Дидани манбаъи Аҳолии Эрон

[[Акс:Iran_single_age_population_pyramid_2020.png|мини|300x300пкс| Пирамидаи синну сол ва ҷинсии аҳолии Эрон барои соли 2020]]
[[Акс:Provinces_of_Iran_by_population.svg|рост|мини|300x300пкс| Тақсими аҳолӣ аз рӯи [[Устонҳои Эрон|вилоятҳои Эрон]] (2014)]]
Шумораи умумии '''аҳолии [[Эрон]]''' '''78 408 412 нафар''' аст (июни 2015) <ref>
[http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=133 Statistical Centre of Iran] на 9 июня 2015</ref> . Тақрибан нисфи аҳолиро [[форсҳо]] ташкил медиҳанд, аксарияти куллии онҳо [[Шиаҳо|мусулмонони шиа]] мебошанд [[Ислом|.]] Зичии аҳолӣ '''46''' нафар/км2<ref name="census 2011"/>. Дар шаҳрҳо зиёда аз '''70%''' одамон зиндагӣ мекунанд (2011) <ref name="census 2011" /> .

Чоряки эрониён зери синни 15-сола ҳастанд, ки Эронро ба яке аз ҷавонтарин кишварҳои ҷаҳон табдил медиҳад. Аммо сарфи назар аз ин, инчунин, афзоиши ахолии Эрон ба 1,29 баробар аст % <ref name="census 2011"/>, ахиран олимон коҳиши босуръати мизони таваллуд дар кишварро сабт кардаанд, ки дар робита ба ин ҳукумати Эрон сиёсати хонаводагии худро дар самти афзоиши мизони таваллуд таҷдиди назар мекунад <ref name="prison">[http://ria.ru/world/20140707/1015091774.html Иранских врачей могут сажать в тюрьму за процедуры по контрацепции]</ref> . Қаблан дар кишвар сиёсати демографии «Як кӯдак хуб, ду фарзанд бас аст» <ref>[http://www.iimes.ru/?p=9732 Общая характеристика населения Исламской Республики Иран]</ref> амалӣ мешуд.

Тибқи барӯйхатгирии соли 2011 <ref>{{Cite web|url=http://www.amar.org.ir/Portals/1/Iran/90.pdf|title=Официальные данные переписи населения Ирана за 2011 год|deadlink=yes|accessdate=2014-11-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531210834/http://www.amar.org.ir/Portals/1/Iran/90.pdf|archivedate=2013-05-31}}</ref> [[Саводнокӣ|, сатҳи саводнокӣ]] ''84,75%  ''дар маҷмӯъ ва ''92,4 %'' дар байни одамони аз 10 то 49 сола аст.

== Таркиби этникӣ ==
Эрон дорои таркиби қавмии хеле гуногун аст. Аксарияти аҳолии Эронро [[Форсҳо|форсизабонон]] ташкил медиҳанд (тибқи ҳисобҳои гуногун аз 36 % <ref>[http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=PES Ethnologue 14 report for İran (published in 2000)-Farsi, Western] или [http://www.ethnologue.com/15/show_language.asp?code=pes Ethnologue 15 report for İran (published in 2005)-Farsi, Western]{{Недоступная ссылка|date=Август 2019|bot=InternetArchiveBot}} или [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=pes Ethnologue 16 report for İran (published in 2009)-Farsi, Western]</ref> то 61 % <ref name="Iran population">Central Intelligence Agency ('''CIA''')-The World Factbook: [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html Iran population] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |date=2012-02-03 }}:…Ethnic groups:Persian 61 %, Azeri 16 %, Kurd 10 %, Lur 6 %, Baloch 2 %, Arab 2 %, Turkmen and Turkic tribes 2 %, other 1 % (2008 est.)…Population:78,868,711 (July 2012 est.)…Languages:Persian (official) 53 %, Azeri Turkic and Turkic dialects 18 %, Kurdish 10 %, Gilaki and Mazandarani 7 %, Luri 6 %, Balochi 2 %, Arabic 2 %, other 2 % (2008 est.)…Religions:Muslim (official) 98 % (Shia 89 %, Sunni 9 %), other (includes Zoroastrian, Jewish, Christian, and Baha’i) 2 %.</ref> ). Форсҳо дар саросари Эрон зиндагӣ мекунанд, бо [[Забони форсӣ|форсӣ ҳарф]] мезананд, ки забони давлатӣ аст.

