Дидани манбаъи Ҷумҳурии Мардумии Чин

{{Кишвар
|common_name            = Ҷумҳурии Халқии Чин
|Парчам               = Flag of the People's Republic of China.svg
|Номи тоҷикӣ            = Ҷумҳурии Халқии Чин
|Номи аслӣ              = {{lang-zh|中华人民共和国}}
|Нишон                 = National_Emblem_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg
|Шиор                   = [[Суруди миллӣ]]
|Номи суруди миллӣ      = Марши хоҳишмандон
[[File:March of the Volunteers instrumental.ogg]]
|Сохтори давлат         = Сотсиализм
|Дар харита             = LocationPRChina.png
|Забон                  = [[Забони чинӣ]]
|Асос                   = [[1 октябр]] [[1949]]
|Рӯзи истиқлол       = 
|Соҳибистиқлол аз       = 
|Пойтахт                = [[Пекин]]
|Шаҳри калонтарин       = [[Шанхай]]
|Вазифаи сарварон       = [[Раиси Ҷумҳур]]
|Сарварон               = [[Сӣ Ҷинпинг]]
|Ҷой аз рӯи масоҳат     = 4
|Масоҳат                = 9,596,961
|Фоизи об               = 0.28
|Ҷой аз рӯи аҳолӣ       = 1
|Аҳолӣ                  = 1,357,380,000
|Соли ба шумор гирифтани аҳолӣ = 2013
|Зичии аҳолӣ            = 135
|ММД                    = 16.149 трлн.
|Соли ҳисоби ММД        = 2013
|Ҷой дар ҷаҳон аз рӯи ММД = 2
|ММД ба сари аҳолӣ      = 11,868
|Пули миллӣ             = [[Юани Чин|Юан]] ([[ISO 4217|CNY, код 156]]){{ref|curr}}
|Домен                  = [[.cn]]
|Коди телефон           = 86
|Соат                   = +8
|Эзоҳот                 = 
}}
{{бознависӣ}}
<references group="lower-alpha" />{{ТарҷумаКунед|en| China}}<references />
'''Ҷумҳурии Мардумии Чин''' '''(ҶХЧ)''' (Ҷумҳурии Халқии Хитой (Чин); {{Чинӣ|中華人民共和國|中华人民共和国|Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó}}), бештар маъруф ба '''Чин''' (Хитой; {{Чинӣ|中國|中国|Zhōngguó}})<ref>См. также статью [[Два Китая]]</ref>, — [[давлат]] дар [[Осиёи Шарқӣ]]. Калонтарин кишвари сернуфуз дар ҷаҳон (беш аз 1,38 млрд<ref name=":0">{{Cite web|accessdate = 2015-11-10|title = The World Factbook|url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html|publisher = www.cia.gov|archiveurl = https://web.archive.org/web/20161013030611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html|archivedate = 2016-10-13}}</ref>, аксарияти аҳолӣ — қавман [[Ҳон (қавм)|чиниҳо]], худномгузорӣ — ''ҳон''); аз [[Феҳристи кишварҳо аз рӯи масоҳат|нуқтаи назари масоҳат дар ҷаҳон]], мақоми савумминро пас аз [[Русия]] ва [[Канада]] дорад.

Ҷумҳурии Халқии Чин бо 14 кишвар [[сарҳади давлатӣ|ҳамсарҳад]] аст: [[Афғонистон]], [[Бутан]], [[Мянма]] (Бирма), [[Ҳиндустон]], [[Қазоқистон]], [[Қирғизистон]], [[Лаос]], [[Муғулистон]], [[Непал]], [[ҶХДК]], [[Покистон]], [[Русия]], [[Тоҷикистон]], [[Вйетнам]] ва бо [[Ҷопон]] сарҳади оби дорад.

