Дидани манбаъи Шариат

'''Шариат''' ({{Lang-ar|شريعة|sharīʿa}}) — маҷмӯи [[Аҳкоми дин|қонунҳои динӣ аст]], ки бахше аз анъанаҳои [[Ислом|исломиро]] ташкил медиҳад.<ref name="Bassiouni">{{Cite book|last=Bassiouni|first=M. Cherif|author-link=M. Cherif Bassiouni|year=2014|orig-year=2013|chapter=The ''Sharīa'', Islamic Law (''Fiqh''), and Legal Methods (''Ilm Uṣūl al-Fiqh'')|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Tbj1AAAAQBAJ&pg=PA18|editor-last=Bassiouni|editor-first=M. Cherif|title=The Shari'a and Islamic Criminal Justice in Time of War and Peace|location=[[Cambridge]]|publisher=[[Cambridge University Press]]|pages=18–87|doi=10.1017/CBO9781139629249.003|isbn=9781139629249|lccn=2013019592|access-date=17 October 2021|archive-date=17 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211017234851/https://books.google.com/books?id=Tbj1AAAAQBAJ&pg=PA18}}</ref> <ref name="oxforddic">{{Cite web|url=https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/sharia|title=British & World English: sharia|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|accessdate=4 December 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208120345/https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/sharia|archivedate=8 December 2015}}</ref> Он аз [[Аркони Ислом|аҳкоми динии ислом]] гирифта шуда, бар китобҳои муқаддаси ислом, бахусус [[Қуръон]] ва [[ҳадис]] асос ёфтааст.<ref name="Bassiouni" /> Дар [[забони арабӣ]] истилоҳи шариат ба қонуни илоҳии ''тағйирнопазири'' Худо ишора мекунад ва бо ''[[фиқҳ]]'', ки ба тафсири илмии инсонии он ишора мекунад, муқоиса карда мешавад.<ref name="ODI">{{Cite encyclopedia|title=Islamic Law|encyclopedia=The Oxford Dictionary of Islam|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|year=2014|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/print/opr/t125/e1107|accessdate=29 January 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190331154513/http://www.oxfordislamicstudies.com/print/opr/t125/e1107|archivedate=31 March 2019}}</ref> Дар рафти таърих фирқаҳои фиқҳӣ ба вуҷуд омадаанд, ки аз номи афроде, ки ба омӯзиши назариявӣ (усули) ва амалӣ (Аҳком/ фатво) таваҷҷӯҳ доранд, афзалиятҳои баъзе ҷомеаҳо ва идораҳои давлатиро инъикос мекунанд. аммо шариат ҳеҷ гоҳ ба таври худкор як низоми ҳуқуқии дуруст набуд.

