Дидани манбаъи Toyota

{{Ширкат
| company_logo = [[File:Toyota EU.svg|150px]]
| листинг дар биржа = {{tyo|7203}}, {{NYSE|TM}}
| foundation = [[28 август]]и [[соли 1937]]
| defunct = 
| fate = 
| successor = 
| oldname = 
| founders = [[Киитиро Тоёда]]
| location = {{Парчами Ҷопон}}: [[Тоёта (шаҳр)|Тоёта]], [[Айти (префектура)|Айти]]
| key_people = Такэси Утиямада<small> (раиси шӯрои директорон)</small><br>[[Акио Тоёда]]<small>(президент ва [[CEO]])</small><ref name="reuters" />
| industry = {{МСОК|авто|Японии}}
| products =
| revenue = {{Афзоиш}} 31,38 трлн иен<br><small>($272,9 млрд, 2022)</small><ref name="reuters" />
| operating_income = {{Афзоиш}} 2,996 трлн иен<br><small>($26,1 млрд, 2022)</small><ref name="reuters" />
| net_income = {{Афзоиш}} 2,85 трлн иен<br><small>($24,8 млрд, 2022)</small><ref name="reuters" />
| assets = {{Афзоиш}} 67,689 трлн иен<br><small>($589 млрд, 2022)</small><ref name="reuters" />
| num_employees = 372 817 <small>(2022)</small><ref name="ar2022">{{cite web|title=Annual Report 2022 on the SEC Filing form 20-F|url=https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/data/1094517/000119312522179197/d696693d20f.htm |publisher=Toyota Motors Corporation|accessdate=2022-09-25|lang=en}}</ref>
| parent = 
| subsid = [[Toyota Financial Services]]<br>[[Daihatsu]]<br>[[Hino Motors]]<br>[[Denso]]<br>[[Toyota Industries]]<br>[[Lexus]]
| homepage = 
| auditor = [[PricewaterhouseCoopers]]
}}

{{Нихонго|'''Toyota Motor Corporation'''|トヨタ自動車株式会社|тоёта дзидо:ся [[кабусики-гайся]]}}) — бузургтарин ширкати худравсозии ҷопонӣ, ки ҳамчунон дар дигар соҳаҳои тиҷорат фаол аст. Ширкати саҳҳомии оми автомобилбарории бузургтарини ҷаҳон<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/global2000/list/#industry:Auto%20%26%20Truck%20Manufacturers|title=Forbes Global 2000. — Крупнейшие автомобилестроительные компании в мире|deadlink=no|accessdate=2017-09-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191002223833/https://www.forbes.com/global2000/list/#industry:Auto%20%26%20Truck%20Manufacturers|archivedate=2019-10-02}}</ref>, ва бузургтарин ширкати саҳҳомии [[Ҷопон]] аст<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/global2000/list/#country:Japan|title=Forbes Global 2000. — Крупнейшие японские компании|deadlink=no|accessdate=2017-09-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191002223833/https://www.forbes.com/global2000/list/#country:Japan|archivedate=2019-10-02}}</ref>. Қароргоҳи асосиаш дар шаҳри [[Тоёта]], префектураи [[Префектураи Айчи|Айтии]] Ҷопон ҷойгир аст. Дар рӯйхати ширкатҳои бузурги саҳҳомии [[Forbes Global 2000]] барои соли 2022 ширкати Toyota Motor ҷои 10-ум<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/companies/toyota-motor/?sh=6dbbe3b552bd|title=Toyota Motor|publisher=[[Forbes]]|lang=en|accessdate=2022-09-25}}</ref>, дар рӯйхати [[Fortune Global 500]] — 13-ум ҷоро ишғол мекунад<ref>{{Cite web|url=https://fortune.com/company/toyota-motor/global500/|title=Toyota Motor Company Profile, News, Rankings|publisher=[[Fortune (журнал)|Fortune]]|lang=en|accessdate=2022-09-25}}</ref>.
[[Акс:TOYOTA_2000GT.jpg|рост|мини|250x250пкс| Toyota 2000 GT]]
[[Акс:Toyota_Mirai_(JPD20)_Classic-Gala_2022_1X7A0277.jpg|рост|мини|250x250пкс| Toyota Mirai]]
[[Акс:Toyota_GR_Supra_Concept_GIMS.Geneva_(_Ank_Kumar_).jpg|рост|мини|250x250пкс| Toyota GR Supra]]
[[Акс:1984_Toyota_HiLux_(YN55R)_2-door_utility_(2015-06-15)_01.jpg|рост|мини|250x250пкс| Toyota Hilux]]
[[Акс:2019_Toyota_Avalon_Touring_front_4.2.18.jpg|рост|мини|250x250пкс| Toyota Avalon]]
[[Акс:2022_Toyota_Yaris_ATIV_Premium.png|рост|мини|250x250пкс| Toyota Yaris]]
Toyota Motor Corporation узви асосии Toyota Group мебошад. Тамғаи '''Toyota''' бештар бо ин ширкат алоқаманд аст. Корхона фаъолияти худро аз истеҳсоли дастгоҳҳои автоматии бофандагӣ оғоз кардааст.

