Қутби Шимолӣ

Қутби Шимолӣ ё қутби шимолии ҷуғрофӣ — нуқтаи буриши меҳвари гардиши Замин бо сатҳи он дар нимкураи шимолӣ. Он дар қисми марказии уқёнуси Яхбастаи шимолӣ ҷойгир аст ^[1]. Қутби Шимолиро набояд бо қутби магнитии шимол омехта кард.

Қутби шимолӣ дар муқобили қутби ҷанубӣ дар Антарктида ҷойгир аст. Ҳар нуқтаи дигари сатҳи Замин нисбат ба қутби шимолӣ ҳамеша дар самти ҷануб ^[1] аст. Координатҳои ҷуғрофии Қутби Шимол инҳоянд: 90° 00′ 00 ° арзи шимолӣ; Қутб дарозӣ надорад, зеро он нуқтаи наздикшавии ҳамаи меридианҳо мебошад. Қутби Шимолӣ низ ба ягон минтақаи вақт тааллуқ надорад. Рӯзи қутбӣ, ба монанди шаби қутбӣ, дар ин ҷо тақрибан шаш моҳ давом мекунад.

Чуқурии уқёнус дар қутби шимолӣ 4 261 метр аст (аз рӯи ченакҳои мошини амиқи баҳрии «Мир» дар соли 2007) ^[2] ё 4 087 метров (аз рӯи ченакҳои киштии зериобии америкоии «Наутилус» дар соли 1958) ^[3].

Хушкии наздиктарин ба қутби шимолӣ ё ҷазираи Каффеклуббен ё ҷазираи ATOW1996 ҳисобида мешавад; ва наздиктарин шаҳрак шаҳраки Алерт дар ҷазираи Элесмир (Территорияи Нунавут, Канада) дар 817 километр мебошад аз қутби шимолӣ.

Ҳарорати миёнаи ҳаво дар қутби шимолӣ дар фасли зимистон тақрибан −40 °C аст ^[1], дар тобистон — асосан тақрибан 0 °C ^[1] .

Таърихи фатҳ

Дар бисёре аз фарҳангҳои қадим Заминро ҳамвор меҳисобиданд, аммо аллакай дар асри XI пеш аз милод файласуфони Юнони қадим, бахусус Пифагор, пешниҳод карданд, ки Замин курашакл аст. Дар асри IV пеш аз милод ду намояндаи мактаби Пифагор Ҳитсетас ва Экфант аввалин шуда гардиши ҳаррӯзаи осмонро бо гардиши Замин дар атрофи меҳвари худ шарҳ доданд.

Истилоҳи «қутби шимолӣ» барои ифодаи нуқтае, ки меҳвари гардиши Замин бо сатҳи он дар нимкураи шимолӣ бурида мешавад, бори аввал дар миёнаҳои асри XV дучор омада буд^[4] Пеш аз ин, дар охири асри XIV, маъхазҳои хаттӣ онро «Қутби Арктикӣ» (Polus Arcticus) меномиданд^[4]

Рузу шаб

Дар қутби шимолӣ рӯзи қутбӣ тақрибан 186 рӯзу 10 соат давом мекунад ^[1],^{[ниёзманди манбаъ]} , аммо дар асл, аз сабаби шикастани нур, рӯз тақрибан 193 рӯз давом мекунад ^[1] . Шаби қутбӣ 178 рӯзу 14 соат ^[1] давом мекунад, аммо дар асл аз сабаби ҳамон шикастани нур тақрибан 172 рӯз давом мекунад ^[1]. Чанде пеш аз баробаршавии шабу рӯз (20 ё 21 март) Офтоб аз уфуқ боло мебарояд ва баъд ҳар рӯз дар давоми се моҳ баландтар мебарояд ва ба баландии баландтаринаш дар рӯзи офтобии тобистон (20 ё 21 июн) мерасад. Дар давоми се моҳи оянда Офтоб фурӯд меояд, то он даме, ки каме пас аз баробаршавии шабу рӯз (22 ё 23 сентябр) аз уфуқ поён фурояд ^[5]. Дар давоми рӯз, Офтоб дар саросари осмон дар доираҳои уфуқӣ, ё аниқтараш, дар як спирали нарм ҳаракат мекунад.

