Дидани манбаъи Ада (забони барномасозӣ)

'''Ада''' (''Ada'') — [[забони барноманависӣ]], солҳои [[1979]]—[[1980]] дар натиҷаи як лоиҳаи [[Вазорати дифоъи ИМА]] бо ҳадафи корбурди забони ягонаи барноманависӣ барои системҳои якҷоя сохта шудааст. Имелись в виду, прежде всего, бортовые системы управления военными объектами (кораблями, самолётами, танками, ракетами, снарядами и т. п.). Перед разработчиками не стояло задачи создать универсальный язык, поэтому решения, принятые авторами Ады, нужно воспринимать в контексте особенностей выбранной предметной области.

== Хусусиятҳои забон ==
Ада — ин забони барномасозии таркибӣ, модулӣ, объектии аломатдор буда воситаҳои равандҳои барномасозии баландзинагиро доро мебошад. Синтаксиси Ада аз намуди забони [[Algol]] ё ин ки [[Паскал (забони барномасозӣ)|Паскал]] гирифта шудааст. Он фаррох буда, каме сахт ва мантиқан беҳтар сохта шудааст. Ада — [[Намуди сахт|забон бо намуди сахт кунонида шуда]] мебошад. Дар он кор бо объектҳо, ки ба намуди додаҳо алоқаманд нестанд истисно карда шудаанд.

Барои қонеъ гардонидани талаботҳои эътимоднок забон чунон сохта шудааст, ки ҳангоми талфифа (компиляция) шумораи хатогиҳо муайян гардонида мешавад. Ба ғайр аз ин яке аз талаботҳои асосӣ ҳангоми коркарди забон, хониши матни барнома  ниҳоят осон гардонида шудааст, ки ҳатто ба навиштани одӣ зарар овардааст. Натиҷаи чунин наздикшавӣ якчанд синтаксисӣ «калонҳаҷм» ва маҳдудиятҳои зиёд гардид, ки аз ҷониби барномасозони кордон ҳамчун «нолозим» ва «аблаҳона» шуморида шуда буданд {{сарчашма?}}.

Маҳз истифодабарии мушкил, нофаҳмо ва ноқуллай забони Адаро ҳамчун забони мушкил муаррифи намуд. {{сарчашма?}}. Ин муаррифи танҳо қисман дуруст аст: навиштани барномаи одӣ дар забони Ада дар муқоиса бо забонҳои дигар, албатта вақти зиёдро талаб мекунад. Масалан [[Си (забони барномасозӣ)|Си]]. Аммо дуруст ва ҳамроҳӣ кардани барномаҳои калон ва мушкил осонттар карда шудааст. Чӣ тавре, ки  Стефена Сейгера<ref>{{Cite web |url=http://www.adaic.com/whyada/ada-vs-c/cada_art.html |title=Stephen Zeigler, Comparing Development Costs of C and Ada. |accessdate=2019-12-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070404120024/http://www.adaic.com/whyada/ada-vs-c/cada_art.html |archivedate=2007-04-04 }}</ref>,қайд намудааст коркарди барномаҳои таъминотӣ дар асоси Ада дар умум 60% арзонтар мебошаду барномаи сохта шуда 9 маротиба камтар аз забони Си дидан пас, дорои камбудӣ мебошад.

Забони Ада дар [[Иёлоти муттаҳидаи Амрико|ИМА]] ва [[Аврупо (материк)|Аврупо]] барои коркарди лоиҳаҳои калони мушкил, системаҳои дохилӣ на танҳо маҳз барои сохтани барномаҳои мудофиавӣ истифода бурда мешавад.

== Таърих ==
Коркарди забон дар чаҳорчӯбаи озмуни байналмилалӣ, ки аз ҷониби вазорати мудофиаи ИМА ташкил ва маблағгузорӣ гардонида буда, иҷро шудааст. Мақсади асосии коркард ин  ба даст овардани [[забони барномасозӣ]] буд, ки тавонад забони ягона барои коркарди лоиҳаҳо барои хадамоти низомӣ гардад. Асосан барои компютерҳои калони низомӣ,ки асосашонро протсесорҳои  [[iAPX 432]] ва [[Intel]] ташкил мекунанд.

Дар соли [[1983]] забон расман аз стандартизатсияи [[ANSI]]гузашт. Стандарти забони [[ANSI]]/MIL-STD-1815-A-1983 [[17 феврали]]  соли [[1983]] тасдиқ карда шуд. Вазорати мудофиаи ИМА ӯро ҳамчун «Ada» ва маркаи бақайдгирифташудаи савдо номгузорӣ намуда, баровардани транслятори забонро, ки ба талаботи стандартӣ ҷавобгуй намебошанд манъ намуд. Бо ин роҳ имконияти таъсисёбии "намудҳо" ё ин ки "диалектҳои"забони Ада бо пурраги фушурда шуд.

Дар соли [[1987]] забони Ада аз ҷониби [[ISO]] расман стандартизатсия гардонида шуд. Аз ин замон ВМ ИМА ба забон супоришҳои умумӣ гузошт.

Солҳои [[1990]] дар олам беш аз 200 компилятороне, ки ба стандарти забони  Ада ҷавобгуй буданд ба вуҷуд омада буданд.

Соли [[1995]] стандарти нави забони Ада, ки бо номи Ada95 машҳур гардида буд қабқл гардид. Ба забон воситаҳои барномасозии объективӣ ворид гардонида шуда буд. Ба ғайр аз ин забон бояд бо воситаҳои инкишоф ёфта бо барномаҳое, ки бо забони дигар навишта шудаанд алоқаманд бошад.