== Таърих ==
Соли 1924 Сакичи Тойода дастгохи автоматии бофандагии Toyoda Model G-ро ихтироъ кард. Принсипи jidoka, яъне маънои онро дорад, ки мошин ҳангоми пайдо шудани мушкилот худашро қатъ мекунад, баъдтар як қисми системаи истеҳсолии Toyota гардид . Дастгоҳҳои бофандагӣ дар хатти хурди истеҳсолӣ васл карда шуданд. Дар соли 1929 патенти дастгоҳи автоматии бофандагӣ ба як ширкати бритониёӣ фурӯхта шуд, даромад аз фурӯш сармояи ибтидоии рушди истеҳсоли автомобил гардид.

Дар соли 1929, Киичиро Тойода, писари Сакичи Тойода, барои омӯзиши саноати автомобилӣ ба Аврупо ва Иёлоти Муттаҳида сафар кард ва дар соли 1930 ба тарҳрезии мошинҳои бо бензин машғул шуд. Дар соли 1933 дар корхонаи автоматии бофандагии Тойода филиали наве ташкил карда шуд, ки ба истеҳсоли автомобилҳо махсус гардонда шудааст; Киичиро Тойода<ref name="funding">{{Cite web|url=http://www.fundinguniverse.com/company-histories/toyota-motor-corporation-history/|title=History of Toyota Motor Corporation|publisher=Funding Universe|lang=en|deadlink=no|accessdate=2016-08-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161227232249/http://www.fundinguniverse.com/company-histories/toyota-motor-corporation-history/|archivedate=2016-12-27}}</ref> раҳбари он шуд. Хукумати Япония чунин ташаббуси ширкати Toyoda Automatic Loom Works-ро сахт дастгирӣ кард. Дар соли 1934 ширкат аввалин муҳаррики навъи А-ро истеҳсол кард, ки он дар аввалин мошини сабукрави A1 дар моҳи майи соли 1935 ва дар мошини боркаши G1 дар моҳи августи соли 1935 истифода шудааст. Истеҳсоли мошини сабукрави навъи АА соли 1936 оғоз ёфт. Навъҳои қаблӣ ба навъҳои қаблан мавҷудбуда Dodge Power Wagon ва Chevrolet шабоҳат доштанд.

Toyota Motor Co., Ltd. ҳамчун ширкати мустақил соли 1937 таъсис ёфтааст. Бо вуҷуди он ки номи муассисони ширкат ба Тойода монанд аст, ба хотири содда кардани талаффуз ва ҳамчун рамзи ҷудоии тиҷорат аз ҳаёти оилавӣ тасмим гирифта шуд, ки ба ширкат номи «Тойота» дода шавад. Дар Ҷопон номи «Тойота» (トヨタ) нисбат ба «Toyoda» (豊田) ном беҳтар ҳисобида мешавад, зеро 8 рақами хушбахт ҳисобида мешавад ва калимаи «Тойота», ки бо катакана навишта шудааст, танҳо аз 8 зарба иборат аст.

Дар давоми [[Ҷанги ҷаҳонии дувум|Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ]], ширкат амалан танҳо ба истеҳсоли мошинҳои боркаш барои артиши императории Ҷопон машғул буд. Аз сабаби кам будани базаи захиравӣ ва норасоии шадиди ашёи хом барои истеҳсоли ҷузъҳо ва маҷмӯи техникаи ҳарбӣ дар Ҷопон дар он вақт, мошинҳои боркаш дар версияҳои соддатарин, масалан, бо як чароғ сохта мешуданд. Бархе аз муҳаққиқон бар ин назаранд, ки ҷанг барои Ҷопон ба далели бомбаборони амрикоиҳо ба корхонаҳои тавлидии корхонаҳои Toyota дар шаҳри Айчи зуд хотима ёфт.