== Таърих ==
[[Акс:Territories_of_Dynasties_in_China_(ru).gif|thumb|300x300px| Намунаҳое аз ҳудудҳое, ки аз тарафи сулолаҳои гуногун дар Чин дар тӯли таърихи худ ҷой доштанд.]]
[[Акс:China_Dynasties.gif|thumb|300x300px| Намунаҳое аз ҳудудҳое, ки аз тарафи сулолаҳои гуногун  ва давлатҳо дар таърихи Чин ҷойгиранд]]
[[Акс:CN xian terrak.jpg|thumb|300x300px| Артиши терракотӣ, Сиан вилояти [[Шаанси]]]]
'''Тамаддуни Чин''' — яке аз қадимтарин дар ҷаҳон мебошад. Аз рӯи тасдиқи  олимони чинӣ, тамаддуни чинӣ зиёда аз панҷ ҳазор солро ташкил медиҳад, аз ҷумла дастхатҳои нодири таърихӣ воқеаҳои 3500 сол муқаддам рӯй додаро инъикос кардаанд. Мавҷудияти сохтори маъмурии идоракунии давлатӣ, ки сулолаҳои гуногун онро бозсозӣ намудаанд ва азхуд намудани киштзорҳои бузурги назди соҳилҳои дарёҳои [[Хуанхэ]] ва [[Янтсзы]], афзалиятнокии хоҷагидории давлатҳои чиниро нисбат ба қабилаҳои кӯчии ваҳшӣ ва кӯҳистонӣ, тақозо мекард.

Тамаддуни чиниро инчунин, таълимоти динии [[Конфусий]], ки ҳамчун идеолужии давлатӣ қабул гардид ([[асри I пеш аз мелод]]) ва ҷори гардидани навъи хат пурқувват намудааст.<ref name="Аз Википедияи русӣ. Таърихи Чин">[https://ru.wikipedia.org/wiki/История_Китая Аз Википедияи русӣ. Таърихи Чин]</ref>

Борои дарк намудани таърихи қадиму муосири Чин, дар асоси таърихнигории Хан, чунин даврабандӣ қабул шудааст:
* Чин пеш аз имперотурӣ (Ся, Шан, Чжоу - то соли 221 п. м.).   
* Имперотурии Чин (Син) 
* Чини нав (аз соли 1911 – давраи муосир)<ref name="Аз Википедияи русӣ. Таърихи Чин"/>

