онҳо дар асл ва тарҷума оварда расонад: англ. I always remember his words = тоҷикӣ: Ман ҳамеша сухани ӯро дар ёд дорам. Дар тарҷумаи лафзӣ воҳидҳои грамматикии ғайримуодилавӣ хориҷ карда мешаванд, масалан, ҳангоми тарҷума аз забони англисӣ ё фаронсавӣ ба тоҷикӣ артиклҳо, баъзе феълҳои ёрирасон ва пешвандҳое, ки дар забони омӯзанда на ҳамчун калимаҳои алоҳида, балки ҳамчун шаклҳои грамматикӣ ифода ёфтаанд, партофта мешаванд. Мақсади асосии истифодаи тарҷумаи аслӣ муқоисаи сохторҳои синтаксисӣ дар забони ибтидоӣ ва забони мавриди ҳадаф мебошад. Дар тарҷумаи лафзӣ на танҳо сохтори синтаксисӣ, балки маънои калимаҳо бидуни ба назар гирифтани узус ва басомади корбурд такрор карда мешавад, дар ҳоле ки тарҷумаи саҳеҳ ба ҳадди аксар баробар будани ҷанбаи субъектию мантиқии матн нигаронида шудааст.
Тарҷумаи байнисатрӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Равиши дигари истифодаи истилоҳи “тарҷумаи аслӣ” як навъи тарҷума аст, ки ҳадафаш ба ҳадди аксар нигоҳ доштани пайдарпайии калимаҳо ва навъи шаклҳои калима мебошад. Ин навъи тарҷумаро «тарҷумаи калима ба калима» ва «тарҷумаи байнисатрӣ » («тарҷумаи байнисатрӣ» низ меноманд. Ибораҳои нодуруст ва баъзан нофаҳмо, ки дар натиҷаи чунин тарҷума ба вуҷуд меоянд, дар ин маврид камбудиҳо ҳисобида намешаванд. Тарҷумаи лафзӣ ба ин маънӣ яке аз навъҳои қадимии тарҷума аст, аз ҷумла, маҳз ҳамин навъи тарҷума ҳангоми тарҷумаи матнҳои Навиштаҳои муқаддас ва дигар асарҳои теологӣ ба калисои славянӣ ва бисёр забонҳои дигар истифода мешуд, ки танҳо тарҷумаи лафзӣ метавонад матнҳои диниро бидуни таҳриф интиқол диҳад[5];
Истифодаи ҳаррӯзаи истилоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар баробари истифодаи илмии истилоҳи «тарҷумаи лафзӣ» истифодаи ҳаррӯзаи он низ вуҷуд дорад. Чун қоида, чунин номест, ки тарҷумаи байнисатрии матни бадеӣ дар ҳоле дода мешавад, ки гӯянда сифати худи тарҷума (омили субъективӣ ва ҳатто инвективӣ) маъқул набошад. Муаллиф, ки даъвои интишори сохтори мураккаби бадеии асл надорад, балки танҳо барои баёни мазмуни он аст, метавонад тарҷумаи худро аз матни бадеӣ (хусусан шоирона) низ «тарҷумаи лафзӣ» номид[6].
Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Ольга Ахманова. Словарь лингвистических терминов. — Издание 2-е, стереотипное. — Москва: Советская энциклопедия, 1969. — 608 с.
- В. Н. Базылев, Л. Д. Захарова. Дословный перевод // Основные понятия переводоведения (Отечественный опыт) / Редактор М. Б. Раренко. — Москва: ИНИОН РАН, 2010. — 260 с. — ISBN 978-5-248-00512-3.
- Николай Гарбовский. Теория перевода. — Москва: Издательство Московского университета, 2004. — 544 с. — ISBN 5-211-04802-4.
- Н. И. Дзенс И. Р. Перевышина. Теория перевода и переводческая практика с немецкого языка на русский и с русского на немецкий. — Санкт-Петербург: Антология, 2012. — 560 с. — ISBN 978-5-94962-211-7.
- Вилен Комиссаров. Лингвистическое переводоведение в России. — Москва: ЭТС, 2002. — 184 с. — ISBN 5-93386-032-8.
- Рюрик Миньяр-Белоручев. Теория и методы перевода. — Москва: Московский лицей, 1996. — 208 с. — ISBN 5-7611-0023-1.
- Яков Рецкер. Теория перевода и переводческая практика. — Москва: Международные отношения, 1974. — 215 с.
- Дитмар Розенталь, Маргарита Теленкова. Словарь-справочник лингвистических терминов. — Издание третье, исправленное и дополненное. — Москва: Просвещение, 1985. — 399 с.
- А.Н. Тихонов, Р.И. Хашимов, Г.С. Журавлева, М.А. Лапыгин, А.М. Ломов, Л.В. Рацибурская, Е.Н. Тихонова. Энциклопедический словарь-справочник лингвистических терминов и понятий. Русский язык. — 2-е издание, стереотипное. — Москва: Флинта, 2014. — Т. 1. — ISBN 978-5-89349-894-3.