Назарияи суннатии фиқҳи исломӣ чаҳор сарчашмаи шариатро эътироф мекунад: ''[[Қуръон]]'', ''[[суннат]]'' (ҳадиси саҳеҳ), ''қиёс'' (далелҳои аналогӣ),{{Refn|[[Twelver]] Shia jurisprudence does not recognize the use of qiyas, but relies on reason (''ʿaql'') in their place. {{sfn|Dahlén|loc=chpt. 4c|2003}} {{sfn|Schneider|2014}}}} ва ''иҷмо'' (иҷмоъи ҳуқуқӣ). Мактабҳои гуногуни ҳуқуқӣ, ки барҷастатаринашон [[Ҳанафӣ]], [[Моликӣ]], [[Шофеъӣ|Шофиъӣ]], Ҳанбалӣ ва Ҷаъфарӣ мебошанд, методологияи гирифтани ҳукмҳои шариатро аз сарчашмаҳои Навиштаҷот бо истифода аз раванде, ки бо номи ''иҷтиҳод'' маъруф аст, таҳия кардаанд.<ref name="ODI"/>  Ҳуқуқшиносии суннатӣ ( ''фиқҳ'' ) ду шохаи асосии ҳуқуқро ҷудо мекунад, 'ибодат ( ''маросим) ва муъамолат'' ''('' муносибатҳои иҷтимоӣ), ки дар якҷоягӣ доираи васеи мавзӯъҳоро дар бар мегиранд.<ref name="ODI" /> Қарорҳои он ба меъёрҳои ахлоқӣ ҳам ба меъёрҳои ҳуқуқӣ дахл доранд,{{Sfn|Coulson|El Shamsy|2019}} амалҳоро ба яке аз панҷ категория : [[Фарз|ҳатмӣ]], [[Мандуб|тавсияшаванда]], бетараф, нафратовар ва [[Ҳаром|мамнӯъ]].<ref name="ODI" />{{Sfn|Vikør|2014}}Ин тасниф низ бо шиори амр ба маъруф ва наҳй аз мункар, ки ҳамчун як навъи [[ҷиҳод]] пазируфта мешавад ва дар Қуръон ҷойгоҳи тақрибан 30 такрор дорад, ҳамгиро шудааст.<ref>{{Cite journal|url=https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y|title=ĠSLAM MEZHEPLERĠNDE EMR-Ġ BĠ'L MA'RÛF VE NEHY-Ġ AN'ĠL MÜNKER YÖNTEMĠ}} {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20220930084321/https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y |date=2022-09-30 }}</ref> Фиқҳ дар тӯли садсолаҳо бо ақидаҳои ҳуқуқӣ ( фатвоҳо ) аз ҷониби фақеҳони варзида ( [[Муфтӣ|муфтиҳо]] ) таҳия шуда, таърихан дар судҳои шариат аз ҷониби қозиҳои аз ҷониби ҳоким таъиншуда татбиқ карда мешуд<ref name="ODI" /> бо қонунҳои гуногуни иқтисодӣ, ҷиноятӣ ва маъмурӣ, ки аз ҷониби ҳокимони [[мусулмон]] бароварда шудаанд, пурра карда шудааст.{{Sfn|Stewart|2013|p=500}}

Дар асри 21 нақши шариат дар саросари ҷаҳон ба мавзӯи баҳсбарангез табдил ёфтааст{{Sfn|Vikør|2014}} махсусан дар заминаи сиёсӣ . Афроди пешрафтае ҳастанд, ки талош мекунанд баҳс кунанд, ки шариат бо [[Мардумсолорӣ|демократия]], [[Ҳуқуқҳои инсон|ҳуқуқи инсон]], озодии фикр, ҳуқуқи занон, ҳуқуқи ЛГБТ ва [[Бонк|бонкдорӣ]] мувофиқат мекунад.<ref name="naim96">{{Cite book|first=Abdullahi A|last=An-Na'im|chapter=Islamic Foundations of Religious Human Rights|chapter-url={{Google books|aqyWwF5YA1gC |page=337 |plainurl=yes}}|title=Religious Human Rights in Global Perspective: Religious Perspectives|pages=337–59|editor-last=Witte|editor-first2=Johan D.|editor-last2=van der Vyver|year=1996|isbn=978-9041101792}}</ref><ref name="hajjar2004">{{Cite journal|author=Hajjar|first=Lisa|title=Religion, State Power, and Domestic Violence in Muslim Societies: A Framework for Comparative Analysis|journal=Law & Social Inquiry|volume=29|issue=1|year=2004|pages=1–38|doi=10.1111/j.1747-4469.2004.tb00329.x}}</ref> Додгоҳи аврупоии ҳуқуқи башар дар Страсбург дар чанд парванда ҳукм кард, ки шариат "бо принсипҳои бунёдии демократия созгор нест".  <ref>Siehe auch sueddeutsche.de, 14. Sept. 2017: [http://www.sueddeutsche.de/1.3666617 ''Gegen Scheidungen nach Scharia-Recht'']</ref> [[Ҷиҳод]], ки яке аз амалҳои бар пояи фаҳмиши классикии шариат аст, аз мавзӯъҳое аст, ки дар чаҳорчӯби ҷиноятҳои ҷангӣ ва [[Ҷиноятҳои зидди инсоният|ҷиноятҳои зидди башарӣ]] аз рӯи арзишҳои ғарбӣ алоҳида баррасӣ мешавад.

