Мари

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Шаҳр
Мари
туркманӣ: Mary
37°36′ с. ш. 61°50′ в. д.HGЯO
Кишвар Туркманистон
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис 1884
Аҳолӣ
Аҳолӣ 126 000 тан (2010)
Миллият туркманҳо, русҳо, тоторҳо, ӯзбекҳо, озарбойҷониҳо
Эътиқодот мусулмонони ҳанафимазҳаб, масеҳиён
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон +993 137
Нишонаҳои почта 745205
Коди мошин MR
Мари дар харитаи
Мари
Мари
 Парвандаҳо дар Викианбор

Мари [1] ( туркм. Mary [maɾɯ], то соли 1937 ба забони форсӣ: مرو‎ Марв ном дошт.‎ - шаҳрест дар ҷануби Туркманистон, ба номи шаҳри бостонии Марв, маркази вилояти Марв гузошта шудааст. Сеюмин шаҳр дар Туркманистон. Он дар қисми ҷанубу шарқии пастии Турон дар қаламрави вохаи Мурғоб дар резишгоҳи дарёи Мурғоб, ки аз кӯҳҳои Афғонистон сарчашма мегирад, ҷойгир аст. Аз ҷануб, шаҳрро канали Қароқум давр мезанад. Шаҳр пайванди муҳими роҳи оҳан, узели муҳими роҳи автомобилгард аст.

Аҳолӣ - 126 141 нафар (2010) [2]. Раиси шаҳр, хаким номида мешавад.

Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]

Таърихи пайдоиш[вироиш | вироиши манбаъ]

Шаҳри Мари (Марв) соли 1884 ҳамчун маркази ҳарбии маъмурии Русия дар маҳалли қалъаи Текин, шаҳраке воқеъ дар 30 километр дуртар аз ғарби харобаoҳои шаҳри бостонии Марв, ки дар миёнаи ҳазорсолаи 1 пеш аз милод ба вуҷуд омадааст, таъсис ёфтааст [3]. Санаи дақиқи пайдошавии шаҳр маълум нест. Аммо муқаррар карда шуд, ки номи қалъа таърихан форсизабон буд. Дар натиҷаи равандҳои муҳоҷират ва ассимилятсия аҳолии водӣ дар асри XVII тадриҷан ба забони туркманӣ гузаштанд.[сарчашма оварда нашудааст 2941 рӯз].

Давраи пеш аз пайвастан ба империяи Русия[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар давоми ҳуҷуми туркистонии генерал Михаил Скобелев дар соли 1884, пас аз шикасти қалъаи Гёк-Тепа, Марв ҳамроҳ бо вохаи Мурғоб [4] ба империяи Русия ҳамроҳ карда шуд. Барои пешгирӣ аз хунрезӣ пеш аз ҳамла ба шаҳр ба М. Алиханов-Аварский, бо ҳамроҳии зодаи қабилаи текин майор Махтум-Қулиҳон, ки ба сарулибоси тоҷир пинҳон шуда буд, ба суи пирони Марв ( оксақолҳо ) роҳ пеш гирифт ва онҳоро бовар кунонд, ки аз муқовимат даст кашанд ва шаҳрвандии Русияро қабул кунанд [5][6].

Калисои православӣ дар Мари

Натиҷаи музокирот дархосте буд, ки 25 январи соли 1884 дар Ашқобод аз ҷониби намояндагони Марв дар бораи қабули Марв ба тобеияти Русия навишта шуда буд [7]. Соли 1884 Алиханов-Аварский аввалин губернатори Марв таъйин шуд [8].

Давраи аз соли 1884 то 1921[вироиш | вироиши манбаъ]

Пас аз ҳамроҳ шудан ба Русия дар соли 1884, Марв қисми вилояти Закаспий буд. Марв аз 6 феврали соли 1890 маркази уезди Марви вилояти Закаспий буд.

