Jump to content

Филми фэнтезӣ

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Плакати филми Голиаф ва Дракон , 1960

Филми фэнтезӣ — жанри синамо, як навъи филми фантастикӣ мебошад, ки дар он падидаҳои афсонавӣ ва аз ҷиҳати илмӣ шарҳнашаванда мавҷуданд ва дар он қонунҳои физика ва олами воқеӣ нақз мешаванд. Ба жанри фэнтезӣ филмҳое дохил мешаванд, ки маъмулан бар афсонаҳо ва устураҳои қадимӣ асос ёфтаанд ва ё оламҳоро тасвир мекунанд, ки аз фолклор ва ривоятҳои суннатӣ илҳом гирифта шудаанд. Хусусияти асосии фэнтезӣ дар сюжет - мавҷудияти ҷодуӣ, тасаввуфӣ ва офаридаҳои афсонавӣ, париҳо, аждаҳо, арвоҳҳо, вампирҳо, зомбиҳо ва ғайра мебошад. Қаҳрамонҳои асосии фэнтезӣ бо тасвирҳои архетипӣ, ба монанди ҷанговарон, роҳзанҳо, подшоҳон ва ғайра муаррифӣ мешаванд.

Фэнтезӣ ҳамчун як жанри алоҳидаи филм, нисбатан ба наздикӣ, дар охири солҳои 2000-ум бо нашри франшизаҳои машҳури фэнтезӣ ба монанди " Худованди ҳалқаҳо " ва "Ҳаррӣ Поттер" таъсис дода шуд. Пеш аз он, вай ҳамчун як истилоҳи чатр қабул карда мешуд, ки якчанд жанрҳои ба ҳам алоқаманди филмро муттаҳид мекард, масалан, филмҳои «Шамшер ва ҷодугарӣ» ё мутобиқсозии афсонаҳои кӯдакона. Фэнтезӣ ҳамчун зернамуди фантастикаи илмӣ бо фантастикаи илмӣ ва жанри даҳшатнок зич алоқаманд аст. Бисёр филмҳо на як, балки ду ё ҳатто се зержанрро муттаҳид мекунанд, аз қабили филмҳои арвоҳӣ, вампир ё махлуқони ҷодушуда (фэнтезӣ ва даҳшатнок) ё операи кайҳонӣ / фэнтезии илмӣ (фэнтезӣ ва фантастикаи илмӣ).

Жанри фэнтезӣ дар аниматсия рушд мекунад, зеро татбиқи унсурҳои фэнтезӣ дар аниматсия нисбат ба филмҳои бадеии зинда осонтар аст, махсусан дар вақтҳои пеш аз истифодаи графикаи компютерӣ.

Таъриф

[вироиш | вироиши манбаъ]

Фэнтезӣ ҳамчун мавҷудияти унсурҳои тахайюлӣ ва муаммоӣ дар филм фаҳмида мешавад, ки дар ҳаёти воқеӣ имконнопазиранд. Аксар вақт дар филмҳои фэнтезӣ қонунҳои физикӣ вайрон мешаванд ё махлуқоти қиссавӣ пайдо мешаванд[1]. Чунин филмҳо метавонанд фирорӣ бошанд, ки дар ин ҳолат амали асосӣ дар олами аслӣ ё воқеияти дигар сурат мегирад [2]. Филмҳои фэнтезӣ ҷодугарӣ/оккултизм, махлуқҳои ҷодугарӣ, трансформатсияро нишон медиҳанд[3].

Филмҳои фэнтезӣ аксар вақт бо мавзӯи интиқоли одамон ба ҷаҳони дигар/пинҳон сару кор доранд, масалан, дар "The Wizard Of Oz", "The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe" ё «Ҳаррӣ Поттер». Чун қоида, чунин сайёҳони вақт огоҳона аз воқеияти дилгиркунанда ё афсурдагӣ фирор мекунанд[4]. Дар баробари пешравии ҳикоя, чунин қаҳрамон аз рушди шахсӣ ва камолоти эҳсосӣ мегузарад, то ба воқеият баргардад ва дар ниҳоят бо мушкилот мубориза барад[3]. Ҳамин тариқ, бисёре аз филмҳои фэнтезӣ дар ин ё он шакл назарияи фирор аз воқеияти Зигмунд Фрейдро ҳамчун роҳи саркӯб кардан ва мубориза бо хотираҳои осебпазир таҷассум мекунанд[5]. Ин тропи жанриро метавон аз афсонаҳои анъанавӣ пайдо кард[4].