Тарзи татбиқи он дар замони муосир мавриди баҳси миёни мусалмонон ва пешрафтҳо қарор гирифтааст.<ref name="oxforddic"/>{{Sfn|Amanat|2009}} Дар замони муосир қонунҳои анъанавӣ дар ҷаҳони мусулмонӣ ба таври васеъ бо қонунҳое иваз карда шуданд, ки аз моделҳои аврупоӣ илҳом гирифта шудаанд.{{Sfn|Vikør|2014}}Тартиботи судӣ ва таълими ҳуқуқӣ низ ба таҷрибаи аврупоӣ мутобиқ карда шуданд.{{Sfn|Vikør|2014}} Дар ҳоле ки дар конститутсияҳои аксари давлатҳои мусулмоннишин ишора ба шариат мавҷуд аст, қоидаҳои он асосан танҳо дар қонуни оилавӣ нигоҳ дошта мешаванд.{{Sfn|Vikør|2014}} Эҳёи исломии охири асри 20 бо даъватҳои ҷунбиши исломӣ барои татбиқи пурраи шариат, аз ҷумла ҷазоҳои ҷисмонии ''худуд'', аз қабили сангсоркунӣ, овард.{{Sfn|Vikør|2014}} Имрӯзҳо фундаменталистҳо ва исломгароёни модернист аз татбиқи тафсирҳои гуногуни шариат тавассути созмонҳои динӣ-сиёсӣ ҷонибдорӣ мекунанд.{{Sfn|Rabb|2009d}}

== Сарчашмаҳои таърихӣ ==
Консепсияи ҳуқуқии шабеҳи ''чашм барои чашм'' бори аввал дар Кодекси Ҳаммурапи сабт шудааст. [[Қисас|қасосpo]] амалияе буд, ки дар ҷомеаи араби пеш аз ислом ҳамчун василаи ҳалли низоъҳои байни қабилаҳо истифода мешуд. Асоси ин қарор аз он иборат буд, ки як узви қабилае, ки қотил ба он мансуб аст, барои қатл ба хонаводаи ҷабрдида дода мешавад, ки ба мақоми иҷтимоии шахси кушташуда баробар аст.<ref>{{Cite web|url=https://zh.booksc.eu/book/52479161/c42c5a|title=Conflict and Conflict Resolution in the pre-Islamic Arab Society &#124; SADIK KIRAZLI &#124; download|date=3 March 2016|publisher=Zh.booksc.eu|accessdate=15 February 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220129180325/https://zh.booksc.eu/book/52479161/c42c5a|archivedate=29 January 2022}}</ref> '''Шарти баробарии иҷтимоӣ;''' Масалан, танҳо як ғуломро барои ғулом ва занро барои зан куштан мумкин буд. Дар ҳолатҳои дигар, ''пардохти ҷуброн ( Диё )'' метавонад ба оилаи шахси кушташуда пардохт карда шавад. Бар замми ин фаҳмиши пеш аз ислом баҳсеро илова кард, ки оё дар давраи исломӣ як мусалмонро барои ғайри мусалмон эъдом кардан мумкин аст.

Ояти асосие, ки дар Ислом татбиқ мешавад, ояти Бақара, ояти 178: «Эй мӯъминон! Дар бораи кушташудагон қасос бар шумо муқаррар шуд. Озод бар зидди озод, асир бо асир, зан бар зидди зан......... ».
[[Акс:Blue_koran_sanaa.jpg|мини| Дастнависҳо дар Санъо ёфт шудаанд . Дастнависҳо дар Санъо ёфт шуданд. "Зерҳоти пинҳонӣ"-и бо истифода аз нури ултрабунафш ошкоршуда аз Қуръони имрӯза хеле фарқ мекунанд. Герд Р.Пойн боварӣ дошт, ки ин матни таҳаввулшавандаро дорад.<ref>{{Cite web|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/|title=What Is the Koran?|author=Lester|first=Toby|website=The Atlantic|date=1 January 1999|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120825233826/https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/|archivedate=25 August 2012}}</ref> Ибораи шабеҳро Лоуренс Конрад барои тарҷумаи ҳоли Муҳаммад истифода кардааст. Зеро, бино ба пажӯҳишҳои ӯ, назари илмии исломӣ дар бораи санаи таваллуди Паёмбар то қарни дувуми ҳиҷрӣ дар тӯли 85 сол гуногунранг нишон додааст.<ref>{{Cite journal|title=Abraha and Muhammad: Some Observations Apropos of Chronology and Literary topoi in the Early Arabic Historical Tradition|accessdate=29 January 2020|author=Conrad|first=Lawrence I.|date=June 1987|issue=2|page=239|journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|url=https://www.cambridge.org/core/journals/bulletin-of-the-school-of-oriental-and-african-studies/article/abs/abraha-and-muhammad-some-observations-apropos-of-chronology-and-literary-topoi-in-the-early-arabic-historical-tradition1/3C7779B2986050C4381A72D79D2B8F3F|volume=50|doi=10.1017/S0041977X00049016}}</ref>]]