== Даврабандӣ ==
{| class="standard" style="font-size: 90%;"
!Харита
!Сол
!Давра
|-
|[[Акс:Neolithic_china.svg|alt=|100x100px]]
|8500 сол п.м. - 2070 сол п.м.
|Давраи қадимтарини Чин
|-
|[[Акс:Xia_dynasty.svg|alt=|100x100px]]
|2070 сол п.м. - 1600 сол п.м.
|Сулолаи Ся
|-
|[[Акс:China_1.jpg|alt=|128x128px]]
|1600 сол п.м. - 1046 сол п.м.
|Сулолаи Шан
|-
|[[Акс:Zhou_dynasty_1000_BC.png|alt=|108x108px]]
|1046 сол п.м. —  [[Соли 256 п.м.]]
|Сулолаи Чжоу
|-
|[[Акс:China_2a.jpg|alt=|128x128px]]
|1046 сол п.м. — [[Соли 771 п.м.]] 
|Чжоуи Ғарбӣ
|-
|[[Акс:China_2b.jpg|alt=|128x128px]]
|[[Соли 770 п.м.]] — [[Соли 255 п.м.]] 
|Чжоуи Шарқӣ
|-
|[[Акс:Chinese_plain_5c._BC-en.svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 771 п.м.]] — [[Соли 476 п.м.]] 
|Баҳор ва Тирамоҳ
|-
|[[Акс:De_stridande_staterna_animering.gif|alt=|107x107px]]
|[[Соли 403 п.м.]] — [[Соли 256 п.м.]]  
|Шоҳигариҳои ҷангзада
|-
|[[Акс:Qin_empire_210_BCE.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 221 п.м.]] — [[Соли 206 п.м.]] 
|Сулолаи Син
|-
|[[Акс:Eighteen_Kingdoms.png|alt=|107x107px]]
|[[Соли 209 п.м.|Соли 209 п.м.]] — [[Соли 202 п.м.]] 
|Сулолаи Чу
|-
|[[Акс:Империя_Хань.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 206 п.м.]] 
|Сулолаи Хан
|-
|[[Акс:Империя_Хань.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 206 п.м.]] — [[Соли 9]]
|Хани Ғарбӣ
|-
|[[Акс:新莽时期疆域图（繁）.png|alt=|129x129px]]
|[[Соли 9]] — [[Соли 23]]
|Сулолаи Син
|-
|[[Акс:Империя_Хань.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 25]] — [[Соли 220]]
|Хани Шарқӣ
|-
|[[Акс:China_5.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 220]] — [[Соли 280]]
|Давраи се подшоҳӣ
|-
|[[Акс:China_5.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 200]] — [[Соли 266]]
|Вэй
|-
|[[Акс:China_5.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 221]] — [[Соли 263]]
|Шу
|-
|[[Акс:China_5.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 222]] — [[Соли 280]]
|У
|-
|[[Акс:Western_Jeun_Dynasty_280_CE.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 265]] — [[Соли 420]]
|Сулолаи Син
|-
|[[Акс:Western_Jeun_Dynasty_280_CE.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 265]] — [[Соли 316]]
|Сини Ғарбӣ
|-
|[[Акс:Western_Jeun_Dynasty_280_CE.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 317]] — [[Соли 420]]
|Сини Шарқӣ
|-
|[[Акс:东晋(16_Kingdoms).jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 305]] — [[Соли 439]]
|Шонздаҳ кишвари ваҳшӣ
|-
|[[Акс:Southern_and_Northern_Dynasties_440_CE.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 420]] — [[Соли 589]]
|Сулолаҳои Ҷанубӣ ва Шимолӣ
|-
|[[Акс:China,_610.svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 581]] — [[Соли 618]]
|Сулолаи Суй
|-
|[[Акс:Империя_Тан.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 618]] — [[Соли 907]]
|Сулолаи Тан
|-
|[[Акс:Tang_Dynasty_circa_700_CE.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 690]] — [[Соли 705]]
|Сулолаи Чжоуи дуюм
|-
|[[Акс:Five_Dynasties_Ten_Kingdoms_923_CE.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 907]] — [[Соли 960]]
|5 сулола ва 10 подшоҳӣ
|-
|[[Акс:KhitanAD1000.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 907]] — [[Соли 1125]]
|Ляо
|-
|[[Акс:China_11a.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 960]] — [[Соли 1279]]
|Сулолаи Сун
|-
|[[Акс:China_11a.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 960]] — [[Соли 1127]]
|Суни Шимолӣ
|-
|[[Акс:China_-_Southern_Song_Dynasty-en.svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1127]] — [[Соли 1279]]
|Суни Ҷанубӣ
|-
|[[Акс:Map_of_China_1142.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1115]] — [[Соли 1234]]
|Сулоли Син
|-
|[[Акс:Song-Liao-Xixia-1111.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1038]] — [[Соли 1227]]
|Си Ся
|-
|[[Акс:Yuan_Dynasty_1294.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1271]] — [[Соли 1368]]
|Сулолаи Юан
|-
|[[Акс:China_Historic_Ming_Empire.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1368]] — [[Соли 1644]]
|Сулолаи Мин
|-
|[[Акс:18_century_Qing_China.png|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1644]] — [[Соли 1912]]
|Сулолаи Син
|-
|[[Акс:Republic_of_China_(orthographic_projection,_historical).svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1912]] — [[Соли 1949]]
|Ҷумҳурии Чин
|-
|[[Акс:GuerraDeProtecciónNacional19151916.svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1915]] — [[Соли 1916]]
|Имперотурии Чин
|-
|[[Акс:China_old_map.jpg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1912]] — [[Соли 1928]]
|Ҳукумадории Бэйян
|-
|[[Акс:ROC_Administrative_Subdivisions_zh-hant.svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1928]] — [[Соли 1949]]
|Ҳукуматдории миллатпарстон
|-
|[[Акс:CHN_orthographic.svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1949]] — давраи муосир
|Ҷумҳурии Халқии Чин
|-
|[[Акс:Taiwan_(orthographic_projection;_southeast_Asia_centered).svg|alt=|100x100px]]
|[[Соли 1949]] — давраи муосир
|Ҷумҳурии Чин
|-
|}<ref name="Аз Википедияи русӣ. Таърихи Чин"/>

== Бахшбандии кишварӣ ==
{{асосӣ|Вилоят (Чин)}}
[[Акс:China provinces.png|thumb|360px|Вилояҳои Чин]]
'''Вилоятҳо''' ({{Чинӣ||省|shěng}} дар Чин - воҳидҳои маъмурию ҳудудии сатҳи болоӣ, дар якҷоягӣ бо минтақаҳои мухтори ноҳиявӣ ва шаҳрҳои тобеи марказ.) Расман воҳидҳои сатҳи вилоятӣ ҳамчунин  минтақаҳои маъмурии махсуси [[Ҳонгконг|Гонконг]] ва [[Макао]],баррасӣ мешаванд, ҳарчанд ки онҳо  мухторияти бештар доранд.

