Ҳайдаркон

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Шаҳр
Ҳайдаркон
қирғ. Айдаркен
39°56′ с. ш. 71°20′ в. д.HGЯO
Кишвар Қирғизистон
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис 1941
Баландии марказ 2 000 ± 1 м
Минтақаи замонӣ UTC+6:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ
Нишон додан/Пинҳон кардани харита
Ҳайдаркон дар харитаи
Ҳайдаркон
Ҳайдаркон

Ҳайдаркон (қирғ. Айдаркен[2]) — шаҳр (то соли 2012 шаҳрак) дар ноҳияи Қадамҷойи вилояти Бодканд дар Қирғизистон аст.

Шаҳр дар нишебиҳои шимолии қаторкӯҳи Олой ҷойгир аст[3] (қаторкӯҳи Эшме), дар баландии 2000 метр аз сатҳи баҳр, 45 км ҷанубу ғарби шаҳри Қадамҷой ва 83 километр дар ҷануб — ғарби шаҳри Фарғона.

Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]

Ҳайдаркон дар ҷои истиқомати қирғизҳо соли 1942 ҳамчун шакҳрак дар назди кони симоб ба вуҷуд омадааст. Дар забонҳои туркӣ кан , кен, кон, қирғ. кен — "кон", "маъдан", "манбаъ" [4] мебошад.

Маъданҳои симобӣ дар Қирғизистон аз замонҳои қадим маълум буданд. Муҳимтарин конҳои симобии асрҳои миёна дар минтақаи Ҳайдаркен (Ҳайдаркон) ва Чаувай ҷойгир буданд [5].

Кони симобу-сурма (кони Кинавар [6] ) Ҳайдаркен [7] (Ҳайдаркон) соли 1914 кашф карда шудааст. Он пас аз кони симобу-сурмаи Алмаден дар Испания калонтарин дар ҷаҳон аст [8].

Дар давраи Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941-1945 таҷҳизоти корхонаи симоби Никитовский аз вилояти Донески ҶШС Украина ба кони симобу-сурмаи Ҳайдаркон кӯчонида шуд [9]. Вилояти Донеск бо корхонаи симобии Никитовский, ки дар замони осоишта ягона таъминкунандаи ин ашёи хоми стратегӣ арзёбӣ мешуд, ва он дар охири соли 1941 истило карда шуд. Моҳи июли соли 1941 ба сохтмони як корхонаи металлургии № 5 оид ба истеҳсоли симоб дар майдони 1150 гектар, ки ба колхозҳои «Ҳайдаркен» ва «Қойтош»и шӯрои деҳаи Бирлик тааллуқ доштанд, оғоз ёфт [10]. Соли 1942 заводи симоби Ҳайдаркон бо номи "Комбинати № 5" таъсис ёфт. Конҳои гидротермикии Ҳайдаркон, Новое, Чонкой (Чон-Кой, Улуғ-Тоо) ва Чаувай захираҳои асосии маъданҳои симобро ташкил медиҳанд, ки фаъолияти мӯътадили корхонаи симоби Ҳайдарконро таъмин мекунанд [11]. Захираҳои кашфшуда тақрибан 20 миллион тонна маъданро ташкил медиҳанд. Дар соли 1990, заводи симоби Ҳайдаркон солона 800 тонна симоб истеҳсол мекард, дар соли 2013 - тақрибан 300 тонна симоб.

Мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Қирғизистон «Дар бораи тағйири ном кардани шӯроҳои аулӣ ва кенешӣ, шаҳракҳои аҳолинишин ва деҳаҳои навъи шаҳрии ноҳияи Қадамҷойии вилояти Бодканди Ҷумҳурии Қирғизистон» аз 22 декабри соли 2006, № 228, шаҳраки Хайдаркен ба Айдаркен (Ҳайдаркон) табдили ном кард, ки соли 2012 мақоми шаҳрро ба даст овард [12].

Аҳолӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Соли 2009 дар шаҳрак 11900 нафар сокинон зиндагӣ мекарданд. То 1 январи соли 2017 аҳолии шаҳр 11400 нафарро ташкил дод. Қисми зиёди аҳолиро тоҷикон ташкил медиҳанд.

Ҷойҳо тамошобоб[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар канораҳои ғарбии шаҳр, ғори Сел-Ункур мавҷуд аст, ки макони бисёрқабата дорад, ки бо бозёфтҳои археологӣ маъруф аст. Маводи антропологие, ки бостоншиносони шӯравӣ дар солҳои 80-ум дар ғор пайдо кардаанд (косахонаи сар, дандонҳо (3 дандони боло ва 3 премолар ва humerus-и инсон) тахминан мансуб ба одами яке аз шаклҳои архетикии эректоид мебошанд. Санаи нисбатан баҳсбарангези маҷмааи беш аз 1 миллион сол пеш, ки ҳамзамон пешниҳод шуда буд, дар партави маълумоти охирин тасдиқ нашудааст [13]. Муҳаққиқони рус дандон ва устағонҳоро ба синни 126 ҳазор сол нисбат медиҳанд.

Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ Перепись населения Киргизии 2009 года
  2. ↑ Киргизия // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 114. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
  3. ↑ Гиссаро-Алай / Резвой, Д. П. // Газлифт — Гоголево. — М. : Советская энциклопедия, 1971. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 6).
  4. ↑ Мурзаев Э. М. Словарь народных географических терминов. — М.: Мысль, 1984. — С. 252. — 653 с.
  5. ↑ Дженбаев Бекмамат Мурзакматович, Иматали Кызы Калыскан {{{заглавие}}}.
  6. ↑ Киноварь / Барсанов, Г. П. // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  7. ↑ Гиссаро-Алай / Резвой, Д. П. // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  8. ↑ Кожогулов К. Ч. Проблемы и перспективы развития горнодобывающей промышленности Кыргызстана // Дальний Восток: Отдельный выпуск Горного информационно-аналитического бюллетеня (научно-технического журнала) Mining Informational And Analytica Bulletin (Scientific And Technical Journal). — М.: Издательство «Горная книга», 2013. — № ОВ4. — С. 9-14. — ISSN 0236-1493.
  9. ↑ Отечественная война: Их славу годы не сотрут. По материалам научно практических конференций / Под ред. В. М. Плоских. — Бишкек: Илим; КРСУ, 2005. — С. 153.
  10. ↑ Керимбаев, С. К. Советский Киргизстан в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.. — 2-е изд., испр. и доп. — Фрунзе: Илим, 1985. — 316 с.
  11. ↑ Киргизская Советская Социалистическая Республика // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  12. ↑ Жогорку Кенеш одобрил законопроект, предусматривающий преобразование 19 ПГТ в села и города. 26 феврали 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 28 марти 2013.
  13. ↑ Новосибирские археологи возобновили раскопки в пещере Сель-Унгур. Пресс-служба НГУ (22 октябри 2015). 1 октябри 2019 санҷида шуд.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҳайдаркон&oldid=1396336"