== Таълимот ва ташаккули фиқҳи анъанавӣ (''фиқҳ'') ==
Тибқи ақидаи суннатпарасти мусулмонӣ (Атарӣ), аҳкоми асосии шариат мустақиман аз паёмбари ислом [[Муҳаммад]] бидуни “инкишофи таърихӣ” <ref name="Forte-1978-8">{{Cite journal|author=Forte|first=David F.|title=Islamic Law; the impact of Joseph Schacht|journal=Loyola Los Angeles International and Comparative Law Review|date=1978|volume=1|page=8|url=http://www.soerenkern.com/pdfs/islam/IslamicLawTheImpactofJosephSchacht.pdf|accessdate=19 April 2018}}</ref> интиқол ёфтаанд ва пайдоиши фиқҳи исломӣ ( ''фиқҳ'' ) низ ба замони зиндагии Муҳаммад.{{Sfn|Vikør|2014}} Ба ин назар, саҳобагон ва [[Асҳоб|пайравонаш]] он чиро, ки ӯ кардааст ва писандида буд, намуна ( [[суннат]] ) гирифта, ин маълумотро ба наслҳои баъдӣ дар шакли [[ҳадис]] интиқол додаанд.{{Sfn|Calder|2009}} Ин гузоришҳо нахуст ба баҳси ғайрирасмӣ ва сипас тафаккури муназзами ҳуқуқӣ, ки дар қарнҳои ҳаштум ва нӯҳум аз ҷониби фақиҳҳои устод [[Абуҳанифа Нуъмон ибни Собит|Абу Ҳанифа]], [[Молик ибни Анас]], [[Муҳаммад ибни Идриси Шофеъӣ|Шофеӣ]] ва [[Аҳмад ибни Ҳанбал]] бо муваффақият баён шуда буданд, оварда расонид.{{Sfn|Calder|2009}}

Ҳуқуқшиносони классикӣ бар ин назаранд, ки ақли инсон атои Худост, ки бояд то ҳадди имкон истифода шавад.{{Sfn|Hallaq|2009|p=15}} Бо вуҷуди ин, онҳо боварӣ доштанд, ки истифодаи ақл танҳо барои фарқ кардани дуруст аз ботил (<nowiki><a href="./Husn_and_Kubh" rel="mw:WikiLink" data-linkid="167" class="new cx-link" data-mw-i18n="{&amp;quot;title&amp;quot;:{&amp;quot;lang&amp;quot;:&amp;quot;x-page&amp;quot;,&amp;quot;key&amp;quot;:&amp;quot;red-link-title&amp;quot;,&amp;quot;params&amp;quot;:[&amp;quot;Husn and Kubh&amp;quot;]}}" id="mwAaQ" title="Husn and Kubh" typeof="mw:LocalizedAttrs">Ҳусн ва Кубҳ</a></nowiki>) нокифоя аст ва далелҳои оқилона бояд мундариҷаи худро аз маҷмӯи донишҳои транссенденталии дар Қуръон ва суннати Муҳаммад нозилшуда гиранд.{{Sfn|Dahlén|2003|loc=chpt. 4c}} Иборахое, ки дар Куръон ва хадисхои сахех ба кор рафтаанд, забон, маъно, максад, мазмун, микьёс, махдудият ва гайра мебошанд. мавриди баррасї ќарор гирифта, муќоисањои нав анљом дода, доираи онњо васеъ карда мешавад ё истисно (иљтињод) мешавад.

Назарияи классикии хукук пешгуй мекунад, ки хамаи проблемахои хукуки башариро бо хамин рох хал кардан мумкин аст.