Пас аз ҷанг, дар соли 1947, истеҳсоли мошинҳои сабукрави тиҷоратии модели SA оғоз ёфт. Дар соли 1950 як ширкати алоҳидаи фурӯш бо номи Toyota Motor Sales Co. таъсис дода шуд (то июли соли 1982 вуҷуд дошт). Дар моҳи апрели соли 1956 шабакаи дилерҳои «Тойопет» ташкил карда шуд. Соли 1957 Toyota Crown аввалин мошини ҷопонӣ шуд, ки ба Амрико (на танҳо ба ИМА, балки [[Бразилия]]) содир карда шуд. 1 январи соли 1959 шаҳри Коромо, ки дар он корхонаҳо ва идораи марказии ширкат воқеъ гаштаанд, ба [[Тоёта|Toyota]] табдил дода шуд.

Тойота дар солҳои 1960-ум бо суръати баланд густариш ёфт. Аввалин мошини Toyota, ки берун аз Ҷопон истеҳсол шудааст, дар моҳи апрели соли 1963 дар [[Мелбурн]], Австралия хатти конвейерро тарк кард.

Дар худи Ҷопон мошинҳои ин истеҳсолкунанда аз ҳама бештар фурӯхта шуданд. Ҳамин тариқ, дар соли 1992 Toyota 40 % мошинҳои ба аҳолӣ тааллуқдоштаро ташкил медод<ref>{{Cite web|url=http://www.zr.ru/archive/zr/1994/04/kolieso|title=Наиболее известная японская марка|date=№ 4, апрель 1994|pages=6|publisher=«ЗР»|deadlink=no|accessdate=2015-05-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150524175640/http://www.zr.ru/archive/zr/1994/04/kolieso|archivedate=2015-05-24}}</ref>
[[Акс:Toyota_Group_Pavilion.jpg|чап|мини]]

; Бузургтарин корхонаи автомобилсоз дар ҷаҳон

Toyota Motor бузургтарин ширкати мошинсози ҷаҳон дар солҳои 2007—2009 аст ва аз соли 2012 ин унвонро дар даст дорад<ref>{{Cite web|url=http://www.motornovosti.ru/news/20160128_2015_sales|title=Toyota вновь лидер в автоиндустрии!|date=2016-01-28|publisher=motornovosti|lang=ru|deadlink=no|accessdate=2016-08-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160207011500/http://www.motornovosti.ru/news/20160128_2015_sales|archivedate=2016-02-07}}</ref>.

Дар семоҳаи аввали соли 2007 Toyota бори аввал нисбат ба [[General Motors]] (GM) бештар мошин истеҳсол ва фурӯхт. GM дар тӯли 76 сол унвони «бузургтарин мошинсози ҷаҳон»-ро дошт. Аммо дар солҳои охир, GM, мисли дигар мошинсозони амрикоӣ, бӯҳронро аз сар гузаронд ва маҷбур шуд, ки истеҳсолотро коҳиш диҳад — ҷои холии бозорро рақибон ва пеш аз ҳама Toyota ишғол мекунанд. Рӯзи 24 апрел ширкати ҷопонӣ эълон кард, ки дар семоҳаи аввал 2 миллиону 370 ҳазор адад мошин истеҳсол ва 2 миллиону 350 ҳазор адад мошин фурӯхтааст. Ҳамин тариқ, вай бори аввал аз GM, ки рақамҳои мувофиқи он 2,34 миллион ва 2,26 миллион мошинро ташкил медод, пеш гирифт<ref>«Toyota — крупнейший автоконцерн в мире» // [[Ведомости]], 25.04.2007, № 74 (1848)</ref>.

Ширкат соли молиявии 2008/09-ро бо зиён<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/business/2009/05/090508_toyota_loss.shtml|title=Впервые с 1950-го Toyota закончила год с убытками|deadlink=no|accessdate=2009-05-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090511121029/http://www.bbc.co.uk/russian/business/2009/05/090508_toyota_loss.shtml|archivedate=2009-05-11}}</ref> анҷом дод, ки аз соли 1950 инҷониб рух надода буд.

Моҳи майи соли 2012 Toyota боз ба ҷои аввал баромад ва аз Volkswagen ва General Motors пеш гузашт<ref>{{Cite web|url=http://auto.mail.ru/article.html?id=37117|title=Toyota вырвалась на первое место|deadlink=no|accessdate=2012-05-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120514021446/http://auto.mail.ru/article.html?id=37117|archivedate=2012-05-14}}</ref>.