== Ада дар ИҶШС (СССР) ва Русия ==
Дар [[Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сотсиалистӣ|ИҶШС]] солҳои [[1980|80]]  дар назди  [[Кумитаи давлатии илм ва техника]] Гурӯҳи корӣ оид ба забони Ада таъсис дода шуд. Кори асосии гурӯҳи корӣ дар ИҶШС омӯзиши тамоми додаҳои кушода ва пӯшидаи (тибқи додаҳои дарёфкардаи разведка) забони Ада ва гузаронидани ташхис барои истифодабарӣ ва рушди Ада иборат буд. Фаъолияти ин гуруҳ ар охири солҳои 80 ба он оварда расонд, ки дар ИҶШС компилятори Ада барои амалҳои таҷрибавии компютерҳо сохта шуд. Ҳамчунон якчанд китоб бо забони русӣ дар бораи забони Ада ба чоп баровада шуд.

Пас аз барҳам хӯрдани ИҶШС кор доир ба паҳнвоварии Ада қатъ гардид. Дар натиҷа машҳурии забони Ада дар Русия кам гашта, бештари барномасозони муосири трус уро «забони мурда» ҳисобида доир ба он ягон маълумоте надоранд. Ада дар Русия ва [[ИДМ (СНГ)]] аз ҷониби шахсони алоҳидаи шавқманд истифода бурда мешавад. Ба ғайр аз ин забони Адаро дар коркарди БО истеҳсолӣ истифода мебаранд. Якчанд лоиҳаи бо забони Ада ихтироъкарда дар Русия машҳур аст. Инҳо:

* Стансияи документалии алоқаи ВМ ФР. Вазифаи асосиии ин стансия, таъмин намудани доду гирифти иттиллоти документалӣ дар дохили шабакаи додаҳои Вазорати мудофиаи Федератсияи Русия мебошад. 
 Программно-аппаратный комплекс был совместно разработан Производственной организацией «Вычислительная техника и средства автоматизации» (аппаратное обеспечение) и группой программистов сектора вне трасс Северо-Кавказского центра управления воздушным движением «Стрела». Программное обеспечение комплекса написано на языке программирования Ada с использованием компилятора [[GNAT]]. Поддержка распределенных вычислений осуществляется дополнительным компонентом [[GLADE]].
* Комплекс пилотажно-навигационного и связного оборудования для российского самолета-амфибии '''[[Таганрогский авиационный научно-технический комплекс имени Г. М. Бериева|Бериев]] [[Бе-200]]'''. Разработка проведена Институтом авиационного оборудования, совместно с американской фирмой Allied Signal, Флорида, США. Использован комплекс разработки Ада-систем фирмы DDC-I на платформе [[Intel 80486]].

== Забонҳои маҳсулӣ ==
Синтаксиси забони Ада дар чунин забонҳо истифода шудааст:
* [[PL/SQL]]
* [[VHDL]]

== Воқеаҳои шавқовар ==
* Расман озмун, ки ба коркарди забон бахшида шуда буд ва дар натиҷа забони Ада сохта шуда буд, анонимӣ буд. Гурӯҳи барномасозон ба лоиҳаҳои худ номҳои рамзӣ гузошта сипас муаррифи менамуданд, то ин ки аъзоёни ҳакамон ҳангоми интихоби ғолиб натавонанд ба шахсият эътибори беш диҳанд. Аз таҷриба яке аз аъзоёни ҳакамон навишта буд, ки табъи барномасозон чунон гуногунранг буд, ки муайян намудани муаллиф аз рӯи лоиҳа мушкилие ба миён намеовард. 
* Тамоми забонҳое, ки ба зинаҳои охирони озмун расида буданд дар асоси забони барномасозии [[Паскал]] сохта шуда буданд. Аз ҳамин ҷиҳат Адаро метавон ҳамчун Паскал тавсиф дод, ки бо панҷ талаботи асоси вусъат гардидааст. Дар баробари ин муаллифон дар умум бо роҳи рушд додани забони Паскал бо ҷузъиётҳои нав қадам ниҳода буданд. Дар натиҷа забони мушкилтар ба миён оварда шуд.
* Гурӯҳи барномасозон таҳти роҳбарии Жана Ишбиаи фаронсавӣ ба забон номи  «Ада», ки ба [[Лавлейс, Ада|Огасты Ады Кинг Лавлейс]] (духтари шоир [[Байрон, Джордж Гордон|Дж. Байрона]])аввалин барномасоз дар мошинаи ҳисоббарорӣ Бэббидж ба шумор меравад гузоштанд.
* Дар забони русӣ шухие мавҷуд аст, ки дорои ифодаи думафҳума мебошад «Забони [[Ҷаҳаннам]]», дар баробари бо асосӣ [[Забони русии алгоритмӣ]],ки ҳамчун «Забони Ҷаннат» машҳур аст  мутавозият менамояд.

== Эзоҳ ==
<references />

== Пайвандҳо ==
* [http://www.computer-museum.ru/histsoft/ada20.htm Язык Ада — двадцать лет спустя]
* [http://www.osp.ru/pcworld/1997/08/53.htm Опыт использования языка Ада]
* [http://www.ada-ru.org/V-0.4w/index.html Адское программирование]{{Пайванди мурда|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.beriev.com ТАНТК им. Г.М. Бериева] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20160302182136/http://www.beriev.com/ |date=2016-03-02 }}
{{Забонҳои барномасозӣ}}

[[Гурӯҳ:Забонҳои барномасозӣ]]