Дидани манбаъи Осиёи Шарқӣ


[[Акс:East_Asia_(orthographic_projection).svg|мини| Харитаи  Осиёи Шарқӣ ]]
'''Осиёи Шарқӣ''' ({{Lang-zh|東亞, 东亚}}  <span lang="zh-cn">東亞,东亚,</span> кор. <span lang="ko" style="font-size: 110%; font-style: normal; line-height: 0;">동아시아</span>, яп. <span lang="ja" style="font-size: 110%; font-style: normal;">東 ア ジ ア</span>, {{Lang-mn|Дорнод Ази}}) — қисмати шарқии [[Осиё]], минтақаи ҷуғрофӣ, сиёсӣ, фарҳангии дунё. 

== Ҷуғрофия ==
Масоҳати минтақа — 11 839 074 км² мебошад. 

Осиёи Шарқӣ бо [[Уқёнуси Ором|Уқёнуси Ором]] ҳамсоя аст, ки аз ҷониби [[Уқёнуси Ором]] баҳрҳои Ҷопон, Хитои Шарқӣ ва Ҷанубии Чин шуста мешавад. Дар минтақа  сатҳи баланди сейсмикӣ хос аст. Иқлим дар қисми шарқӣ муссонӣ, мавсимии рутубатнок, бо тӯфонҳо ва обхезиҳо. Дар баъзе қисматҳои Осиёи Шарқӣ, мисли Муғулистон ва Тибет, ки аз уқёнус дур ҷойгиранд, иқлим шадидтар мутаносибан континенталӣ ва кӯҳӣ аст. Калонтарин давлат дар минтақа [[Ҷумҳурии Халқии Хитой]] мебошад. 

Кишварҳои Осиёи Шарқӣ аз инҳо иборатанд: 

*  {{Парчамбандӣ|Чин}} — [[Чин]]
** {{Парчамбандӣ|Ҳонгконг}}, — [[Ҳонгконг]] Минтақаи махсуси маъмурии Чин 
** {{Парчамбандӣ|Макао}}, — [[Макао]] Минтақаи махсуси маъмурии Чин 
*  {{Парчамбандӣ|Муғулистон}} — [[Муғулистон]]
*  {{Парчамбандӣ|Ҷопон}} — [[Ҷопон]]
*  {{Парчамбандӣ|Кореяи Шимолӣ}} — [[Кореяи Шимолӣ]]
*  {{Парчамбандӣ|Ҷумҳурии Корея}} — [[Ҷумҳурии Корея]]
*  {{Парчамбандӣ|Тайван}} — [[Тайван]] 

Аз ҷиҳати физикӣ ва ҷуғрофӣ [[Муғулистон]], шимолу ғарби Чин ([[Синзян - Уйғур|Синдзян]], [[Тибет (Чин)|Тибет]], [[Муғулистони дохилӣ]], [[Қингҳай|Синхай]], ғарби [[Сичуан]] ва [[Гансу|Гансуи]] шимолӣ) ба <a href="./%D0%9E%D1%81%D0%B8%D1%91%D0%B8%20%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D3%A3" rel="mw:WikiLink" data-linkid="undefined" data-cx="{&amp;quot;userAdded&amp;quot;:true,&amp;quot;adapted&amp;quot;:true}">Осиёи Марказӣ</a> тааллуқ доранд.

== Иқтисод ==
Имрӯз, бузургтарин иқтисодиёти минтақа дар [[Чин]] ва [[Ҷопон]] мебошанд. Дар Ҷумҳурии Халқии Хитой аксар вақт ҳамчун рақиби асосии мақоми абарқудрат, аз ҷумла дар ҷанбаи иқтисодӣ, зикр карда мешавад, агар ин ҳоло ҳам набошад <ref>{{Cite web |url=http://www.carnegieendowment.org/events/index.cfm?fa=eventDetail&id=851&&prog=zch |title=www.carnegieendowment.org |accessdate=2019-12-17 |archivedate=2011-06-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607134234/http://www.carnegieendowment.org/events/index.cfm?fa=eventDetail&id=851&&prog=zch }}</ref>. [[Кореяи Ҷанубӣ]], Ҳонконг ва [[Тайван]] бо номгузории "палангҳои Осиё" номбар мешаванд, ва кишварҳое мебошанд, ки аз солҳои 60-ум то бӯҳрони молиявии Осиё суръати баланди рушди иқтисодиро нишон додаанд. Чин, Ҷопон ва Кореяи Ҷанубӣ аз бузургтарин кишварҳои тавлидкунандаи мошин дар ҷаҳон мебошанд. 

Маҳсулоти асосии кишоварзии Осиё биринҷ, чой, ҷут, каучуки табиӣ, пахта, шакар, чормағз, рапс, соя, копра, меваҳои тропикӣ ва субтропикӣ, ҳанут ва ғайра мебошанд. Кишварҳои Осиёи Шарқӣ истеҳсолкунандагони бузургтарини биринҷ дар ҷаҳон мебошанд. Масалан, Чин ба панҷгонаи тавлидкунандагони ҷаҳонии биринҷ дохил мешавад. Чин ҳамасола тақрибан 190 миллион тонна ин маҳсулотро истеҳсол мекунад. Дар маҷмӯъ, тақрибан 90% истеҳсоли ҷаҳонии биринҷ дар Осиё парвариш карда мешавад. 

Қисматҳои ғарбии Осиёи Шарқӣ бо нафту гази табиӣ бой мебошанд, дар Чин ва Муғулистон миқдори зиёди металлҳо, аз ҷумла [[молибден]], [[волфрам]] ва [[Қалъагӣ|калъагй]] истихроҷ карда мешаванд. 

== Аҳолӣ ==
Аҳолии ин минтақа беш аз 1,618 миллиард нафар аст, ки 21,8% ё беш аз панҷяки шумораи умумии аҳолии ҷаҳон мебошад. Дар минтақа кишвари сераҳолӣ дар ҷаҳон - Чин мебошад. Гузашта аз ин, мардум дар минтақа нобаробар ҷойгир шудаанд. Аз ҳама сераҳолӣтарин дар ҷанубу шарқи Чин, Тайван, нимҷазираи Корея, Ҷопон. Баръакс, Муғулистон ва минтақаҳои ғарбии Чин бо сабаби шароити вазнинтари табиӣ бо бартарии биёбонҳо ва кӯҳҳо  сераҳолӣ нестанд. 

Таъсири динҳои гуногун дар минтақа назаррас аст. Ин пеш аз ҳама як маркази бузурги Конфутсий мебошад, ки дар асрҳои VI-V пеш аз миддлод дар Чин пайдо шудааст. Баъдтар [[буддоия]] аз Ҳиндустон ба ин ҷо ворид шуд ва фарҳангҳои маҳаллӣ ба монанди [[Даосизм|Даоизм]] (Чин) ва [[Шинто|Синтоизм]] (Ҷопон) аҳамияти худро нигоҳ медоранд. Ин минтақа инчунин мавҷудияти насрониҳои динҳои гуногунро дорад, ки бо тоҷирон ва миссионерони аврупоӣ омадаанд: масалан, дар Ҷопон, масеҳият бори аввал бо омадани португалиҳо пайдо шуд. 

Мардуми бумии Осиё Шарқӣ (аз ҷумла, чинӣ, кореягӣ ва японӣ) баландтарин дараҷаи миёнаи [[Баҳраи ҳӯшӣ|IQ доранд]]. 

== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ}}
[[Гурӯҳ:Осиёи Шарқӣ]]