Ноҳияи Ишкошим: Тафовут байни таҳрирҳо
No edit summary |
х навсозии шаблони ВМ, replaced: |Мамлакат → |Кишвар , |сатҳ → |Дараҷа, |Унвон → |Мақом, |Тобеи → |Тобеъи, |Шаҳри калонтарин → |Ша using AWB |
||
Сатри 10: | Сатри 10: | ||
|Тавсифи нишон = |
|Тавсифи нишон = |
||
|Тавсифи парчам = |
|Тавсифи парчам = |
||
| |
|Кишвар = |
||
|lat_dir = N |lat_deg = 36 |lat_min = 43 |lat_sec =31 |
|lat_dir = N |lat_deg = 36 |lat_min = 43 |lat_sec =31 |
||
|lon_dir = E |lon_deg = 71 |lon_min = 36 |lon_sec = 48.5 |
|lon_dir = E |lon_deg = 71 |lon_min = 36 |lon_sec = 48.5 |
||
|region = TJ |
|region = TJ |
||
|type = District |
|type = District |
||
| |
|Дараҷа = |
||
|CoordScale = |
|CoordScale = |
||
|Суруди миллӣ = |
|Суруди миллӣ = |
||
| |
|Мақом = Ноҳияи маъмурӣ |
||
| |
|Тобеъи = [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |
||
|Шомили = 2 шаҳрак, 7 [[ҷамоат]] |
|Шомили = 2 шаҳрак, 7 [[ҷамоат]] |
||
|Пойтахт = [[Ишкошим]] |
|Пойтахт = [[Ишкошим]] |
||
|Шаҳри |
|Шаҳри бузургтарин = |
||
|Шаҳрҳои |
|Шаҳрҳои бузургтарин = |
||
|Таъсис = [[27 октябр]]и [[1932]] |
|Таъсис = [[27 октябр]]и [[1932]] |
||
| |
|Барҳамхӯрӣ = |
||
|Номҳои |
|Номҳои пешина =[[Вахон]] |
||
|Раис = Самадов Зикрихудо |
|Раис = Самадов Зикрихудо |
||
|Шакли роҳбарӣ = Раиси ноҳия |
|Шакли роҳбарӣ = Раиси ноҳия |
||
Сатри 39: | Сатри 39: | ||
|Ҷой аз рӯи ММД ба сари аҳолӣ = |
|Ҷой аз рӯи ММД ба сари аҳолӣ = |
||
|Забонҳо = [[тоҷикӣ]]. Забонҳои маҳаллӣ [[Забони вахонӣ|вахонӣ]] (x̌ik zik)(20 ҳаз. нафар), [[Забони ишкошимӣ|ишкошимӣ]](900 нафар) |
|Забонҳо = [[тоҷикӣ]]. Забонҳои маҳаллӣ [[Забони вахонӣ|вахонӣ]] (x̌ik zik)(20 ҳаз. нафар), [[Забони ишкошимӣ|ишкошимӣ]](900 нафар) |
||
|Аҳолӣ = 30 800 <ref>[http://www.stat.tj/ru/img/65a709121baf8a64bf15d33f398aafde_1435736807.pdf Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.]</ref> нафар |
|Аҳолӣ = 30 800 <ref name="stat.tj">[http://www.stat.tj/ru/img/65a709121baf8a64bf15d33f398aafde_1435736807.pdf Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.]</ref> нафар |
||
|Соли барӯйхатгирӣ = 2015 |
|Соли барӯйхатгирӣ = 2015 |
||
|Фоиз аз аҳолӣ = |
|Фоиз аз аҳолӣ = |
||
|Ҷой аз рӯи аҳолӣ = |
|Ҷой аз рӯи аҳолӣ = |
||
| |
|Баҳодиҳии аҳолӣ = |
||
|Соли |
|Соли баҳодиҳӣ = |
||
|Зичӣ = |
|Зичӣ = |
||
|Ҷой аз рӯи зичӣ = |
|Ҷой аз рӯи зичӣ = |
||
| |
|Ҳайати миллӣ = [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] |
||
| |
|Ҳайати динӣ = [[мусулмон]]он, [[исмоилӣ|исмоилиҳо]], [[шиъа]]ҳо |
||
|Масоҳат = 3656,0 км² |
|Масоҳат = 3656,0 км² |
||