Фэнтезӣ таърифи нисбатан нави жанри филм аст, ки дар авохири солҳои 2000-ум дар пасманзари нашри «Худои ҳалқаҳо», «Ҳаррӣ Поттер» ва филмҳои сершумор дар бораи ҷодуе, ки баъд аз он пайдо шуда буд, таъсис ёфтааст[5]. Дар солҳои 1990-ум, фэнтезӣ ба таври нобаёнӣ ҳамчун зержанри «шамшер ва ҷодугарӣ» фаҳмида мешуд[5]. Гарчанде ки филмҳои хеле пештар нашршудае буданд, ки онҳоро ҳамчун фэнтезӣ муайян кардан мумкин буд, онҳо танҳо ҳамчун филмҳои фантастикӣ муайян карда шуданд. Бо вуҷуди ин, сухан дар бораи филмҳои жанрҳои гуногун мерафт; он метавонад ё даҳшати муаммоӣ ё филми афсонавӣ бошад[5]. Дар ҳоле, ки дар баробари рушди синамо дар садаи гузашта жанрҳои дигари маъруфи филм, аз қабили илмӣ-тахайюлӣ ё тарснок ба вуҷуд омадаанд, фэнтезӣ бештар ба манобеъи адабии пеш аз даврони синамо эҷод шудааст. Махсусан, фантастикаи ғарбӣ аксар вақт аз адабиёти фантастикии илмии ғарбӣ, ки дар асри 19 ва баъдтар навишта шудааст, мутобиқ карда шудааст, гарчанде ки филмсозон низ метавонистанд ба адабиёти асримиёнагӣ ё юнони қадим муроҷиат кунанд[6].

Фэнтезӣ тамоми падида ва ҳодисаҳоеро дар бар мегирад, ки имконнопазиранд ва ба қонунҳои маълуми олам мухолифанд. Аммо масъала дар он аст, ки ин ҳам яке аз хусусиятҳои асосии фантастикаи илмӣ мебошад. Дар тӯли муддати тӯлонӣ, дар бораи он, ки чӣ гуна фэнтезӣ ҳисобида мешавад ва чиро фантастикаи илмӣ ҳисоб кардан мумкин аст, тавофуқ вуҷуд надошт[5]. Имрӯз ҳардуи ин жанрро қолабҳои муқарраршудаи сюжетӣ аз ҳам ҷудо мекунанд. Агар фантастикаи илмӣ падидаҳои тахайюлиро бо технологияҳои оянда, шаклҳои ҳаёти берун аз замин, таҷрибаҳо шарҳ диҳад, пас фэнтезӣ ё падидаҳоеро нишон медиҳад, ки онҳоро дар як коиноти мушаххас ба таври илмӣ шарҳ додан ғайриимкон аст ё аз унсурҳои фантастикӣ аз афсонаҳо, ривоятҳо, мифология, ҳам ғайривоқеӣ (ҷодугарӣ, мӯъҷиза, ва ғайра) илҳом мегирад[1]. Масалан, «Ҷанговаронии ситоравӣ» ҳам фантастикаи илмӣ (саёҳати кайҳонӣ) ва ҳам фэнтезиро (ҷанговарони ҷедӣ, консепсияи қувва)[7] муттаҳид мекунад. Филмҳои зиёде мавҷуданд, ки жанрҳои фантастикӣ, фэнтезӣ ва даҳшатро муттаҳид мекунанд[2]. Масалан, дар жанри даҳшати муаммоӣ/ғайритабиӣ филмҳои зиёде сохта шудаанд[4]. Ё филмҳои суперқаҳрамонӣ метавонанд дар як вақт ба мавзӯъҳои фантастикӣ ва фэнтезӣ таъсир расонанд[8].