Дувумин гурӯҳи бузурги этникӣ [[Озарбойҷонҳо|озарбойҷонҳоянд]] (тибқи ҳисобҳои гуногун, аз 16 % <ref name="Iran population"/> то 40 % <ref name="Azerbaijan- Iran Relations: Challenges and Prospects (Event Summary)">Event Report, Kennedy School of Government, Harvard University (For Academic Citation : Nassibli, Nasib L. "Azerbaijan- Iran Relations: Challenges and Prospects (Event Summary)): [http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/12750/azerbaijan_iran_relations.html Azerbaijan- Iran Relations: Challenges and Prospects (Event Summary)] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20151001214816/http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/12750/azerbaijan_iran_relations.html |date=2015-10-01 }}:..South Azerbaijan consists of Ardabil, East Azerbaijan, West Azerbaijan, Zenjan, Hamadan Ostans (provinces) and adjacent areas of Astara, Qazvin and other territories. The size of these territories is estimated at approximately 170.000 square kilometers (the territory of North Azerbaijan is half this— i.e., 86,600 sq. km). Turks dominate the national composition of the Azerbaijani provinces in Iran — making up more than 90 % of the population in these areas…It is difficult to determine the exact number of Azerbaijani Turks in Iran. Official statistics do not state the national composition of Iran. According to our research, based on the official statistics, the Azerbaijani Turks comprise nearly 40 % of the population of Iran. This is 75 % of all the Azerbaijani Turks in the world.</ref> <ref name="Southern Azerbaijan">Unrepresented Nations and Peoples Organization ('''UNPO'''): [http://www.unpo.org/members/7884 Southern Azerbaijan]:…The members of the population in Iran (all population in 66 million) of Azerbaijani descent is estimated to be around 30 million .Many immigrants from the Southern Azerbaijani territory have moved to other parts of Iran such as Teheran. At present, nearly 8 million Southern Azerbaijanis live outside Southern Azerbaijan, where more than a million of them are political immigrants, living in Europe and America. A million of them live in southern Iran while 6 million live in the city of Tehran . In Iran Azerbaijani Turkish is spoken by 25-30 % of the population (15-20 million people). It is a Turkic language that is similar to the language spoke by the Turkish and Iraqi Turkmen, and distinct from the Iranian state language, Farsi.</ref> ), асосан дар шимолу ғарби кишвар, дар Озарбойҷони ба истилоҳ Эронӣ ([[Устони Озарбойҷони ғарбӣ|Озарбойҷони Ғарбӣ]], [[Устони Озарбойҷони Шарқӣ|Озарбойҷони Шарқӣ]], [[Устони Занҷон|Занҷон]], [[Устони Қазвин|Қазвин]], [[Устони Ҳамадон|Ҳамадон]], [[Устони Ардабел|Ардабил]]) зиндагӣ мекунанд. Озарбойҷониён як ақаллияти бузурги миллӣ ҳастанд, ки ба [[Забонҳои эронӣ|хонаводаи забонҳои эронӣ]] тааллуқ надоранд, бо [[забони озарбойҷонӣ]] ҳарф мезананд . Баъзе <ref>{{Cite web |url=http://national-mentalities.ru/east/zakavkaze/alekperli_f_u_istoricheskie_prichiny_formirovaniya_obwih_chert_i_razlichij_v_nacionalnom_haraktere_azerbajdzhancev_azerbajdzhans/ |title=Алекперли Ф. У. Исторические причины формирования общих черт и различий в национальном характере азербайджанцев Азербайджанской Республики и Ирана |accessdate=2022-07-16 |archivedate=2019-08-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190805172529/http://national-mentalities.ru/east/zakavkaze/alekperli_f_u_istoricheskie_prichiny_formirovaniya_obwih_chert_i_razlichij_v_nacionalnom_haraktere_azerbajdzhancev_azerbajdzhans/ }}</ref> (масалан, Ф. У. Алекперлӣ), этнографҳо майл доранд, ки қисматҳои шимолӣ ва ҷанубии этносҳои озарбойҷониро ҷудо кунанд, зеро озарбойҷонҳои эронӣ назар ба мардумони дар [[Озарбойҷон|Ҷумҳурии Озарбойҷон]] зиндагикунанда таъсири мардумони эронизабон хеле ҷиддитар буданд.

