Дидани манбаъи Полинезия

[[Акс:Oceania_UN_Geoscheme_Regions_uk.png|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Oceania UN Geoscheme Regions uk.png/400px-Oceania UN Geoscheme Regions uk.png|мини|400x400пкс| Полинезия&nbsp;— яке аз се минтақаи бузурги фарҳанги Уқёнуси Ором.]]
[[Акс:Oceania_UN_Geoscheme_-_Map_of_Polynesia_uk.png|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Oceania UN Geoscheme - Map of Polynesia uk.png/400px-Oceania UN Geoscheme - Map of Polynesia uk.png|мини|400x400пкс| "Секунҷаи Полинезия", ки ҳудуди Полинезияро тақрибан муайян мекунад]]
'''Полинезия''' ( {{Lang-el|πολύ}}, поли&nbsp;- бисёр, {{Lang-el|νῆσοι}}, nēsoi&nbsp;— ҷазираҳо)&nbsp;— як гурӯҳи ҷазираҳои [[Уқёнусия]], ки дар қисми марказии [[уқёнуси Ором]] ҷойгир аст, дар байни 23°30'N.N.N.&nbsp;— 28°С. ва 176° шимол.&nbsp;— 109°20'з. г.

Полинезия дар бар мегирад:

* Ҷазираҳои [[Тонга]]&nbsp;— давлати мустакил аз соли [[Соли 1970|1970]] ;
* Ҷазираҳои [[Ҳавайӣ (ҷазира)|Ҳавайӣ]]&nbsp;- [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|иёлати ИМА]] ;
* Ҷазираҳои [[Уолис ва Футуно]]&nbsp;— ҷомеаи хориҷаи Фаронса;
* [[Кириботӣ]] (қисми)&nbsp;— давлати мустакил аз [[соли 1979]] :
** Ҷазираҳои Финикс&nbsp;— [[Кириботӣ]], [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|ИМА]] ,
** Ҷазираҳои Лин&nbsp;— [[Кириботӣ]] ва [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|ИМА]].
* [[Зеландияи Нав]]&nbsp;— давлати мустақил аз [[соли 1907]], инчунин ба Полинезия дахл дорад;
** Токелау&nbsp;— сарзамини тобеи Зеландияи Нав;
** [[Ҷазираҳои Кук]]&nbsp;- як сохтори давлатӣ, ки бо [[Зеландияи Нав]] алоқаманд аст.
** [[Ниювӣ]]&nbsp;- як сохтори давлатӣ, ки бо [[Зеландияи Нав]] алоқаманд аст.
* Ҷазираи Пасха&nbsp;- сарзамини тобеи [[Чили]] ;
* [[Самоа]]&nbsp;— давлати мустакил аз соли [[Соли 1962|1962]] ;
* [[Самоаи Амрико]]&nbsp;- сарзамини тобеи [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|ИМА]];
* [[Полинезияи Фаронса]]&nbsp;- ҷомеаи хориҷаи Фаронса:
** Тубуай ,
** Ҷазираҳои Маркизас ,
** Ҷазираҳои ҷомеа ,
** Архипелаги Туамоту ,
** Архипелаги Гамбир.
* [[Ҷазираҳои Питкэрн]]&nbsp;- моликияти Бритониё.