|Фоиз аз масоҳат = |
|Фоиз аз масоҳат = |
||
|Ҷой аз рӯи масоҳат = |
|Ҷой аз рӯи масоҳат = |
||
|Баландии |
|Баландии бештарин = зиёда аз 5000 |
||
|Баландии миёна = 3000 |
|Баландии миёна = 3000 |
||
|Баландии |
|Баландии камтарин = |
||
|Харита = Location of Ishkoshim District in Tajikistan.png |
|Харита = Location of Ishkoshim District in Tajikistan.png |
||
|Андозаи |
|Андозаи харита = |
||
| |
|Харита2 = |
||
|Андозаи |
|Андозаи харита = |
||
|Минтақаи замонӣ = UTC+5 |
|Минтақаи замонӣ = UTC+5 |
||
|Сарвожа = IS |
|Сарвожа = IS |
||
|ISO = TJ.BK.IS |
|ISO = TJ.BK.IS |
||
| |
|Шиносаи ададӣ = |
||
| |
|Шакли шиноса = |
||
| |
|Шиносаи ададӣ2 = |
||
| |
|Шакли шиноса2 = |
||
| |
|Шиносаи ададӣ3 = |
||
| |
|Шакли шиноса3 = |
||
|FIPS = |
|FIPS = |
||
|Коди телефон = +992 3553 |
|Коди телефон = +992 3553 |
||
|Нишонаи почта = 736500 |
|Нишонаи почта = 736500 |
||
|Домени |
|Домени интернет = tj |
||
| |
|Коди мошинҳо = 04 TJ |
||
| |
|Вебгоҳ = |
||
|Гурӯҳ дар |
|Гурӯҳ дар Commons = Ishkoshim District |
||
|Эзоҳ = |
|Эзоҳ = |
||
}} |
}} |
||
Сатри 90: | Сатри 90: | ||
==Мардум== |
==Мардум== |
||
[[Акс:ATG GBAO.png|thumb|left|300px|Тақсимоти идории ВМКБ]] |
[[Акс:ATG GBAO.png|thumb|left|300px|Тақсимоти идории ВМКБ]] |
||
Бино бар саршумори соли [[2015]] дар ноҳияи Ишкошим 30 800 нафар зиндагӣ мекунад.<ref>[http://www.stat.tj/ru/img/65a709121baf8a64bf15d33f398aafde_1435736807.pdf Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.]</ref> Мардуми Ишкошим ба забонҳои тоҷикӣ (порсӣ), ишкошимӣ ва вахонӣ(тақрибан 75%-и аҳолии ноҳия) сухан мегӯянд. |
Бино бар саршумори соли [[2015]] дар ноҳияи Ишкошим 30 800 нафар зиндагӣ мекунад.<ref name="stat.tj">[http://www.stat.tj/ru/img/65a709121baf8a64bf15d33f398aafde_1435736807.pdf Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.]</ref> Мардуми Ишкошим ба забонҳои тоҷикӣ (порсӣ), ишкошимӣ ва вахонӣ(тақрибан 75%-и аҳолии ноҳия) сухан мегӯянд. |
||
== Таърих == |
== Таърих == |
||
Бино бар роҳномаҳо ва ҷаҳоннамоҳои арабизабон ва порсизабони садаҳои миёна, ноҳияи Ишкошим дар гузашта '''Вахон''' ({{lang-fa|وخان}}) ном доштааст.<ref>''Камалиддинов Ш.С.'' [http://www.kroraina.com/casia/kamalid/kamal2_13.html Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX - начала XIII вв.]</ref> Вале ин аз эҳтимол дур аст, зеро қабл аз "истилои" Шуравӣ Ишкошим як вулуси алоҳида ва Вахон вулусе алоҳида будаанд. |