Дар айни замон, ба ҳайати Ҷумҳурии Халқии Чин 33 субъектҳои сатҳи олӣ, аз ҷумла 22 вилоят дохил аст. Расман вилояти 23-ум то ҳол Тайван ҳисобида мешавад. 

== Феҳристи воҳидҳои маъмурӣ дар Ҷумҳурии Халқии Чин ==
{| class="standard"
! Минтақа 
! (en.) (инг.) 
! чинӣ 
! марказ 
! (en.)(инг.) 
! Аҳолӣ 
|-
! colspan="6" | Вилоятҳо 
|-
| [[Анҳуй]] 
|Anhui
|安徽省
| Хефей 
| Hefei 
| 59,860,000 
|-
|[[Фуҷиан]]
|Fujian 
|福建省
|Фучжоу
|Fuzhou 
| 34,710,000 
|-
|[[Гансу]] 
|Gansu
|贵州省
|Ланчжоу 
|Lazhou
| 25,620,000 
|-
| [[Гуандун]]
| Guangdong 
|贵州 省
| Гуанчжоу 
| Guangzhou
| 35,250,000 
|-
| [[Гуйчжоу]] 
| Guizhou 
|广东 省
| Гуйан
| Guiyang 
| 86 420 000
|-
| [[Лиаонин]] 
| Liaoning 
|辽宁 省
| Шенуан  
| Shenyang 
| 42 380 000
|-
| [[Сичуан]] 
| Sichuan
|四川省
| Ченду 
| Chengdu 
| 83,290,000 
|-
| [[Хайнан]]
| Hainan
|海南 省
| Хайкоу 
| Haikou
| 7 870 000 
|-
|[[Ҳебей]] 
| Hebei 
|河北省
| Шитсзячжуан 
| Shijiazhuang 
| 67,440,000 
|-
|[[Хэйлунҷиан]] 
|Heilongjiang
|黑龙江 省
| Харбин 
| Harbin 
| 36,890,000 
|-
| [[Ҳенан]] 
| Henan
|河南省
| Ҷенчжоу 
| Zhengzhou 
| 92 560 000 
|-
|[[Ҳубей]]  
| Hubei 
|湖北省
| Уҳан 
| Wuhan 
| 60 280 000 
|-
| [[Ҳунан]] 
| Hunan
|湖南省
| Чанша 
| Changsha 
| 64,400,000 
|-
| [[Ҷиангсу]] 
| Jiangsu 
|江苏 省
| Нанҷин  
| Nanjing 
| 74 380 000 
|-
| [[Ҷиангсӣ]] 
| Jiangxi
|江西省
| Нанчан  
| Nanchang 
| 41,400,000 
|-
| [[Ҷилин]]
| Jilin 
|吉林省
| Чангчун 
| Changchun 
| 27 280 000   
|-
| [[Қингҳай]] 
| Qinghai 
|青海省
| Синин 
| Xining 
| 5 180 000 
|-
|-
| [[Чжеҷиан]]
| Zhejiang 
|浙江省
| Ҳанчжоу 
| Hangzhou 
| 46,770,000
|- 
| [[Шанси]] 
| Shanxi
|山西省
| Тайуан
| Taiyuan 
| 36,050,000 
|-
| [[Шандун]] 
| Shandong 
|山东 省
| Ҷинан 
| Jinan 
| 90 790 000 
|-
| [[Шаанси]] 
| Shaanxi 
|陕西 省
| Сиан 
| Xi’an
| 32,970,000 
|-
| [[Йуннан]] 
| Yunnan 
|云南省
| Кунмин 
| Kunming 
| 42,880,000 
|-
! colspan="6" | Вилоят зери назорати Ҷумҳурии Чин (мақоми сиёсӣ номуайан)
|-
|- 
| [[Тайван]]
| Táiwān
| 台灣
| Тайбэй
| Táiběi 
| 臺北
|-
| colspan="6" | Минтақаҳои мухтори ноҳиявӣ 
|-
| [[Гуансӣ]]  
| Guangxi Zhuang  
|广西壮族自治区
| Наннин 
| Nanning
| 48,890,000 
|-
| [[Муғулистони дохилӣ]] 
| Inner Mongolia 
|内蒙古自治区
| Хоҳхот 
| Hohhot 
| 23,840,000 
|-