== Иёлатҳо ==
{| class="wikitable sortable" border="1" cellpadding="2"
! bgcolor="#" |Давлат ё қаламрав
! bgcolor="#" | Пойтахт, маркази маъмурӣ
! bgcolor="#" | Шумораи аҳолӣ
|-
|{{Парчамбандӣ|ИМА }}, [[Самоаи Амрико]] моликияти [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|Иёлоти Муттаҳида]]
| [[Паго-Паго|Паго-паго]], дар ҷазираи Тутуила
| 52,8 ҳазор (1993)
|-
|{{Парчамбандӣ|Фаронса}} [[Уолис ва Футуно]]
| [[Мата-Уту]], дар ҷазираи Уолис
| 15,4 ҳазор (2005)
|-
|{{Парчамбандӣ|Самоа}}
| [[Апиа]], дар ҷазираи поён
| 163 ҳазор (1993)
|-
|{{Парчамбандӣ|Зеландияи Нав}}, моликияти [[Зеландияи Нав]]
| [[Аваруа]], дар ҷазираи Раротонга
| 17 ҳазор (1983)
|-
|{{Парчамбандӣ|Зеландияи Нав}} [[Зеландияи Нав]]
| [[Веллингтон]]
| 3,5 миллион (1993)
|-
|{{Парчамбандӣ|Зеландияи Нав}}, моликияти [[Зеландияи Нав]]
| [[Алофи (шаҳр)|Алофи]]
| 2,4 ҳазор (1987)
|-
|{{Парчамбандӣ|Чили}} Ҷазираи Пасха, моликияти [[Чили]]
| Ханга Роа
| 2 ҳазор (1981)
|-
|{{Парчамбандӣ|Бритониёи Кабир}}, моликияти [[Бритониё|Бритониёи Кабир]]
| [[Адамстаун]]
| 70 нафар (1982)
|-
|{{Парчамбандӣ|Зеландияи Нав}}, моликияти [[Зеландияи Нав]]
| Обсанги Факаофо
| 1,7 ҳазор (1986)
|-
|{{Парчамбандӣ|Тонга}}, Подшоҳӣ
| [[Нукуалофа]], дар ҷазираи Тонгатапу
| 99,1 ҳазор (1993)
|-
|{{Парчамбандӣ|Тувалу}}
| [[Фунафути]]
| 9,5 ҳазор (1993)
|-
|{{Парчамбандӣ|Фаронса}} [[Полинезияи Фаронса]], инҳо Ҷазираҳои Ҷамъиятӣ, Ҷазираҳои Маркизас, Галаҷазираи Гамбир, Туамоту ва Тубуай, моликияти [[Фаронса]] мебошанд.
| [[Папеэте]]
| 191 ҳазор (1989)
|-
|{{Парчамбандӣ|ИМА}}, [[Гавайӣ]] моликияти [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|ИМА]]
| [[Ҳунулулу|Гонолулу]], дар Оаху
| 1,288 ҳазор (2008)
|-
|{{Парчамбандӣ|ИМА}} Ҷазираҳои Лайн ва Финикс, ки аз ҷиҳати ҷуғрофӣ ҳамчун Полинезия тасниф шудаанд, як қисми Ҷумҳурии Микронезияи [[Кириботӣ|Кирибот]]<nowiki/>ӣ мебошанд.
|
| 8,849 (2005)
|}

== Тавсифи умумӣ ==
[[Акс:Hodges_Tahiti_Revisited.jpg|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Hodges Tahiti Revisited.jpg/220px-Hodges Tahiti Revisited.jpg|мини| Ҷазираҳо&nbsp;Таити]]
Ҷазираҳо асосан  [[вулқон]]ӣ ё [[марҷон]]<nowiki/>ӣ мебошанд. Ҷазираҳои вулконии кӯҳӣ  (баландии зиёда аз 4000&nbsp;м; дар ҷазираҳои [[Ҳавайӣ]] 4202 м) мебошанд , марҷони&nbsp;- ҳамвор  мебошанд. Дар ҷазираҳои [[Ҳавайӣ]] ва [[Самоа]]&nbsp;- [[Оташфишон|вулқонҳои]] фаъол ҳастанд. Аксари ҷазираҳоро обсангҳои марҷонӣ иҳота кардаанд.

Иқлимаш субэкваториӣ [[Иқлим|,]] [[Иқлими гармсерӣ|тропикӣ]], [[Ҷанбимадоргон|субтропикиӣ]] (ҷануб), иқлими мӯътадил (ҷануби Зеландияи Нав) ва [[иқлими мавсимӣ]] мебошад. Ҳарорати миёнаи солона аз 22 то 26 дараҷа аст&nbsp;°C, бо амплитудаҳои ночизи тағйирёбии моҳона. Боришоти миёнаи солона 1500-3500 аст&nbsp;мм Ҷазираҳои Таити, [[Самоа]] ва [[Тонга]] ба асари тӯфонҳои шадид майл доранд.