Бино бар роҳномаҳо ва ҷаҳоннамоҳои арабизабон ва порсизабони садаҳои миёна, ноҳияи Ишкошим дар гузашта '''Вахон''' ({{lang-fa|وخان}}) ном доштааст.<ref>''Камалиддинов Ш.С.'' [http://www.kroraina.com/casia/kamalid/kamal2_13.html Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX - начала XIII вв.]</ref> Вале ин аз эҳтимол дур аст, зеро қабл аз "истилои" Шуравӣ Ишкошим як вулуси алоҳида ва Вахон вулусе алоҳида будаанд. |
||
Ишкошим аз замони [[Сомониён]] то соли 1895 ҳукумате мустақил дошта ва фармонравоёни онро шоҳ мехондаанд. Қаламрави подшоҳии Вахон сарзамини имрӯзаи ноҳияи Ишкошим ва вулусволии афғонии [[:en:Ishkashim District|Ишкошим]] ({{lang-fa|اشکاشم}}) дар ду канораи рӯди [[Панҷ]]ро дар бар мегирифтааст. |
Ишкошим аз замони [[Сомониён]] то соли 1895 ҳукумате мустақил дошта ва фармонравоёни онро шоҳ мехондаанд. Қаламрави подшоҳии Вахон сарзамини имрӯзаи ноҳияи Ишкошим ва вулусволии афғонии [[:en:Ishkashim District|Ишкошим]] ({{lang-fa|اشکاشم}}) дар ду канораи рӯди [[Панҷ]]ро дар бар мегирифтааст. |
||
Соли 1895 подшоҳии Ишкошим, ки дар ҳар ду канораи рӯди Панҷ қарор дошт, дар паи ҷаҳонгириҳои [[Русия]] ва [[Британия]] дупора гардид ва канораи рост ба аморати Бухоро ва канораи чап ба Афғонистон дода шуд.<ref>''Постников А.В.'' Схватка на «Крыше Мира»: политики, разведчики и географы в борьбе за Памир в XIX веке. М.: Памятники исторической мысли, 2001. 416 стр., 8 л. карт. ISBN 5-88451-100-0</ref> |
Соли 1895 подшоҳии Ишкошим, ки дар ҳар ду канораи рӯди Панҷ қарор дошт, дар паи ҷаҳонгириҳои [[Русия]] ва [[Британия]] дупора гардид ва канораи рост ба аморати Бухоро ва канораи чап ба Афғонистон дода шуд.<ref>''Постников А.В.'' Схватка на «Крыше Мира»: политики, разведчики и географы в борьбе за Памир в XIX веке. М.: Памятники исторической мысли, 2001. 416 стр., 8 л. карт. ISBN 5-88451-100-0</ref> |
||
Ишкошим дар солҳои 1878 – 1920 яке аз бекигариҳои аморати Бухоро буд ва бек дар рустои [[Ишкошим]] менишаст ва мир хонда мешуд. |
Ишкошим дар солҳои 1878 – 1920 яке аз бекигариҳои аморати Бухоро буд ва бек дар рустои [[Ишкошим]] менишаст ва мир хонда мешуд. |
||
Пас аз инқилоби Бухоро дар соли 1920 ва таъсиси [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Тоҷикистон]] дар соли 1924, Ишкошим бахше аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] гардид, ки 2 январи соли 1925 таъсис дода шуд. |
Пас аз инқилоби Бухоро дар соли 1920 ва таъсиси [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Тоҷикистон]] дар соли 1924, Ишкошим бахше аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] гардид, ки 2 январи соли 1925 таъсис дода шуд. |
||
==Бахшҳои идорӣ== |
==Бахшҳои идорӣ== |