[[Курдҳо]] тақрибан 5%  -10% <ref>[http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RL34021.pdf Federation of American Scientists]:…Population: 70.5 million (2007 est.)Persians, who constitute 51 % of Iran’s population, dominate the central government of Iran.Roughly one out of every four Iranians is Azeri, making it Iran’s largest ethnic minority at over 18 million (some Azeris put the number higher). The Turkic-speaking Azeri community is predominantly Shiite and resides mainly in northwest Iran along the border with Azerbaijan (whose inhabitants are more secular than their Azeri cousins in Iran) and in Tehran. Although they have grievances with the current regime in Tehran, most Azeris say they are not treated as second-class citizens and are more integrated into Iranian society, business, and politics (the Supreme Leader is an ethnic Azeri) than other minorities. Predominantly Sunni Muslim, the Kurds reside mainly in the northwest part of the country (so-called Iranian Kurdistan) and comprise around 7 % of Iran’s population. There are roughly 4 million Kurds living in Iran, compared to 12 million in Turkey and 6 million in Iraq. Unlike Iran’s other minorities, many of its Kurds harbor separatist tendencies. Along the Iranian-Iraqi border in southwest Iran is a population of some three million Arabs, predominantly Shiite. Arabs, whose presence in Iran stretches back 12 centuries, co-mingle freely with the local populations of Turks and Persians. Iran has roughly 1.4 million Baluchis, comprising 2 % of its population. Predominantly Sunni, they reside in the Iranian section of an area known as Baluchistan, a region divided between Pakistan and Iran.</ref> <ref name="Iran population"/> аҳолии Эронро ташкил медиҳанд. Онҳо дар ғарби кишвар, дар вилоятҳои [[Устони Курдистон|Курдистон]], [[Устони Озарбойҷони ғарбӣ|Озарбойҷони Ғарбӣ]] <ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kmr Ethnologue report for language code: kmr]</ref>, [[Устони Кирмоншоҳ|Кирмоншоҳ]], [[Устони Элом|Илом]] зиндагӣ мекунанд.

Дар шимоли Эрон, дар соҳили [[Баҳри Хазар|баҳри Каспий]], [[Толишон|толишҳо]], гилиёнҳо ва мазандаронҳо (тақрибан 7%) зиндагӣ мекунанд.<ref name="Iran population"/>

Дар шимолу шарқ туркманҳо (аксарият дар Устони Гулистон), қабилаҳои туркӣ ([[Устони Гулистон|қарайӣ]], карағозлу, таймуртош) ва қавмҳои чораймакҳо дар гурӯҳҳои хурд зиндагӣ мекунанд.

Балуҷҳо қисми ҷанубу шарқии кишварро (устони [[Устони Систон ва Балучистон|Сиистон ва Балуҷистон]]) ишғол мекунанд. Гурӯҳҳои алоҳидаи онҳо дар Хуросону Кирмон ва Ғарби Макрон зиндагӣ мекунанд.

Дар ҷанубу ғарб [[лурҳо]] ва [[Бахтиёриҳо|бахтиёрҳо]] зиндагӣ мекунанд. Арабҳо инчунин дар қисми ҷанубу ғарбии кишвар, асосан дар вилояти [[Устони Хӯзистон|Хузистон]] зиндагӣ мекунанд ва дар соҳили Халиҷи Форс низ сукунат доранд.