==== Сарчашмаҳои ҳуқуқии шариат/Легализатсияи Аҳком ====
Донишманди ислом Сайид Рашид Ридо (1865 — 1935 мелодӣ) чаҳор сарчашмаи асосии шариати исломро номбар мекунад, ки аз ҷониби тамоми [[Суннӣ|мусулмонони суннимазҳаб]] ба мувофиқа расидаанд:<blockquote>«“Дар ислом чаҳор сарчашмаи қонунгузорӣ вуҷуд доранд:  ''[[Қуръон]]'', суннат, иҷмоъи уммат ва иҷтиҳод, ки ҳуқуқшиносони салоҳиятдор амал мекунанд.”<ref>{{Cite book|last=Rashīd Riḍā|first=Muhammad|title=The Muhammadan Revelation|publisher=Al-Saadawi Publications|year=1996|isbn=1-881963-55-1|location=Alexandria, VA|page=127}}</ref></blockquote>

* ''[[Қуръон]]'' : Дар Ислом Қуръон муқаддастарин сарчашмаи шариат маҳсуб мешавад.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=16–18}} Ҳуқуқшиносони классикӣ якпорчагии матни онро бешубҳа бешубҳа медонистанд, зеро он аз ҷониби афроди зиёде дар ҳар насл ба насл расидааст, ки онро "такрор" ё "интиқоли ҳамзамон" ( ''тавотур'' ) меноманд.{{Sfn|Ziadeh|2009}} Танҳо чандсад оятҳои Қуръон робитаи мустақими ҳуқуқӣ доранд ва онҳо дар чанд бахшҳои мушаххас, ба монанди мерос мутамарказ шудаанд, гарчанде ки порчаҳои дигар ҳамчун сарчашма барои принсипҳои умумие истифода шудаанд, ки паёмадҳои ҳуқуқии онҳо буданд.{{Sfn|Vikør|2014}}

Мувофиқи ақидаи фақеҳони асосии классикӣ, оёти баъдии Қуръон шояд чизҳои қаблиро маҳдуд ё бекор карда бошад.<ref name="JBSILITA1990:43-44,56-59,122-124">[[Sharia#JBSILITA1990|Burton, ''Islamic Theories of Abrogation'', 1990]]: pp. 43-44, 56-59, 122-124</ref>  Ба ѓайр аз Зайдиё ва Мўътазила, исломгароёни муосир<ref name="MiaMITMC">{{Cite book|last=Steenbrink|first=Karel|editor-last=Wijsen|editor-last2=Nissen|editor-first2=Peter|title='Mission is a Must': Intercultural Theology and the Mission of the Church|date=2002|publisher=Rodopi.|page=218|chapter-url=https://books.google.com/books?id=EfmuC6lO3RsC&q=Naskh+mohamed+taha&pg=PA218|access-date=16 December 2015|chapter=Muslims and the Christian Other|isbn=9042010819}}</ref> ва Ќуръонї назарияи насхро рад карданд. Оё суннат метавонад Қуръонро маҳдуд кунад ё не, баҳсбарангез боқӣ монд.

* ''[[Ҳадис]]'' : Маҷмӯаи ҳадис дастурҳои муфассалтар ва амалии ҳуқуқӣ медиҳад, аммо дар аввал эътироф карда шуд, ки на ҳамаашон саҳеҳанд.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=16–18}} Олимони аввали ислом методологияи баҳодиҳии дурустии онҳоро тавассути арзёбии эътимоднокии афроде, ки дар занҷирҳои интиқоли онҳо номбар шудаанд, таҳия кардаанд.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=16–18}} Ҳадисҳое, ки ҳамзамон интиқол ёфтаанд, бешак саҳеҳ дониста мешуданд; Аммо аксари кулли ҳадисҳо танҳо аз ҷониби як ё чанд ривоҷ ирсол шудаанд ва аз ин рӯ дида мешуд, ки танҳо дониши эҳтимолӣ медиҳад.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=16-18}} Мушаххас будани забоне, ки дар баъзе ҳадисҳо ва порчаҳои Қуръон омадааст, ин номуайянӣ боз ҳам бештар шуд.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=16–18}} Ихтилофот дар мавриди бартарияти нисбї ва тафсири манобеъи матнї ба донишмандони њуќуќ имкон дод, ки дар тањияи њукмњои алтернативаї иќтидори назаррасе дошта бошанд.{{Sfn|Vikør|2014}}