||
Бар асоси Қонуни тақсимоти кишварӣ, ноҳияи Ишкошим 1 [[шаҳрак]] ва 6 [[ҷамоат]] дорад<ref>Феҳристи номи маҳалҳои Тоҷикистон. — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2013. — 332 с.</ref> |
Бар асоси Қонуни тақсимоти кишварӣ, ноҳияи Ишкошим 1 [[шаҳрак]] ва 6 [[ҷамоат]] дорад<ref>Феҳристи номи маҳалҳои Тоҷикистон. — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2013. — 332 с.</ref> |
||
{| class="wikitable" width= "50%" |
{| class="wikitable" width= "50%" |
||
Сатри 114: | Сатри 114: | ||
! width=50% | Деҳаҳо |
! width=50% | Деҳаҳо |
||
|- |
|- |
||
| шаҳраки [[Ишкошим]] || 6567 || [[Ишкошим (шаҳрак)|Ишкошим]], [[Авҷ (деҳа)|Авҷ]], [[Дашт (деҳа)| |
| шаҳраки [[Ишкошим]] || 6567 || [[Ишкошим (шаҳрак)|Ишкошим]], [[Авҷ (деҳа)|Авҷ]], [[Дашт (деҳа)|Дашт]], Намадгут, Намадгути Боло, Рин, Сумҷин, Удит, Яхшвол |
||
|- |
|- |
||
| [[Аскар Замиров]]|| 2527 || Андароб, [[Гармчашма (деҳа)|Гармчашма]], Кӯҳи Лаъл, Мири Дашт, Сист, Сниб, Хасхоруғ |
| [[Аскар Замиров]]|| 2527 || Андароб, [[Гармчашма (деҳа)|Гармчашма]], Кӯҳи Лаъл, Мири Дашт, Сист, Сниб, Хасхоруғ |
||
Сатри 132: | Сатри 132: | ||
==Ҳукумат== |
==Ҳукумат== |
||
Сарвари ноҳияи Ишкошим Раиси Ҳукумати он аст, ки аз ҷониби [[Раиси Ҷумҳур]]и [[Тоҷикистон]] таъйин мегардад. Ниҳоди қонунгузори ноҳияи Ишкошим — Маҷлиси намояндагони халқӣ мебошад, ки аз тарафи ҳама мардуми ноҳияи Ишкошим ба муддати 5 сол интихоб мешавад. |
Сарвари ноҳияи Ишкошим Раиси Ҳукумати он аст, ки аз ҷониби [[Раиси Ҷумҳур]]и [[Тоҷикистон]] таъйин мегардад. Ниҳоди қонунгузори ноҳияи Ишкошим — Маҷлиси намояндагони халқӣ мебошад, ки аз тарафи ҳама мардуми ноҳияи Ишкошим ба муддати 5 сол интихоб мешавад. |
||
== Эзоҳ == |
== Эзоҳ == |
||
Сатри 140: | Сатри 139: | ||
* [http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/M.Asien/XX/Kattagan/text5.htm ''Бурхан-уд-Дин-Хан Кушкеки'', Путеводитель по Каттагану и Бадахшану] |
* [http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/M.Asien/XX/Kattagan/text5.htm ''Бурхан-уд-Дин-Хан Кушкеки'', Путеводитель по Каттагану и Бадахшану] |
||
* [http://www.kroraina.com/casia/kamalid/kamal2_11.html ''Камалиддинов Ш.С.'' Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX - начала XIII вв.] |
* [http://www.kroraina.com/casia/kamalid/kamal2_11.html ''Камалиддинов Ш.С.'' Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX - начала XIII вв.] |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
{{тоҷикистон-ҷуғ-нопурра}} |
{{тоҷикистон-ҷуғ-нопурра}} |
||
{{Тақсимоти маъмурии ВМКБ}} |