Давраи Шӯравӣ (1921-1991)[вироиш | вироиши манбаъ]

7 августи соли 1921 вилояти Закаспий ба вилояти Туркманистон табдили ном кард. Ҳамин тариқ, Марв маркази уезди Марви вилояти Туркманистони ҶМШС Туркистон шуд, ки он то 4 декабри 1924 боқӣ монд. То 13 августи соли 1926 шаҳр маркази ноҳияи Марв буд, ки 27 октябри соли 1924 дар заминаи вилояти Туркманистони ҶШС Туркманистон ташкил шуда буд.

13 августи соли 1926 ноҳияи Марв барҳам дода шуд ва Марв маркази вилоят шуд. Дар соли 1937, Марв номи Мариро гирифт.

21 ноябри соли 1939 Мари маркази вилоятии вилояти Марв гардид. 10 январи соли 1963 ин вилоят барҳам дода шуд ва Мари маркази ноҳявии тобеи ҷумҳурӣ гардид. 14 декабри соли 1970 вилоят аз нав барқарор шуд.

Давраи пас аз соли 1991[вироиш | вироиши манбаъ]

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва 18 майи соли 1992 аз ҷониби Туркманистон эълон шудани истиқлол, Мари ба маркази вилояти Марв табдил ёфт [9]. Дар солҳои 2000-ум, кӯчаҳои шаҳр обод карда шуданд ва лоиҳаҳои калони манзилсозӣ ба истифода дода мешаванд. Сохтмони оммавии манзил идома дорад. Маҷмааи нави аэровокзал, бинои нави ТСЭИ, театр, китобхонаи минтақавӣ, осорхонаи таърихӣ- кишваршиносӣ, қасри Рухет, меҳмонхонаи Маргуш, маркази ташхиси тиббӣ, маркази тиббии Эна мяхри, масҷиди асосии ҷомеи Гурбонгулӣ ҳоҷӣ, стадион, варзишгоҳи аспдавонӣ , ҳавзи шиноварии болопӯшида, истгоҳи роҳи оҳан дар шаҳр сохта шуданд.[10]. Соли 2012 шаҳр пойтахти фарҳангии ИДМ эълон карда шуд [11][12]. Соли 2014 дар шаҳр маҷмааи заводҳои истеҳсоли аммиак ва мочевина, як нерӯгоҳи турбина газӣ, маркази савдои бисёрҳадаф ва меҳмонхонаи Мери кушода шуданд [13]. Дар соли 2015 вай пойтахти фарҳангии ҷаҳони туркзабонон интихоб шуд [14][15][16].

Мавқеи ҷуғрофӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Шаҳри Мари саввумин шаҳри бузурги Туркманистон аст, ки дар қисми ҷанубу шарқии пастии Турон дар қаламрави вохаи Мурғоб дар резишгоҳи дарёи Мурғоб, ки аз кӯҳҳои Афғонистон сарчашма мегирад. Аз ҷануби шаҳр канали Қароқумро ҷорист[17].

Иқлим[вироиш | вироиши манбаъ]

Иқлими дохилии субтропикӣ; ҳарорати миёнаи январ аз −2 то +4 °C, июл +28 - +32 °C; бориш дар як сол 100-300 мм [18].

  • Ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво - +17,1 °C
  • Намии нисбии ҳаво - 41,8%
  • Суръати миёнаи бод - 4,0 м / с

Аҳолӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

120,000 нафар барои соли 2017.

Хаймаи азим барои 3000 нафар дар Мари.

Тибқи барӯйхатгирии соли 1998, аҳолии Мари 94,000 нафар буд. То соли 2005 аҳолии Мари ба 100,000 нафар расид [19] ва дар соли 2017 он ба 120,000 нафар наздик шуд.[сарчашма оварда нашудааст 2920 рӯз] Мувофиқи таркиби қавмӣ, шаҳри Марям асосан туркманҳо, русҳо, тоторҳо, арманиҳо зиндагӣ мекунанд [20].

Иқтисод[вироиш | вироиши манбаъ]

Саноат[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар Мари заводи мошинсозӣ [21], як заводи таъмири мошин [22], як пахтатозакунӣ [23], як корхонаи пӯсттозакунӣ [24], як корхонаи масолеҳи сохтмон, заводи азоти нуриҳои минералии Туркманистон (TZAU) [25], ва корхонаи шакар мавҷуд аст.