Ҳамчунин нигаред

Қутби Ҷанубӣ
Қутби магнитии шимолӣ
Қутби шимолии дастнорас

Эзоҳ

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 ^1.7 Северный полюс // Большая Советская Энциклопедия : в 30 т. Т. 23 : Сафлор — Соан / Гл. ред. А. М. Прохоров. — Изд. 3-е. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — 640 с. — С. 134.
↑ Глубина 4261 метр(пайванди дастнорас — таърих). Paulsen. 12 Январ 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 феврали 2012.
↑ Андерсон У. Р. [militera.lib.ru/memo/usa/anderson_w/18.html У Северного полюса] // [militera.lib.ru/memo/usa/anderson_w/index.html Вокруг света под водой]. — М.: Воениздат, 1965. — С. 92—102. — 516 с. — 30 000 экз.
↑ ^4.0 ^4.1 Online Etymology Dictionary(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). 20 марти 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 августи 2014.
↑ Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}} // Ошибка: не задан параметр |издание= в шаблоне {{публикация}}.(Санаи муроҷиат: 15 Январ 2012)

Адабиёт

Полюсы Земли // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Калверт Дж. [militera.lib.ru/memo/usa/kalvert_j/index.html Подо льдом к полюсу] = Surface at the Pole / Сокращённый перевод с английского Н. Г. Кузнецова. — М.: Воениздат, 1962. — 208 с. — 15 000 экз.
Корякин В. С. Фредерик Альберт Кук. — М.: Наука, 2002. — 248 с. — (Научно-биографическая литература). — ISBN 5-02-022730-7.
Лактионов А. Ф. Северный полюс. — 3-е изд., перераб. и доп. — М.: Морской транспорт, 1960. — 525 с. — 9 000 экз.
Нансен Ф. «Фрам» в полярном море = Fram over Polhavet / Перевод с норвежского А. Филиппова, А. Крубера. — М.: Дрофа, 2008. — 992 с. — (Библиотека путешествий). — 3 000 экз. — ISBN 978-5-358-05627-5.(пайванди дастнорас) (недоступная ссылка)
Папанин И. Д. Жизнь на льдине. — М.: Мысль, 1977. — 312 с. — 80 000 экз.
Шпаро Д. И., Шумилов А. В. К полюсу. — М.: Молодая гвардия, 1987. — 367 с. — 100 000 экз.

Пайвандҳо

Наворҳои видеоӣ аз веб-камераи насбшуда дар қутби шимолӣ аз апрел то сентябри соли 2010.
Байраки харакати сулх

[bse-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 ^1.7 Северный полюс // Большая Советская Энциклопедия : в 30 т. Т. 23 : Сафлор — Соан / Гл. ред. А. М. Прохоров. — Изд. 3-е. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — 640 с. — С. 134.

[2] Глубина 4261 метр(пайванди дастнорас — таърих). Paulsen. 12 Январ 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 феврали 2012.

[na-3] Андерсон У. Р. [militera.lib.ru/memo/usa/anderson_w/18.html У Северного полюса] // [militera.lib.ru/memo/usa/anderson_w/index.html Вокруг света под водой]. — М.: Воениздат, 1965. — С. 92—102. — 516 с. — 30 000 экз.

[etymology-4] 4.0 ^4.1 Online Etymology Dictionary(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). 20 марти 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 августи 2014.

[bh-5] Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}} // Ошибка: не задан параметр |издание= в шаблоне {{публикация}}.(Санаи муроҷиат: 15 Январ 2012)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]