Дар солҳои 2013—2015 бренди Toyota гаронтарин бренди мошин дар ҷаҳон эътироф шуд (бо вуҷуди он ки арзиши бренд дар соли 2014 2 % коҳиш ёфт)<ref>[http://quto.ru/journal/curious/59723/ Назван самый дорогой автомобильный бренд ] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20161104013031/http://quto.ru/journal/curious/59723/ |date=2016-11-04 }} // май 2015</ref> .

Дар соли 2016, Toyota тамоми саҳмияҳои боқимондаи Daihatsu -ро харид, пеш аз он ба он 51,2 % саҳмияҳо тааллуқ дошт; арзиши муомилот 3 миллиард долларро ташкил дод<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-toyota-m-a-idUSKCN0V70K4|title=Toyota to buy out rest of Daihatsu for $3 billion amid push into compact cars|date=2016-01-29|publisher=Reuters|lang=en|accessdate=2022-09-25}}</ref>

== Соҳибон ва роҳбарият ==
Саҳмдорони асосии ширкат дар соли 2021: Master Trust Bank of Japan (11,71 %), Castody Bank of Japan (9,00 %), Toyota Industries Corporation (8,68 %), Nippon Life (4,58 %), JPMorgan Chase (3,88 %)<ref>{{Cite web|url=https://global.toyota/pages/global_toyota/ir/library/annual/2021_001_integrated_en.pdf|title=Integrated Report 2021|publisher=Toyota Motors Corporation|lang=en|accessdate=2022-09-25}}</ref>.

* Такеси ''[[:en:Takeshi Uchiyamada|Утиямада]]'' аз соли 2013 раиси Раёсат буд ва аз соли 1969 дар ин ширкат кор мекунад.
* Акио ''[[:en:Akio Toyoda|Тойода]]'' аз соли 2009 президент буд ва аз соли 1984 дар ин ширкат кор мекунад<ref name="people">{{Cite web|url=https://www.reuters.com/finance/stocks/companyOfficers?symbol=TM|title=Toyota Motor Corp. - People|publisher=[[Reuters]]|lang=en|deadlink=no|accessdate=2016-08-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160820230320/http://www.reuters.com/finance/stocks/companyOfficers?symbol=TM|archivedate=2016-08-20}}</ref>.

== Фаъолият ==
Фаъолияти асосии Toyota Motors Corporation истеҳсол ва фурӯши мошинҳои мусофирбар ва боркаш, инчунин автобусҳо бо тамғаҳои Toyota, Lexus, Scion, Daihatsu, Hino мебошад. Иқтидорҳои асосии истеҳсолӣ дар Ҷопон ҷойгиранд, инчунин дар Таиланд (Самут Пракан, 10 ҳазор корманд), ИМА ([[Кентуккӣ|Кентукки]], 7,5 ҳазор корманд), Канада ([[Онтарио]], 7 ҳазор корманд), Индонезия ([[Ҷакарта]], 5, 5) корхонаҳои калон мавҷуданд. ҳазор корманд)<ref name="ar2016">{{Cite web|url=https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312516630645/d19734d20f.htm|title=Annual Report 2016 on the SEC Filing form 20-F|publisher=Toyota Motors Corporation|lang=en|deadlink=no|accessdate=2016-08-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822125624/https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312516630645/d19734d20f.htm|archivedate=2016-08-22}}</ref>.

Аз 83 миллион мошини дар саросари ҷаҳон фурӯхташуда дар соли 2021, 8,23 миллионашро Toyota истеҳсол кардааст. Минтақаҳои асосии фурӯши маҳсулот дар соли молиявии 2021/22 инҳо буданд:

* Ҷопон — 1,92 миллион мошин, даромад 8,21 триллион иен, ҳиссаи бозор 51,1 %;
* Амрикои Шимолӣ — 2,39 миллион мошин, даромад 10,90 триллион иен, ҳиссаи бозор — 15,0 %;
* Осиё — 1,54 миллион мошин, даромад 5,78 триллион иен, ҳиссаи бозор — 12,9 %;
* Аврупо — 1,02 миллион мошин, даромад 3,69 триллион иен, ҳиссаи бозор — 6,4 %;
* минтақаҳои дигар (Амрикои Марказӣ ва Ҷанубӣ, Океания, Африқо ва Шарқи Наздик) 2,80 триллион иен даромад оварданд.