Фарҳанги асосӣ&nbsp;— хурмои кокос. [[Мавз]], найшакар, [[ананас]], [[қаҳва]], какао, каучук, [[биринҷ]], ям, таро, манинок ва ғайра низ парвариш карда мешаванд. Истеҳсоли [[Гавҳар|марворид]], моҳигирии сангпуштҳои баҳрӣ.

Майдони Полинезия (бе Зеландияи Нав) тақрибан 26,000 км² аст. Аҳолӣ тақрибан 1,2 нафар &nbsp;миллион нафар  аст (маълумот барои [[соли 1969]] ).

== Таърих ==
[[Акс:Alvaro_de_Mendaña_de_Neyra.png|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Alvaro de Mendaña de Neyra.png/220px-Alvaro de Mendaña de Neyra.png|мини| Алваро Менданя де Нейра]]
Ҷазираҳои Полинезия барои аврупоиҳо аз охири асри 16 маълум шуд, вақте ки баҳрнаварди испанӣ Алваро де Менданя де Нейра бори аввал соли [[Соли 1568|1568]] [[ҷазираҳои Соломон]]ро  кашф кард ва сипас дар [[соли 1595]] ҷазираҳои Санта-Крус ва Маркесасро кашф кард. Дар кашфи ҷазираҳои Полинезия то асри 19 баҳрнавардони португалӣ, ҳолландӣ, фаронсавӣ, инглисӣ ва русӣ иштирок доштанд (ниг. инчунин [[Уқёнусия]] ).

== Аҳолӣ ==
Аҳолии Полинезия аз 2 гурӯҳи асосӣ иборат аст: полинезиҳо ва муҳоҷирон ва авлоди онҳо аз Аврупо, Амрико ва Осиё. Пеш аз ҳама,  аз ҷониби халқҳои гуногуни Полинезия намояндагӣ мекунанд, дар ҷазираҳои [[Тонга]], [[Самоа]], Уоллис ва Футуно, Хорн, Эллис, Токелау, Лин, Кук (якҷоя бо ҷазираи Ниюви), Ҷамъият, Тубуай, Туамоту, Гамбиер, Маркесас, Пасха ба таври назаррас бартарӣ доранд. Дар ҷазираи  Зеландияи Нав аксарияти аҳолиро  Англо-Навзеландиҳо (авлоди муҳоҷирон аз Бритониёи Кабир ва Ирландия), дар [[Ҳавайӣ]] &nbsp;— амрикоиҳо, ИМА ва Ҷопон ташкил медиҳанд.; Дар ин ҷо филиппинҳо, чинихо ва ғайра низ зиндагӣ мекунанд. Дар ҷазираи Таити  чинихо низ хастанд. Микронезиҳо дар баъзе ҷазираҳои Лин зиндагӣ мекунанд&nbsp;— зодагони ҷазираҳои Гилберт мебошанд.

=== Полинезиҳо ===
[[Акс:Maori_dancers.jpg|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Maori dancers.jpg/220px-Maori dancers.jpg|мини| Маорӣ]]
Полинезихо&nbsp;- як гурӯҳи халқҳои хешутабор, аҳолии бумии Полинезия ва баъзе ҷазираҳои хурди Меланезияи шарқӣ мебошанд. Ба онҳо тонганҳо (ҷазираҳои Тонга ), самоаҳо (ҷазираҳои Самоа ), увеанҳо ( ҷазираҳои Уоллис ), футуниҳо ( ҷазираҳои Футуна ),  эллисиҳо (ҷазираҳои Эллис), токелауанҳо (ҷазираҳои Токелау ), ниювиҳо (ҷазираҳои Ниюви ), пукапуканҳо, раротонганҳо, мангайҳо дохил мешаванд., Тонгаревахо, Манихик-Ракахангонхо ва ғайра. (ҷазираҳои Кук, Таити, Ҷазираҳои Ҷамъиятӣ), Убуай (ҷазираҳои Тубуай ), Туамотуан, Напукан, Реао- Пукарухан (ҷазираҳои Туамоту ), Мангареван (ҷазираҳои Гамбир), Ҳивани (ҷазираҳои Маркиз), Рапануи ( ҷазираҳои Пасха ), Ҷазираҳои Ҳавайӣ ( Ҳаваи ) ), Маори ( Зеландияи Нав ).