Дар шаҳр [26], ресандагӣ ва бофандагӣ [27], дӯзандагӣ, қолин [28], корхонаҳои қаннодӣ ва мебел [29] заводҳои пиво ва шир мавҷуданд.

Марям маркази асосии саноати гази ҷумҳурӣ мебошад [30].

Калонтарин дар Туркманистон - Нерӯгоҳи барқи обии Мари, ки иқтидораш 1 миллиону 250 ҳазор кВт мебошад, дар масофаи 19 км аз шаҳр ҷойгир аст , ки бо гази кони Шодлик кор мекунад ва зиёда аз 80% қувваи барқи ҷумҳуриро истеҳсол мекунад.

Дар Мари як чопхона мавҷуд аст [31][32].

Қолинбофӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Савдои қолинҳои дастии текинӣ дар бозори Текин дар Мари (1981))

Истеҳсоли қолинҳои дӯхти дастӣ ва мошинӣ мояи ифтихор барои сокинони шаҳр мебошад.

Асппарварӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

аспи Ахалтекинӣ
Ҳайкали аспи Ахалтекинӣ

Дар хоҷагии асппарварии Мари, зоти аспи дар ҷаҳон маъруфи аспи Ахалтекинӣ мояи ифтихор аст. Дар вилояти Аҳал ба аспи Ахалтекинӣ ҳайкал гузошта шудааст[33]

Нақлиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

Роҳи оҳане, ки солҳои 1880 - 1896 сохта шудааст, аз Мари мегузарад. бо роҳбарии генерали рус Михаил Анненков ва роҳи оҳани Осиёи Миёна, ки Туркманбоширо (Красноводск) бо Тошканд мепайвандад. Аз он роҳ шохае ҳаст - роҳи Мари - Кушка, ки соли 1900 ба истифода супорида шудааст [34]. Соли 2003 истгоҳи роҳи оҳан навсозӣ шуд [35]. Дар шаҳр як автовокзали нав бо иқтидори 500 мусофир дар як соат, истгоҳи роҳи оҳани барқароршуда [36], фурудгоҳи нав бо иқтидори интиқол дар як соат 300 мусофир дар як соат, бо парвоз бо дарозии 3500 м муҷаҳҳаз шудааст, ки ки барои қабули ҳавопаймоҳо бо вазни то 400 тонна пешбинӣ шудааст [37]. Нақлиёти дохили шаҳрро автобусҳои мунисипалӣ, таксиҳои мустақим, таксиҳо намояндагӣ мекунанд.

Маориф ва фарҳанг[вироиш | вироиши манбаъ]

Мари дорои якчанд мактабҳои миёна, литсейҳо, техникумҳо, омӯзишгоҳҳои педагогӣ ва тиббӣ, мактаби санъат ва Институти давлатии энергетикии Туркманистон мебошад. Дар шаҳр осорхонаи кишваршиносӣ, Театри давлатии драмавии Кемине, кинотеатрҳо, мактабҳои бадеӣ ва мусиқӣ, мактаби варзишии бачагона ва наврасон, истгоҳи техникҳои ҷавон, якчанд китобхонаҳо ва Қасри фарҳанг мавҷуданд [38].

Тиб[вироиш | вироиши манбаъ]

Маркази ташхиси минтақавии ба номи президенти якуми Туркманистон С. А. Ниёзов.

Хонаи минтақавии модар ва кӯдак.

Варзиш[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар Мари мактаби варзишии бачагона ва наврасон мавҷуд аст. Клуби футболи " Марв " -и Марӣ дар лигаи олии Туркманистон бозӣ мекунад. Стадиони "Марв" дар ташкил ва баргузории бозиҳои чемпионат ва Ҷоми Туркманистон беҳтарин шинохта шуд [39]. Дар маркази шаҳр ҳавзи шиноварии марказии дарунӣ ҷойгир аст, ки соли 2005 [40]. Соли 2009 стадиони Sports Toplumy бо 10000 ҷойи нишаст кушода шуд [41].