Бахши хадамоти молиявӣ дар соли молиявии 2021/22 2,31 триллион иен даромад ба даст овард ва дар фурӯши қарз, молияи дилерҳо ва суғурта фаъол аст; хизматрасонӣ дар 42 кишвари ҷаҳон пешниҳод карда мешавад, марказҳои асосӣ дар Ҷопон, ИМА, Канада, Австралия, Олмон, Британияи Кабир, Таиланд ва Чин ҷойгиранд.

Дигар фаъолиятҳо (асосан муомилоти амволи ғайриманқул) ба ширкат 541 миллиард иен овард.

Дар соли 2021 Toyota дар маҷмӯъ 10,5 миллион мошин фурӯхтааст<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5191976|title=Toyota сохранила мировое лидерство|website=[[Коммерсантъ]]|date=2022-01-28|lang=ru|deadlink=no|accessdate=2022-01-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220128125700/https://www.kommersant.ru/doc/5191976|archivedate=2022-01-28}}</ref> .
{| class="wikitable"
|+Нишондиҳандаҳои фаъолият ба ҳсиоби млрд иен<ref>{{Cite web|url=https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312503027032/d20f.htm|title=Annual Report 2003 on the SEC Filing Form 20-F|publisher=Toyota Motors Corporation|lang=en|deadlink=no|accessdate=2016-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160822131457/https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312503027032/d20f.htm|archivedate=2016-08-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312506135772/d20f.htm|title=Annual Report 2006 on the SEC Filing Form 20-F|publisher=Toyota Motors Corporation|lang=en|deadlink=no|accessdate=2016-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170118121512/https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312506135772/d20f.htm|archivedate=2017-01-18}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312511172686/d20f.htm|title=Annual Report 2011 on the SEC Filing Form 20-F|publisher=Toyota Motors Corporation|lang=en|deadlink=no|accessdate=2016-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151105003125/http://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1094517/000119312511172686/d20f.htm|archivedate=2015-11-05}}</ref><ref name="ar2016"/>
!Сол
!Гардиш
!Фоидаи тоза
!Дороиҳо
!Капитал
!Фурӯшҳо, млн
!Фурӯш дар Ҷопон, %
|-
|1999
|12 464
|452
|15 879
|6655
|4,695
|41,1
|-
|2000
|12 421
|482
|16 441
|6912
|5,183
|42,0
|-
|2001
|12 955
|675
|17 020
|7077
|5,527
|42,0
|-
|2002
|14 190
|557
|19 306
|7264
|5,543
|40,0
|-
|2003
|15 502
|751
|20 153
|7121
|6,113
|36,3
|-
|2004
|17 295
|1162
|22 040
|8179
|6,719
|34,3
|-
|2005
|18 552
|1171
|24 335
|9045
|7,408
|32,1
|-
|2006
|21 037
|1372
|28 732
|10 560
|7,975
|29,7
|-
|2007
|23 948
|1644
|32 575
|11 836
|8,525
|26,7
|-
|2008
|26 289
|1718
|32 458
|11 870
|8,914
|24,6
|-
|2009
|20 530
| -437
|29 062
|10 061
|7,567
|25,7
|-
|2010
|18 951
|209
|30 349
|10 360
|7,237
|29,9
|-
|2011
|18 994
|408
|29 818
|10 332
|7,308
|26,2
|-
|2012
|18 584
|284
|30 651
|10 550
|7,352
|28,2
|-
|2013
|22 064
|962
|35 483
|12 148
|8,871
|25,7
|-
|2014
|25 692
|1823
|41 437
|14 469
|9,116
|26,0
|-
|2015
|27 235
|2173
|47 730
|16 788
|8,972
|24,0
|-
|2016
|28 403
|2313
|47 428
|16 747
|8,681
|23,7
|-
|2017
|27 597
|1831
|48 750
|17 515
|8,971
|25,4
|-
|2018
|29 380
|2494
|50 308
|18 736
|8,964
|25,2
|-
|2019
|30 226
|1883
|51 937
|19 348
|8,977
|24,8
|-
|2020
|29 867
|2036
|53 972
|20 619
|8,955
|25,0
|-
|2021
|27 215
|2245
|62 267
|23 405
|7,646
|27,7
|-
|2022
|31 380
|2850
|67 689
|26 246
|8,230
|23,4
|}
Рақиби асосии Toyota дар ҷаҳон концерни Volkswagen мебошад, ки ҳаҷми муқоисашавандаи истеҳсол ва фурӯши мошинҳоро дорад.

[[Акс:2009_Toyota_Prius_01.jpg|рост|мини|{{Center|[[Toyota Prius]]}}]]

== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ}}

== Пайвандҳо ==
{{ПБ}}