Гуфтаҳои боло пеш аз ҳама ба филмҳои ғарбӣ дахл доранд, зеро ин мафҳум нисбӣ аст ва дар фарҳангҳои гуногун метавонад фарқ кунад. Масалан, дар филмҳои экшнии Болливуд ба хотири тамошобин дидаву дониста зиёд кардани ҳодисаҳо ва набардҳо ба ҳадде хос аст, ки онҳо ақли солим ва қонунҳои физикаро вайрон мекунанд. Аммо ин хусусияти хоси филмҳои ҳиндӣ аст ва тахайюлӣ ҳисобида намешавад. Дар ин кишвар, фэнтезӣ ба филмҳое дахл дорад, ки дар асоси ривоятҳо ва афсонаҳои ҳиндӣ ва дар муҳити қадимӣ, ба мисли «Баҳубалӣ »[9].

Дар бораи жанри фэнтезӣ як стереотип вуҷуд дорад, ки инҳо филмҳои афсонавӣ барои кӯдакон сохта шудаанд[10]. Аммо ин як истилоҳ аст, ки мавҷудияти падидаҳои афсонавӣ ё муаммоиро дар як филм муайян мекунад, ки дар воқеият ғайриимкон аст. Филмҳои фэнтезӣ метавонанд шиддатнок ва тира бошанд[10]. Аксар вақт филмҳои фэнтезӣ жанрҳои дигари филм, ба монанди мазҳака ё мусиқиро муттаҳид мекунанд[1]. Ин жанр аксар вақт бо фантастикаи илмӣ ё даҳшат мувофиқат мекунад[11].

Зернамудҳои фэнтезӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  • Фэнтезии эпикӣ ё фэнтезии олӣ — амал дар чунин филмҳо дар шароите сурат мегирад, ки одатан аз асрҳои миёнаи аврупоӣ илҳом гирифта шудааст. Дар чунин ҷаҳониён офаридаҳои ҷодугарӣ - аждаҳо, элфҳо, гномҳо ва ғайра зиндагӣ мекунанд. Ҳикояҳо бо миқёс ва рӯйдодҳои глобалии худ фарқ мекунанд. Қаҳрамонон бо бадӣ мубориза мебаранд. Намунаи маъмултарин трилогияи «Худои ҳалқаҳо» аст, гарчанде ки аввалин филми ин жанр «Нибелунгҳо» ҳисобида мешавад.
  • Шамшер ва ҷодугарӣ ё 'Sword & Sorcery — дигар навъи асосии хаёлот аст, ки ба фэнтезии олӣ дар муҳити илҳомбахши асримиёнагӣ шабоҳат дорад, аммо дар дигар соҳаҳо тафовути равшан дорад. Сюжетҳои ин гуна филмҳо бештар ба замина афтода, ба саргузашти қаҳрамони асосӣ, мубориза бо душманон ва рӯҳҳои бад нигаронида шудаанд. Намунаи машҳуртарин саргузаштҳои Конан барбар мебошад. S&S ҳамчун як жанри синамо дар солҳои 1980 дар баробари нашри тасмаҳои конвейери филмҳои камбуҷавӣ ташаккул ёфт. Дар муқоиса бо фэнтезии олӣ, он бо бераҳмӣ ва мавҷудияти эротикӣ фарқ мекунад. Қаҳрамонон нимбараҳна, дар ҳолати шаҳвонӣ ҳастанд ва либосҳои таърихии онҳо аз эстетикаи рок илҳом гирифта шудаанд.
  • Пеплум — жанрест, ки дар он воқеаҳои замонҳои қадим бозсозӣ мешаванд; худи ин филмҳо қатъиян тахайюлӣ нестанд, аммо аксар вақт унсурҳои тахайюлӣ, махлуқоти афсонавӣ ва ҳаюлоҳо ҷорӣ карда мешаванд, то онҳоро бештар тамошобоб кунанд. Пеплумҳо инчунин метавонанд дар бораи корнамоии худоёни Юнони қадим ҳикоят кунанд. Чунин ҳикояҳо хусусиятҳои хаёлоти эпикӣ доранд, аммо дар муҳити қадимии юнонӣ/римӣ сохта мешаванд.
  • Филми афсонавӣ — филмҳое, ки одатан аз рӯи афсонаҳо ва асарҳои бачагона офарида мешаванд. Аксар вақт онҳо мюзикл мебошанд. Чунин филмҳо асосан барои кӯдакон офарида шудаанд ва қаҳрамонони асосии онҳо кӯдакон мебошанд. Ин жанр дар солҳои 60-ум ҳам дар Ғарб ва чи дар ИҶШС ривоҷ ёфт.
  • Фэнтезии торик — самти васеъи алоҳида дар робитаи фэнтезӣ ва даҳшат аст. Мавзӯи асосии ин гуна филмҳо интиқоли фазои даҳшат ва тарс аз чизи номаълум ва ғайриоддӣ мебошад. Аксар вақт ингуна филмҳо дар бораи махлуқҳои сеҳру шарир, ки одамонро шикор мекунанд - арвоҳ, вампирҳо, ҳаюлоҳо, девҳо ва ғайра мебошанд. Масалан, силсилаи филмҳо аз солҳои 1930-50-ум аз Universal маъмул гаштанд. Яке аз зергурӯҳҳои жанр муаммоӣ мебошад.
  • Фантазияи илмӣ — жанри фэнтезиест, ки унсурҳои тахайюлии илмӣ-ро муттаҳид мекунад. Аксар вақт ин гуна филмҳо дар воқеияти алтернативӣ сурат мегиранд. Технологияҳоро бо ҷодугарӣ, телепатия ва падидаҳое муттаҳид кардан мумкин аст, ки аз ҷиҳати илмӣ шарҳ дода намешаванд. Ба инҳо, масалан, филмҳои суперқаҳрамонӣ, филмҳои ҳаюлои азим, операҳои кайҳонӣ дохил мешаванд. Мисоли маъмулӣ «Ҷангҳои ситоравӣ» аст.

