Дидани манбаъи Андре-Мари Ампер

{{Олим
 |ном                  = Андре-Мари Ампер
 |номи аслӣ            = {{lang-fr|André-Marie Ampère}}
 |тасвир               = Ampere portrait at the Musee Poleymieux.jpg
 |бар                  = 
 |тавсифи тасвир       = Сурати Андре-Мари Ампера амали рассоми номаълум, ибтидои асри XIX
 |таърихи таваллуд      = 20.01.1775
 |зодгоҳ       = {{Зодгоҳ|Лион}}, [[Королевство Франция]]
 |таърихи даргузашт     = 10.06.1836
 |шаҳрвандӣ          = {{флагификация|Королевство Франция}}
 |маҳалли даргузашт    = {{МаҳаллиМарг|Марсель}}, [[Королевство Франция]]
 |фазои илмӣ           = [[физика]], [[риёзиёт]], [[кимиё]], [[фалсафа]]
 |Место работы         = [[Политехническая школа]] <br />[[Коллеж де Франс]]
 |Учёная степень       = 
 |Учёное звание        = 
 |Альма-матер          = 
 |Научный руководитель = 
 |Знаменитые ученики   = 
 |Известен как         = один из основателей [[Электродинамика|электродинамики]], первооткрыватель [[Закон Ампера|закона Ампера]]
 |ҷоизаҳо     = {{Кавалер ордена Почётного легиона}}
 |имзо              = 
 |бар росписи       = 
 }}
'''Андре-Мари́ Ампе́р''' ({{lang-fr|André-Marie Ampère}}; [[20 январ]]и [[1775]]<ref>[http://www.ampere.cnrs.fr/unevieenimages/index.php?limite=0 Акт крещения]{{ref-fr}}</ref> — [[10 июн]]и [[1836]]) — [[физикдон]], {{риёзидон}} ва [[табиатшинос]]и бузурги фаронсавӣ, яке аз асосгузорони [[электродинамика]], узви Академияи илмҳои Париж ([[1814]]).

== Зиндагинома ==
Ампер дар шаҳри [[Лион]] ба дунё омадааст. Баъди вафоти падараш соли 1793, ӯ аввал ҳамчун репититори матаби политехникии Париж, баъд дар кафедраи физикаи Бурге буд ва соли 1805 дар кафедраи математикаи мактаби политехникии Париж ба кор даромад. Соли 1814 вай аъзои Академияи илмҳо интихоб шуд, ва соли 1824 соҳиби унвони профессори физикаи таҷрибавии Коллеҷ де Франс мегардад.

Ампер 10 июни соли 1836 дар шаҳри [[Марсел]] аз олам чашм пӯшид.

== Тадқиқот ==
Тадқиқоти Ампер дар соҳаи математика ва назарияи эҳтимолият, татбиқи ҳисоби вариатсионӣ дар механика ва таҳлили математикӣ оид аст. Ампер соли 1820 қонуни таъсири мутақобилаи механикии ҷараёнҳо, қоидаи бо таъсири ҷараён самти худро дигар кардани ақрабаки магнитиро кашф намуд (ниг. ''[[Қоидаи Ампер]]'') ва бори аввал назарияи магнетизмро пешниҳод кард. Дар соҳаи таъсири магнит ва ҷараёни электрикӣ асбобҳои бисёр ихтироъ карда, таҷрибаҳо гузарондааст. Худи ҳамон сол қонуни таъсири мутақобилаи ҷараёнҳои электрикиро ошкор намуд, назарияи магнетизмро вусъат дод. Соли 1822 Ампер падидаи магнитии ғалтаки ҷараёндор (соленоид)-ро ошкор кард. Пас аз тадқиқоти Ампер магнетизм қисми электродинамика гардид.

Ампер назарияи электродинамикаро дар асарҳои «Назарияи ҳодисаҳои электродинамикие, ки комилан аз таҷриба бармеояд» (1826) ва «Назарияи ҳодисаҳои электродинамикӣ» баён карда, дар «Таҷрибаи фалсафии илмҳо» (1834) ном асараш илмҳои замонаашро хеле моҳирона тасниф намудааст.

== Ихтироъот ==
Ампер ихтироъкори [[коммутатор]], [[телеграф]]и электромагнитӣ, муаллифи истилоҳҳои [[кинематика]] ва [[кибернетика]] мебошад. Дар соҳаи [[ботаника]], [[химия]] ва [[фалсафа]] низ тадқиқот бурдааст. Яке аз бузургиҳои асосии электрикӣ – воҳиди қувваи ҷараён (''[[Ампер]]'') ва асбоби онро ченкунанда – [[амперметр]] ба шарафи Ампер номида шудаанд.

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ|2}}

== Сарчашма ==
* {{ЭМТ||1}}
{{олим-нопурра}}
{{пайвандҳои беруна}}

[[Гурӯҳ:Андре-Мари Ампер| ]]