* ''Иҷмо'' : Ин иттифоқест, ки аслан метавонад ҳукмеро бар асоси далелҳои эҳтимолӣ ба итминони мутлақ боло барад.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=21–22}} {{Sfn|Vikør|2014}} Ин таълимоти классикӣ эътибори худро аз як силсила ҳадисҳо гирифтааст, ки мегӯянд, ки ҷомеаи исломӣ ҳеҷ гоҳ дар иштибоҳ ба тавофуқ намеояд.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=21–22}} Бо вуҷуди ин, мушкилии амалии ба даст овардан ва муайян кардани чунин созишнома маънои онро дошт, ки он ба рушди ҳуқуқ таъсири кам дошт.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=21–22}} {{Sfn|Vikør|2014}} Як шакли бештар прагматикии ризоият, ки онро метавон бо машварати осори фақеҳи маъруф муайян кард, барои тасдиқи ҳукм истифода мешуд, то он барои муҳокимаи минбаъда боз нашавад.{{Sfn|Vikør|2014}} Ҳолатҳое, ки дар мавриди онҳо ҳисоби консенсус мавҷуд буд, камтар аз 1 фоизи маҷмӯаи ҳуқуқшиносии классикиро ташкил медиҳанд.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=21–22}}
* ''Қиёс'': Ин тафаккури аналогӣ аст, ки барои ба даст овардани ҳукм дар бораи вазъияте, ки дар Навиштаҳо зикр нашудааст, бо қиёс бо як қоидаи бар Навиштаҷот асосёфта истифода мешавад.{{Sfn|Ziadeh|2009}} Дар мисоли классикӣ, манъи нӯшидани шароб дар Қуръон ба тамоми моддаҳои масткунанда, бар асоси "сабаб" ( ''<nowiki/>'illa'' ) дар ин ҳолатҳо муштарак аст, ки дар ин маврид мастӣ дониста мешавад.{{Sfn|Ziadeh|2009}} Азбаски сабаби пайдоиши қоида маълум нест, интихоби он одатан боиси баҳсу мунозираҳои васеъ гардид.{{Sfn|Hallaq|2009|pp=23–24}} Аксарияти [[Суннӣ|мусулмонони суннӣ]] ''Қиёсро'' як рукни марказии ''иҷтиҳод медонанд''.<ref name="overview">{{Cite book|last=Irshad Abdel Haqq|url=https://books.google.com/books?id=5ZS7EaHTQX8C&q=Islamic+law%3A+An+Overview+of+Its+Origins+and+Elements&pg=PA1|title=Understanding Islamic Law: From Classical to Contemporary|publisher=Rowman Altamira|year=2006|isbn=9780759109919|editor-last=Ramadan|author-link=Islamic law: An Overview of Its Origins and Elements|access-date=17 August 2016|archive-date=20 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210920215257/https://books.google.com/books?id=5ZS7EaHTQX8C&q=Islamic+law:+An+Overview+of+Its+Origins+and+Elements&pg=PA1}}</ref> Аз тарафи дигар; Зоҳириён, [[Аҳмад ибни Ҳанбал]], [[Имом Бухорӣ|Ал-Бухорӣ]], Ҳанбалии аввал ва ғайра ''қиёсро'' дар миёни сунниҳо рад карданд.<ref>{{Cite book|last=B. Hallaq|first=Wael|title=The Origins and Evolution of Islamic Law|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2005|isbn=978-0-521-80332-8|location=Cambridge, UK|pages=124, 127}}</ref><ref>{{Cite journal|author=Lucas|first=Scott C.|date=2006|title=The Legal Principles of Muhammad B. Ismāʿīl Al-Bukhārī and Their Relationship to Classical Salafi Islam|journal=Islamic Law and Society|volume=13|issue=3|page=292|doi=10.1163/156851906778946341}}</ref><ref>Mansoor Moaddel, ''Islamic Modernism, Nationalism, and Fundamentalism: Episode and Discourse'', pg. 32. [[Chicago]]: [[University of Chicago Press]], 2005.</ref> Фиқҳи дувоздаҳ шиа низ корбурди ''қиёсро'' эътироф намекунад, балки дар ҷои он ба ақл (''<nowiki/>'Aql'') такя мекунад.{{Sfn|Schneider|2014}}