{{Тақсимоти маъмурии ВМКБ}} |
||
[[Гурӯҳ:Ноҳияҳои Тоҷикистон]] |
[[Гурӯҳ:Ноҳияҳои Тоҷикистон]] |
||
[[Гурӯҳ:Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |
[[Гурӯҳ:Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |
Нусха 12:03, 13 феврали 2019
Ноҳияи маъмурӣ | |
Ноҳияи Ишкошим | |
36°43′31″ с. ш. 71°36′48″ в. д.HGЯO | |
Кишвар | [[|]] |
Тобеъи | Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон |
Шомили | 2 шаҳрак, 7 ҷамоат |
Маркази маъмурӣ | Ишкошим |
Таърих ва ҷуғрофиё | |
Таърихи таъсис | 27 октябри 1932 |
Масоҳат | 3656,0 км² км² |
Баландӣ
|
|
Вақти минтақавӣ | UTC+05:00 |
Аҳолӣ | |
Аҳолӣ | 30 800 [2] нафар нафар (2015) |
Миллият | тоҷикон |
Мазҳаб | мусулмонон, исмоилиҳо, шиъаҳо |
Забонҳои расмӣ | тоҷикӣ. Забонҳои маҳаллӣ вахонӣ (x̌ik zik)(20 ҳаз. нафар), ишкошимӣ(900 нафар) |
Шиносаҳои ададӣ | |
Сарвожа | IS |
Рамзи ISO 3166-2 | TJ.BK.IS |
Коди телефон | +992 3553 |
Нишонаи почта | 736500 |
Домени интернет | tj |
Коди мошинҳо | 04 TJ |
Парвандаҳо дар Викианбор |
Ноҳияи Ишкошим (форсӣ: ناحیۀ اشکاشم) — яке аз ноҳияҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аст ва дар шарқи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷой дорад.
Ин ноҳия 27 октябри соли 1932 таъсис ёфта аст. Маркази ин ноҳия рустои Ишкошим (форсӣ: اشکاشم) аст, ки 104 км ҷанубтар аз шаҳри Хоруғ дар канораи рӯди Панҷ ҷой дорад. Дар солҳои Ҳокимияти Шӯравӣ (27 октябри соли 1932) дар ҳайати ВМКБ ноҳияҳои Рушон, Бартанг, Шуғнон, Роштқалъа, Вахон ва Мурғоб таъсис меёбанд. Соли 1935 ноҳияи Вахон ба ноҳияҳои Вахон ва Ишкошим ҷудо мешавад. Соли 1948 ноҳияҳои Вахону Ишкошим муттаҳид карда шуда, ноҳияи Ишкошим таъсис дода мешавад.[3]
Ҷуғрофия
Ноҳияи Ишкошим дар миёни қаторкӯҳҳои Роштқалъаву Ишкошиму Вахон воқеъ аст. Дар шимолу ғарб бо ноҳияи Шуғнон, дар шимол бо ноҳияи Роштқалъа, дар шарқ бо ноҳияи Мурғоб ва дар ҷануб бо вулусволиҳои Ишкошим ва Вахони вилояти Бадахшони Афғонистон ҳаммарз мебошад.
Аз шимолу шарқи ноҳияи Ишкошим ба шимолу ғарби он рӯди Панҷ гузар мекунанд.
Ноҳияи Ишкошим 3656,0 км² масоҳат дорад.
Мардум
Бино бар саршумори соли 2015 дар ноҳияи Ишкошим 30 800 нафар зиндагӣ мекунад.[2] Мардуми Ишкошим ба забонҳои тоҷикӣ (порсӣ), ишкошимӣ ва вахонӣ(тақрибан 75%-и аҳолии ноҳия) сухан мегӯянд.
Таърих
Бино бар роҳномаҳо ва ҷаҳоннамоҳои арабизабон ва порсизабони садаҳои миёна, ноҳияи Ишкошим дар гузашта Вахон (форсӣ: وخان) ном доштааст.[4] Вале ин аз эҳтимол дур аст, зеро қабл аз "истилои" Шуравӣ Ишкошим як вулуси алоҳида ва Вахон вулусе алоҳида будаанд.