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Синамои беовоз

[вироиш | вироиши манбаъ]
Плакат барои филми «Нибелунгҳо», намунаи аввалини фэнтезии эпикӣ

Филмҳои фэнтезӣ дар баробари фантастикаи илмӣ бо тавлиди синамо робитаи ногусастанӣ доранд, зеро эффектҳои махсус имкон доданд, ки воқеаҳое, ки дар ҳаёти воқеӣ ғайриимкон буданд, намоиш дода шаванд[12]. Дар давраи синамои беовоз, филмҳои фэнтезӣ асосан ҳамчун афсонаҳои кӯтоҳ бо услуби асарҳои Мелиес таҳия мешуданд. Ин филмҳоро пеш аз ҳама барои эффектҳои махсус тамошобиноне тамошо мекарданд, ки дар он замон ҳанӯз бетаҷриба буданд[13]. Аввалин филми афсонавии ҳуҷҷатгузорӣ филми кӯтоҳи соли 1896 "La Fée aux Choux" буд[14]. Яке аз аввалин филмҳои фэнтезӣ дар таърих "Cendrillon" аз ҷониби коргардон Жорж Мелиес буд. Ин коргардон ҳамчун падари синамои фантастикӣ эътироф шудааст[12]. Таҷрибаи ӯ дар намоишномаҳои театрӣ ба ӯ имкон дод, ки аввалин эффектҳои махсусро барои филм таҳия кунад[13].

Филмҳои пурраметражи фантастикӣ дар Аврупо ба вуҷуд омадаанд, аз ҷумла, аввалин филми пурраметражи фэнтезӣ филми итолиёвии «Ҷаҳаннам» - мутобиқсозии достони мазҳакаи Илоҳӣ буд. Дар Шветсия соли 1920 филми муаммоии «Körkarlen» ба намоиш гузошта шуд[14]. Филми олмонии «Нибелунгҳо» -и Фритс Ланг аввалин филми эпикӣ дар таърих буд. Бисёре аз унсурҳое, ки бори аввал дар ин филм пайдо шудаанд, дар «Худои ҳалқаҳо» ё «Ҳаррӣ Поттер» истифода мешаванд. Дар ҳоле, ки жанри даҳшати ғайритабиӣ дар Аврупо, бахусус дар Олмон ба рушд шурӯъ кард, филмҳои арвоҳӣ дар ИМА аксар вақт комедияҳо буданд[15]. Филми амрикоии «Дузди Бағдодӣ» (1924) аввалин экрани достони маҷмӯаи «Ҳазору як шаб» буд. Дар ин филм эффектҳои махсуси замонавӣ истифода мешуд, ки қисман аз филмҳои экспрессионистии олмонӣ гирифта шудааст[16]. Филми дигари барҷастаи он замон, «Носферату», аввалин филмҳои зиёди вампирӣ буд ва самти жанри даҳшати фэнтезӣ/муаммоӣ буд.[16] Худи жанри даҳшатнок (ё тарснок) аз фэнтезӣ пайдо шуда, филмҳоро бо ҳаюлоҳо ё арвоҳҳо тасвир мекард[14].