Куръоншиносӣ (ал-Қуръония ё Исломи танҳо Қуръон) Куръоншиносӣ (ал-Қуръон ё танҳо Исломи Қуръонӣ) муътақид аст, ки рӯҳониёни суннатӣ динро фасод мекунанд ва ҳидояти исломӣ бояд ба таври қатъӣ танҳо бар [[Қуръон]] асос ёбад.<ref name="The Quranists">{{Cite journal|author=Musa|first=Aisha Y.|date=2010|title=The Qur'anists|journal=Religion Compass|publisher=John Wiley & Sons|volume=4|issue=1|pages=12–21|doi=10.1111/j.1749-8171.2009.00189.x}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Mansour|first=Ahmed Subhy|url=https://www.amazon.com/Understand-Quran-works-Ahmed-Mansour-ebook/dp/B07B6FRQVM/ref=sr_1_1?dchild=1&qid=1630000849&refinements=p_27:Dr.+Ahmed+Subhy+MansourBook+21&s=digital-text&sr=1-1&text=Dr.+Ahmed+Subhy+MansourBook+21|title=How to Understand the Holy Quran|date=2018-03-02|publisher=Amin Refaat|editor-last=Refaat|editor-first=Amin}}</ref> Қуръоншиносон бар ин боваранд, ки қонунҳои динӣ, ки аллакай дар Қуръон омадааст, равшан ва комил аст.<ref>{{Cite book|last=Yuksel|first=Edip|title=Running Like Zebras|date=2012-02-20|isbn=978-0982586730}}</ref> Куръоншиносон иддаъо мекунанд, ки аксари кулли адабиёти хадис метавонад бофта бошад ва худи Куръон хадисро чи аз чихати техникй ва хам ба маънои умумй интиқод мекунад.<ref name="62-rida">''al-Manar'' 12(1911): 693–99; cited in Juynboll, ''Authenticity'', 30; cited in [[Sharia#DWBRTMIT1996|D.W. Brown, ''Rethinking tradition in modern Islamic thought'', 1996]]: p.120</ref><ref name="The Quranists" /> <ref name="Voss">Richard Stephen Voss, [http://www.masjidtucson.org/publications/books/sp/1996/apr/page1.html Identifying Assumptions in the Hadith/Sunnah Debate], 19.org, Accessed December 5, 2013</ref> <ref name=":6">{{Cite web|url=https://19.org/|title=19.org|author=admin|website=19.org|lang=en-US|accessdate=2021-02-06}}</ref> <ref name=":7">{{Cite web|url=http://www.canertaslaman.com/2019/09/12/kurani-bilimsel-teoloji-bilimsel-kurani-teoloji-ve-kurani-ahenksel-teoloji/|title=KUR'ANİ-BİLİMSEL-TEOLOJİ, BİLİMSEL-KUR'ANİ-TEOLOJİ VE KUR'ANİ-AHENKSEL-TEOLOJİ – Caner Taslaman|lang=tr-TR|accessdate=2021-02-06}}</ref> <ref name=":3">{{Cite web|url=http://www.teslimolanlar.org/ekler.php?ekid=19|title=Hadis & Sünnet: Şeytani Bidatler|website=Teslimolanlar|accessdate=2021-05-25|archivedate=2021-05-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210525090921/http://www.teslimolanlar.org/ekler.php?ekid=19}}</ref>

===== Нишон додани рафторҳо (фиқҳ, ''ахком'' ё ''одоб'') =====
[[Акс:Islamic_coin,_Time_of_the_Rashidun._Khosrau_type._AH_31-41_AD_651-661.jpg|мини|180x180пкс| Фиқҳ динамикӣ ва тағйирёбанда аст;  Тангахои исломии Хилофати [[Хилофати Рошидин|Рошидун]] (656). (Нипайкараи тақлид ба ҳокими Сосонӣ Хусрави II, Ситораи-Ҳилоф, оташи [[Маздаясно|зардуштии]], Басмала)