Ҷойҳои тамошобоб[вироиш | вироиши манбаъ]

Қабри бародарони Эсхабовҳо - асосгузорони ислом дар қаламрави қадимаи Марв
Масҷид - мақбараи Талхатан Баба

Ёдгориҳои шоирон ва маорифпарварони туркман Молланепес, Кемине, Махтумқули, қаҳрамони ҷанги шаҳрвандӣ Павел Полторатский ( 1888 - 1918 ), яке аз ташкилотчиёни мубориза барои Ҳокимияти Шӯравӣ дар Туркистон, раиси Шӯрои хоҷагии халқ ва узви Кумитаи Марказии Иҷроияи ТСР, ки онро контрреволюционерон дар канори шаҳри Мари парронда буданд,[42] Қаҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ К.Азалов, марзбононе, ки дар мубориза бар зидди босмачиён дар соли 1925 ҳалок шудаанд, муҷассамаҳои " Ватан " ва "Шӯҳрати ҷовидон", ки дар қабри дастаҷамъонаи қаҳрамонони ҷанги шаҳрвандӣ гузошта шудаанд. " Оташи абадӣ " - муҷассамаи онҳое, ки дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ ҳалок шудаанд ва иштирокчиёни амалиёти ҷангӣ дар Афғонистон ( 1979 - 1989 ). ) [43] Дар ин шаҳр калисои Покров Богородитса ҷойгир аст, ки соли 1900 сохта шудааст.

30 км шарқтар аз шаҳри Мари, ки дар канори шимолии шаҳри Байрам-Алӣ, аст, маҷмӯи ёдгориҳои археологӣ ва меъмории бостонӣ вуҷуд дорад Merv, аз ҷумла: Gyaur-Kala ( асри III ), Big ва хурд Kyz-Kala, Sultan- Калъа, қабрҳои бародарони Эсхаб ( асри XV ), қалъаи Эрк-Калъа, мақбараи Муҳаммад-ибн Зайд ва дигарон, ки машҳуртарини онҳо мақбараи Салҷуқиён Султон Санҷар ( асри XI ) мебошад

30 км ҷануби Мари дар шаҳраки Талхатан масҷид - мақбараи Талхатан Баба (асри XI) вуҷуд дорад [44][45]

Иншооти ҳарбӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар давоми ҷанги Афғонистон дар солҳои 1979-1989, фурудгоҳҳои низомии Мари-1 ва Мари-2, ки дар наздикии шаҳр ҷойгиранд, барои таҳкими ҳавопаймоҳои бомбаандоз, ки аз онҳо ба Афғонистон парвоз мекарданд, истифода мешуданд [46][47]. Мактаби 8-уми байниноҳиявии ТҒҲ-ҳои Қӯшунҳои сарҳадии СССР, рамзи қисми ҳарбии 2420 (1927-1992). 8-уми МОШСС аз 9 посгоҳҳои омӯзишӣ, як ширкати дастгирӣ ва эскадрони таъмир (савора) иборат буд, ки дар онҳо аспҳо барои хидмат дар посгоҳҳои асп омода карда мешуданд.

Муассисаҳои иҷрои ҷазо[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар ҳудуди шаҳри Мари, як боздоштгоҳи мурофиавии СИЗО-5 бо боштшгоҳи 400 нафар ва ҳабсхонаи қатъии-кории колонияи корҳои ислоҳӣ ИТК-6-ро бо ғунҷоиши то 800 нафар мавҷуд аст [48][49].

Бародаршаҳрҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

инчунин[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ Суперанская А. В. Словарь географических названий. — М.: АСТ-ПРЕСС КНИГА, 2013. — 208 с. — С. 75: Мары [ранее Мерв и Мервь] (Туркм.).
  2. ↑ Население Мары
  3. ↑ Татарский мир • По средней Азии(пайванди дастнорас — таърих). 1 июни 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 8 феврали 2015.
  4. ↑ Осада и взятие Геок-Тепе
  5. ↑ «Мирное завоевание Мерва»
  6. ↑ «III. Русские завоевания и колонизация Средней Азии»
  7. ↑ Комаров Александр Виссарионович
  8. ↑ Бой на Кушке (страница 1). 15 апрели 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 5 марти 2016.
  9. ↑ МАРЫЙСКИЙ ВЕЛАЯТ. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 28 июли 2009.
  10. ↑ Гостеприимство древнего и вечно юного города. 15 апрели 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 2 апрели 2019.
  11. ↑ Туркменский город Мары получил сертификат культурной столицы СНГ
  12. ↑ Культурная столица СНГ
  13. ↑ Президент Гурбангулы Бердымухамедов принял участие в открытии новых объектов в Марыйском велаяте. 15 апрели 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 7 ноябри 2017.
  14. ↑ Культурная столица тюркского, диаметром в 70 метров и высотой 35 метров
  15. ↑ В Туркмении построят трёхэтажную юрту на три тысячи человек
  16. ↑ Turkmenistan’s biggest Yourte. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 Декабри 2015.
  17. ↑ ТУРКМЕНСКАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА
  18. ↑ Марыйская область // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  19. ↑ Туркменистан
  20. ↑ Refine — РПС Туркменистана[нет в источнике]
  21. ↑ Марыйский машиностроительный завод
  22. ↑ Марыйский авторемонтный завод
  23. ↑ Марыйский хлопкоочистительный завод им. В. П. Чкалова ТПО «Заготхлопкопром»
  24. ↑ Марыйский кожевенный завод(пайванди дастнорас)
  25. ↑ Туркменский завод азотных удобрений
  26. ↑ Марыйская фабрика первичной обработки шерсти(пайванди дастнорас)
  27. ↑ Марыйская хлопчато-бумажная прядильно-ткацкая фабрика(пайванди дастнорас)
  28. ↑ Марыйская ковровая фабрика(пайванди дастнорас)
  29. ↑ Марыйская мебельная фабрика(пайванди дастнорас)
  30. ↑ ТУРКМЕНИСТАН. Форум Туркменистан. Карта Туркменистан. Фото. город Туркменистан(пайванди дастнорас — таърих). 1 июни 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 августи 2009.
  31. ↑ Марыйская типография(пайванди дастнорас — таърих). 1 июни 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 феврали 2012.
  32. ↑ Энциклопедия туриста. М | The Encyclopaedia Of Tourist. M
  33. ↑ Во славу туркменского скакуна(пайванди дастнорас)
  34. ↑ Закаспийская железная дорога(пайванди дастнорас — таърих). 2 июни 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 11 ноябри 2007.
  35. ↑ После коренной реконструкции открылся для приема пассажиров железнодорожный вокзал в городе Мары
  36. ↑ Новый вокзал в Марах.(пайванди дастнорас — таърих).(пайванди дастнорас)
  37. ↑ Президент Туркменистана даёт старт Совету Старейшин
  38. ↑ Марыйский дворец культуры(пайванди дастнорас — таърих). 5 июни 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 23 марти 2012.
  39. ↑ футбол в Туркменистане (Спорт Туркменистана)
  40. ↑ В городе Мары построили Центральный крытый плавательный бассейн
  41. ↑ Российская и турецкая компании построили в областных центрах Туркменистана стадионы
  42. ↑ Предисловие к роману «Конкиста по-русски»(пайванди дастнорас — таърих). 2 июни 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 24 май 2013.
  43. ↑ Энциклопедия туриста
  44. ↑ Исторические памятники Туркменистана(пайванди дастнорас — таърих).(пайванди дастнорас)
  45. ↑ Достопримечательности Мары
  46. ↑ «Дальняя авиация в Афганистане»
  47. ↑ Части ВВС 40-й армии в Афганистане
  48. ↑ Туркменистан: ситуация в пенитенциарных учреждениях. 15 апрели 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 31 Январ 2011.
  49. ↑ «Исправительные учреждения Марыйской области»(пайванди дастнорас — таърих).(пайванди дастнорас)

Пайвандҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Мари&oldid=1381144"