Синамои муосир

[вироиш | вироиши манбаъ]
Қаҳрамонҳои асосии " Ҷодугарони Оз"

Дар солҳои 1930, бо пайдоиши садо дар филм, жанри даҳшатноки ғайритабиӣ дар ИМА ривоҷ ёфт, гарчанде ки ин филмҳо то ҳол мисли филмҳои даҳшатноки олмонӣ торик набуданд. Маҳз дар ҳамин вақт филмҳои «Дракула» ва «Франкенштейн» аз ҷониби Universal Studios бароварда шуданд. Филмҳои даҳшатнок бо ҳаюлоҳо ва мумиёҳо пайдо шуданд - ҳаюлоҳое, ки барои синамои ғарбӣ анъана шудаанд. «Франкенштейн» инчунин яке аз аввалин филмҳо маҳсуб мешавад, ки фэнтезӣ, даҳшат ва фантастикаи илмиро дар бар мегирад. Синамои он замон фэнтезиро аз нав ихтироъ карда, таваҷҷӯҳи ҷомеаро ба он ба таври назаррас афзоиш дод. Дар ИМА, маҷаллаҳои фантастикӣ барои калонсолон нашр карда шуданд, ки ҳикояҳояшон на аз адабиёти классикӣ, балки аз тропҳои филм пайравӣ мекунанд. Дар солҳои 1940-ум комиксҳо он қадар маъмул шуданд, ки онҳо ба синамо таъсир расониданд. Дар ин давра, аввалин мутобиқсозии филмҳои суперқаҳрамонон пайдо шуданд, аммо дар тӯли якчанд даҳсолаҳо суперқаҳрамонҳо ба категорияи фантастикаи илмии дараҷаи паст гузошта мешаванд. Вақте ки фэнтезӣ ва фантастикаи илмӣ баробар дар синамо рушд карданд, хатҳои байни онҳо аксар вақт норавшан мешуданд, мисли филмҳои ҳаюлоӣ ба монанди «Кинг Конг» (1933).

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 The Fantasy Film, 2010.
  2. ↑ 2.0 2.1 The Fantasy Film, 2010.
  3. ↑ 3.0 3.1 The Fantasy Film, 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 The Fantasy Film, 2010.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 Fantasy(англ.). obo. 1 май 2023 санҷида шуд.
  6. ↑ The Fantasy Film, 2010.
  7. ↑ The Fantasy Film, 2010.
  8. ↑ The Fantasy Film, 2010.
  9. ↑ Is there ‘fantasy’ in Indian cinema? The answer isn't as clear as film enthusiasts might believe-Entertainment News, Firstpost(англ.). Firstpost (1 July 2018). 1 май 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 1 май 2023.
  10. ↑ 10.0 10.1 The Fantasy Film, 2010.
  11. ↑ The Fantasy Film, 2010.
  12. ↑ 12.0 12.1 The Fantasy Film, 2010.
  13. ↑ 13.0 13.1 The Fantasy Film, 2010.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 Adam Call Roberts. The History of Fantasy Films (en-US). Films Ranked (4 июни 2022). 30 апрели 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 1 май 2023.
  15. ↑ The Fantasy Film, 2010.
  16. ↑ 16.0 16.1 The Fantasy Film, 2010.

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Филми_фэнтезӣ&oldid=1434664"