Чуноне, ки дар мисолхои зиёд мушохида мешавад, релефхо, расмхо ва хатто рамзхои динхои дигар, ки дар аввал мушкил набуданд, бо шархи уламо мункар дониста шуда, аз хаёти ичтимои хорич карда шудаанд.]]
Фиқҳ ҳам ба меъёрҳои ахлоқӣ, ҳамзамон бо меъёрҳои ҳуқуқӣ алоқаманд аст ва мекӯшад на танҳо он чиро, ки шаръӣ аст ва ғайриқонунӣ аст, балки он чи аз ҷиҳати ахлоқӣ дуруст ва нодуруст аст, муайян кунад.{{Sfn|Hallaq|2010|p=145}} Ҳукмҳои шаръӣ ба яке аз панҷ гурӯҳ, ки бо номи "панҷ қарор" ( ''ал-аҳкам ал-ҳамса'' '')'' маъруфанд, дохил мешаванд: [[Фарз|ҳатмӣ]] ( ''фарҳ'' ё воҷиб), [[Мандуб|тавсия]] ( ''мандуб'' ё ''мустаҳаб'' ), бетараф ( ''мубоҳ'' ), маҳкумшаванда ( ''макруҳ'' ) ва [[ҳаром]] ( ''ҳаром'' ).{{Sfn|Schneider|2014}}  Вожаҳои дигаре, ки дар жаргонҳои мазҳабӣ истифода мешаванд, ибораҳое мисли "ҷоиз аст ", "махзур" (мушкилот), "ҳаша" ё "sümme hasha" ( бидъат, ҳатто дар бораи он фикр накунед) дохил мешаванд.


Иҷрои амали ҳаром ё анҷом надодани амали ҳатмӣ гуноҳ ё ҷиноят аст.{{Sfn|Vikør|2014}} Аз амалҳои мазамматӣ худдорӣ бояд кард, аммо дар додгоҳ онҳо гунаҳкор ва муҷозот дониста намешаванд.{{Sfn|Hallaq|2009|p=20}} ''[[Ҳалол|Фаќењ дар мавриди он ки истилоњи халол]]'' се тоифаи аввалро фаро мегирад ё чор тоифаи аввалро дарбар мегирад, ихтилофи назар доранд.{{Sfn|Vikør|2014}} Ҳукми ҳуқуқӣ ва ахлоқӣ аз он вобаста аст, ки оё амал аз рӯи зарурат ( ''харура'' ) содир шудааст ва аз нияти аслӣ ( ''ниё'' ), ки дар максими ҳуқуқӣ ифода шудааст, «амалҳо аз рӯи ният [баҳо дода мешаванд]».{{Sfn|Vikør|2014}}

Тавре ки дар бисёр мисолҳо дида мешавад, гурӯҳбандӣ нисбӣ аст. Масалан, эътиқод ба ҳастӣ ва мӯъҷизаҳои Авлиё аз ҷониби бисёре аз нависандагони барҷастаи ақидаҳои суннимазҳаб, аз қабили Ат-Таҳовӣ ва Насафӣ<ref name="Jonathan A.C. Brown 2012 p. 123">Jonathan A. C. Brown, "Faithful Dissenters: Sunni Skepticism about the Miracles of Saints", ''Journal of Sufi Studies'' 1 (2012), p. 123</ref><ref name="Christopher Taylor 1999 pp. 5-6">Christopher Taylor, ''In the Vicinity of the Righteous'' (Leiden: Brill, 1999), pp. 5–6</ref> ҳамчун “шарт”-и исломи ортодоксӣ муаррифӣ шудааст ва дар сунниҳо ва шиъаҳои суннатӣ пазируфта шудааст. Аммо ин фаҳмиш дар баробари изҳори эҳтиром ва зиёрати қабрҳои авлиё аз ҷониби ҷараёнҳои покизаву наҳзати исломӣ, аз қабили [[Салафӣ|салафия]], [[ваҳҳобия]] ва [[модернизми исломӣ]], бидъати ғайри қобили қабул дониста мешавад.<ref name="ReferenceA">{{Cite encyclopedia|title=Encyclopedia of Islam|year=2012|encyclopedia=[[Encyclopaedia of Islam]]|isbn=978-90-04-16121-4}}</ref>

== Барномаҳои муосир ==

=== Дар қонунҳои давлатӣ ===
[[Акс:Use of Sharia law by country XML map.svg|мини|Истифодаи шариат аз рӯи кишвар<br /><br /><br /><br />]]

== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ}}

[[Гурӯҳ:Ҳуқуқи динӣ]]
[[Гурӯҳ:Кодекс]]
[[Гурӯҳ:Истилоҳоти исломӣ]]
[[Гурӯҳ:Ҳуқуқи исломӣ]]