| [[Нинсиа]]
| Ningxia 
|宁夏回族自治区
| Йинчуан 
| Yinchuan 
| 5,880,000 
|-
| [[Синзян - Уйғур]] 
| Xinjiang
|新疆维吾尔自治区
| [[Урумчи]] 
| Urumqi 
| 19,630,000 
|-
| [[Тибет (Чин)|Тибет]] 
| Tibet 
|西藏自治区
| Лҳаса 
| Lhasa 
| 2 740 000 
|-
! colspan="6" | Шаҳрҳои тобеи марказ 
|-
| [[Пекин]] 
| Beijing 
|北京市
|Чунқин
|Chongqing
| 15 810 000 
|-
| [[Шанхай]] 
| Shanghai
|重庆 市
|Тианҷин
|Tianjin
| 31,442,300 
|- 
! colspan="6" | Минтақаҳои махсуси маъмурӣ 
|-
| [[Ҳонгконг]] (Хиангган) 
| Hong Kong (Xianggang)  
|香港特别行政区 
| 6,864 346 <ref>[[Гонконг]]</ref> 
|-
| [[Макао]] (Аомин)
|Macau (Àomén) 
|特别 行政区
| 541,200 <ref>[http://www.dsec.gov.mo/Statistic/Demographic/DemographicStatistics/DemographicStatistics2009Q3.aspx Estimates of population]</ref> 
|-
!
!
!
!
!
!
|-
! colspan="6" |Вилояте, ки зери назорати Ҷумҳурии Чин аст
|-
|[[Тайван]] 
|Taiwan
|台湾 省
| 23,069,345 <ref>[http://eng.stat.gov.tw/mp.asp?mp=5 Official National Statistics Taiwan estimate]</ref> 
|}
Бори аввал дар [[Чин]], [[вилоят]] ҳамчун воҳиди маъмурӣ-ҳудудӣ, дар замони ҳукуматдории [[Имперотурии Юан]] таъсис дода шуда буд. Дар он замон (асри XIII-XIV) дар [[Имперотурии Юан]] тақрибан 10 вилоят  мавҷуд буд. Ҳокимияти имперотуриро дар ҳар як вилоят ҳокимон (ҳоким — сунфу) ва ҳокимони низомӣ (инс, тиду) намояндагӣ мекарданд.<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Провинция_(КНР) Аз Википедияи русӣ. Вилоятҳои Чин]</ref>

== Шаҳрҳои бузургтарин ==

== Ҷуғрофия ва иқлим==

== Сохтори маъмурӣ ва сиёсӣ ==

== Аҳолӣ ==

== Ҳайати миллӣ ==
  
== Фарҳанг ==

=== Дин ===
== Маориф ==
== Алоқа ==
== Нақлиёт ==
== Тандурустӣ ==
== Варзиш ==
== Иқтисодиёт ==
* [[Иқтисодиёти Ҷумҳурии Мардумии Чин]]

== [[Ҷозибаҳои гардишгарӣ]] == 
 
 
== Пайвандҳо ==
* [http://russian.china.org.cn/russian/index.htm Китайский информационный Интернет-центр]
{{Умуми}}
{{хурд}}
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
 
{{Кишварҳои Осиё}}
{{СҲШ}}
{{Вилоятҳои Чин (ҶХЧ)}}
{{ПБ}}
[[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]]
[[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё]]
[[Гурӯҳ:Осиёи Шарқӣ]]
[[Гурӯҳ:Чин]]
[[Гурӯҳ:Давлатҳои коммунистӣ]]
[[Гурӯҳ:Давлатҳо — узви СММ]]