Ишкошим аз замони Сомониён то соли 1895 ҳукумате мустақил дошта ва фармонравоёни онро шоҳ мехондаанд. Қаламрави подшоҳии Вахон сарзамини имрӯзаи ноҳияи Ишкошим ва вулусволии афғонии Ишкошим (форсӣ: اشکاشم) дар ду канораи рӯди Панҷро дар бар мегирифтааст.
Соли 1895 подшоҳии Ишкошим, ки дар ҳар ду канораи рӯди Панҷ қарор дошт, дар паи ҷаҳонгириҳои Русия ва Британия дупора гардид ва канораи рост ба аморати Бухоро ва канораи чап ба Афғонистон дода шуд.[5]
Ишкошим дар солҳои 1878 – 1920 яке аз бекигариҳои аморати Бухоро буд ва бек дар рустои Ишкошим менишаст ва мир хонда мешуд.
Пас аз инқилоби Бухоро дар соли 1920 ва таъсиси Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Тоҷикистон дар соли 1924, Ишкошим бахше аз Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон гардид, ки 2 январи соли 1925 таъсис дода шуд.
Бахшҳои идорӣ
Бар асоси Қонуни тақсимоти кишварӣ, ноҳияи Ишкошим 1 шаҳрак ва 6 ҷамоат дорад[6]
Ҷамоатҳои ноҳияи Ишкошим | |||||||||||
Ҷамоат | Аҳолӣ | Деҳаҳо | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
шаҳраки Ишкошим | 6567 | Ишкошим, Авҷ, Дашт, Намадгут, Намадгути Боло, Рин, Сумҷин, Удит, Яхшвол | |||||||||
Аскар Замиров | 2527 | Андароб, Гармчашма, Кӯҳи Лаъл, Мири Дашт, Сист, Сниб, Хасхоруғ | |||||||||
Вранг | 5152 | Вранг, Внукут, Дриж, Ширгин, Ямг | |||||||||
Зонг | 4863 | Зонг, Зугванд, Лангар, Ҳисор | |||||||||
Қозидеҳ | 1880 | Қозидеҳ, Бағуш, Баршор, Возг, Шанбедеҳ | |||||||||
Шитхарв | 4 862 | Шитхарв, Даршай | |||||||||
Птуп | — | Птуп, Вичкут, Зумудг, Навобод, Туггоз, Ямчун |
Ҳукумат
Сарвари ноҳияи Ишкошим Раиси Ҳукумати он аст, ки аз ҷониби Раиси Ҷумҳури Тоҷикистон таъйин мегардад. Ниҳоди қонунгузори ноҳияи Ишкошим — Маҷлиси намояндагони халқӣ мебошад, ки аз тарафи ҳама мардуми ноҳияи Ишкошим ба муддати 5 сол интихоб мешавад.
Эзоҳ
- ↑ 1.0 1.1 https://web.archive.org/web/20221010195817/https://stat.tj/storage//1.01.2022.pdf
- ↑ 2.0 2.1 Численность населения Республики Таджикистан на 1 января 2015 года. Сообщение Агентства по статистике при Президенте Республики Таджикистан.
- ↑ Одинамамад М. Вахон дар саҳифаҳои таърих. С.3-5
- ↑ Камалиддинов Ш.С. Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX - начала XIII вв.
- ↑ Постников А.В. Схватка на «Крыше Мира»: политики, разведчики и географы в борьбе за Памир в XIX веке. М.: Памятники исторической мысли, 2001. 416 стр., 8 л. карт. ISBN 5-88451-100-0
- ↑ Феҳристи номи маҳалҳои Тоҷикистон. — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2013. — 332 с.
Манобеъ
- Бурхан-уд-Дин-Хан Кушкеки, Путеводитель по Каттагану и Бадахшану
- Камалиддинов Ш.С. Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX - начала XIII вв.
- Постников А.В. Схватка на «Крыше Мира»: политики, разведчики и географы в борьбе за Памир в XIX веке. М.: Памятники исторической мысли, 2001. 416 стр., 8 л. карт. ISBN 5-88451-100-0