Ферментҳо

Модель фермента нуклеозидфосфорилазы

Ферментҳо (аз лот. fermentum), ё энзимҳо (аз юн. ζύμη, ἔνζυμον), — молекулаҳои махсуси сафедаӣ мебошанд, ки реаксияҳои кимиёвӣ-ро дар организмҳо бо суръати баланд пеш мебаранд. Онҳо ҳамчун катализаторҳо амал мекунанд, яъне реаксияҳоро метезонанд, бе он ки худ тағйир ё истеъмол шаванд. Онҳоро катализаторҳои биологӣ ва ё энзимҳо низ мегӯянд. Илме, ки ферментҳо ва хусусияти онҳоро меомӯзад, энзимология номида мешавад. Истилоҳи фермент аз калимаи юнони fermentatio — туршшавӣ ва энзим аз юнони enzyme— хамиртуруш гирифта шудааст. Истилоҳи " Энзим "— ро нахуст олими немис Кюне соли 1876 ва " Энзимология "— ро олими немис А.Майер пешниҳод намудааст.

Хусусиятҳои ферментҳо

1. Махсусият — ҳар як фермент танҳо як намуди реаксия ё субстратро катализ мекунад.

2. Суръатбахшӣ — онҳо реаксияҳоро ҳазорон ё миллионҳо маротиба тезтар мегардонанд.

3. Ҳассосият ба муҳит — фаъолияти ферментҳо аз ҳарорат, pH (кислотнокӣ) ва консентратсияи моддаҳо вобаста аст.

4. Истифодаи такрорӣ — ферментҳо дар реаксияҳо истифода мешаванд, вале худ истеъмол намешаванд.

Таснифи ферментҳо

Ферментҳо вобаста ба вазифаҳои худ ба 6 гурӯҳ тақсим мешаванд:

1. Оксидоредуктазаҳо — катализатсияи реаксияҳои оксидшавӣ ва барқароршавӣ.

2. Трансферазаҳо — интиқоли гурӯҳҳои атомӣ аз як модда ба дигараш.

3. Гидролазаҳо — шикастани пайвастагиҳо бо иштироки молекулаи об.

4.Лиазаҳо – кандани пайвастагиҳо бе иштирокоти об.

5. Изомеразаҳо — тағйири сохтори молекулаҳо бидуни тағйири таркиб.

6. Лигазаҳо (синтетазаҳо) — пайваст кардани молекулаҳо бо истифодаи энергия.

Нақши ферментҳо дар организм

Ҳазми хӯрок (мисли амилаза, липаза, протеаза).

Тавлиди энергия (масалан, цитохром оксидаза).

Истеҳсоли ДНК ва сафедаҳо (масалан, ДНК-полимераза).

Коркарди заҳрҳо ва маводи нолозим дар ҷигар.

Ферментҳо на танҳо дар организмҳои зинда, балки дар саноат (масалан, истеҳсоли нон, панир, доруҳо) ва табобат истифода мешаванд.