Шумораи умумии полинезиҳо — қариб 750 хазор нафар ахолй. ( арзёбӣ [[Соли 1970|1970]] ).

Забонҳои Полинезия ба оилаи забонҳои Малайо-Полинезӣ тааллуқ доранд. Дини ҳукмрон&nbsp;— [[Насрониён|насрони]]&nbsp;— дар Полинезия бо эътиқодҳои қадимии махаллӣ пайваст карда шудааст. Навъи антропологии Полинезия дар натиҷаи омехташавии муғулнажодҳои қадими чанубӣ ва негроавстралоидхо инкишоф ёфт. Тур Ҳейердал назарияи пайдоиши амрикоии Полинезияро ҷонибдорӣ мекард, аммо аксари муҳаққиқон бар ин назаранд, ки аҷдодони онҳо гурӯҳҳои баҳрӣ буданд, ки аз Осиёи Ҷанубу Шарқӣ тавассути Меланезия ва Микронезия то сарҳадҳои ғарбии Полинезия ворид шуда буданд. Дар ин ҷо дар шароити алодидаи мукоисавӣ ташаккули типи антропологӣ ва хусусиятҳои асосии маданияти умумии полинезия анҷом ёфт.

Сарфи назар аз маҳдуд будани захираҳои табиии ҷазираҳо, махсусан нарасидани фулузот, Полинезия тавонист маданияти нисбатан баландро ба вуҷуд оварад.

Шуғлҳои асосӣ кишоварзии тропикӣ, ҷойҳои истифодаи нуриҳо ва обёрии сунъӣ ва моҳидорӣ буданд. Хук, саг ва мурғ парвариш карда мешуданд. Онҳо ба ҳунарҳои гуногун, ки аллакай аз кишоварзӣ ҷудо шуда буданд, машғул буданд. Дар ибтидои мустамликадории Аврупо (охири асри 18 ) Полинезия дар марҳалаҳои гуногуни пошхурии сохти ҷамъияти ибтидоӣ  буд ва дар ҷазираҳои [[Ҳавайӣ]] , [[Таити]] ва [[Тонга]] аввалин иёлатҳо ташкил ёфтанд. Идоракунии мустамликадорон боиси хеле кам шудани шумораи сокинони Полинезия, аз даст додани заминҳои беҳтарин ва хароб шудани бисёр чихатҳои маданияти аслии онҳо гардид. Муносибатҳои капиталистӣ дар бисёр ҷазираҳо ҳалкунанда гардиданд, гарчанде ки боқимондаҳои сохти ҷамъияти ибтидоӣ боқӣ монданд. Ҳоло Полинезияи муосир кишоварзии нимтабиӣ дорад.

== Пайвандҳо ==
* [http://www.polynesia.tk Полинезия] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20220315070550/https://polynesia.tk/|date=15 березня 2022}}
* [https://web.archive.org/web/20181107082051/http://polynesia.com.ru/ Полинезия]
* [http://www.studio-lokon.ru/hist24.shtml Фарҳанги мӯи полинезӣ] [истиноди дастнорас аз июли 2019 ]
{{ПБ}}

[[Гурӯҳ:Полинезия]]
[[Гурӯҳ:Давлатҳои ҷазиравӣ]]
[[Гурӯҳ:Ҷазираҳои Австралия ва Океания]]