Дигар ақаллиятҳои этникӣ иборатанд аз: лакҳо<span class="noprint" style="font-style:normal; font-weight:normal;"><span style="display:inline-block; font-size:80%; position:relative;"><span style="font-size:117.6%; margin-left:-0.43em; position:relative; top:0.28em;"><small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small></span></span></span>, татҳо, қабилаҳои гуногуни турк, аз ҷумла иттиходи кабилахои қашқай ва ҳамса, инчунин арманиҳо <ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=hye Ethnologue report for language code: hye]</ref>, ашӯриҳо (ассуриҳо), гурҷиҳои фарайданӣ зиндагӣ мекунанд.<gallery mode="packed-hover" heights="188px">
Акс:Percentage of ethnic groups in the general population of Iran (1982-1989).png||
Акс:Percentage of ethnic groups in the general population of Iran (1990-1993).png||
Акс:Percentage of ethnic groups in the general population of Iran (1994-2011).png||
Акс:Percentage of ethnic groups in the general population of Iran (2012-2014).png||
</gallery>
[[Акс:Iran_ethnoreligious_distribution_2004.jpg|рост|мини| Гурӯҳҳои этно-динии Эрон]]

== Таркиби динӣ ==
Аксари эрониҳо [[Мусулмон|мусалмонанд]]. 89 % <ref name="Iran population"/> - [[Шиаҳо|Шиъаён]], 9 % <ref name="Iran population"></ref> — [[Суннӣ|суннианд]] . Ба дигарон 2 % [[Насрониён|масеҳиён]], [[Маздаясно|зардуштиён]], [[Яҳудият|яҳудиён]], [[Баҳоия|баҳоиёнро]] дар бар мегиранд <ref name="Iran population"></ref> .
{| class="wikitable" style="text-align: right;"
|+'''Аҳолии Эрон аз рӯи дин, маълумоти барӯйхатгирии 1956-2011 <ref name="census 2011"/> <ref name="UN Demographic Yearbooks">{{Cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/Iran/Iran-2011-Census-Results.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2013-01-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151223181433/http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/Iran/Iran-2011-Census-Results.pdf|archivedate=2015-12-23}}</ref>'''
! rowspan="2" | Дин
! colspan="2" | барӯйхатгирии соли 1956
! colspan="2" | барӯйхатгирии соли 1966
! colspan="2" | барӯйхатгирии соли 1976
! colspan="2" | барӯйхатгирии соли 2006
! colspan="2" | барӯйхатгирии соли 2011
|- bgcolor="#e0e0e0"
! аҳолӣ
! %
! аҳолӣ
! %
! аҳолӣ
! %
! аҳолӣ
! %
! аҳолӣ
! %
|-
| align="left" | [[Мусулмон|мусулмонон]]
| 18.654.127
| 98.4
| 24.771.922
| 98.8
| 33.396.908
| 99.1
| 70.097.741
| 99.4
| 74.682.938
| 99.4
|-
| align="left" | [[Насрониён|масеҳиён]]
| 114.528
| 0.6
| 149.427
| 0.6
| 168.593
| 0,5
| 109.415
| 0.2
| 117.704
| 0.2
|-
| align="left" | [[Маздаясно|зардуштиён]]
| 15.723
| 0.1
| 19.816
| 0.1
| 21,400
| 0.1
| 19.823
| 0,0
| 25.271
| 0,0
|-
| align="left" | [[Яҳудият|яҳудиён]]
| 65.232
| 0.3
| 60.683
| 0.2
| 62.258
| 0.2
| 9.252
| 0,0
| 8.756
| 0,0
|-
| align="left" | Дигар
| 59.256
| 0.3
| 77.075
| 0.3
|
|
| 54.234
| 0.1
| 49.101
| 0.1
|-
| align="left" | Муайян нашудааст
| 45.838
| 0.2
|
|
| 59.583
| 0.2
| 205.317
| 0.3
| 265.899
| 0.4
|}

== Демография ==
Дар бозгашти таърихӣ, Эрон дорои захираҳои бузурги инсонӣ буд, лашкари форсӣ ҳамеша яке аз бузургтаринҳо дар ҷаҳони бостон ва бостон буд (аз 200 ҳазор то 1 миллион нафар), ҳатто дар давраи парокандагӣ ва эпидемияи вабо дар садаи 2-и мелодӣ, ки ҷони бешуморро ба ҳалокат расонд, легионҳои румӣ (қавитарин лашкари бостонӣ) нисбат ба форсҳои камтар ҷангҷӯ бартарии ҷиддӣ дода натавонистанд. Баъдтар, вақте ки ба Аврупо гегемонияи низомии Порти Усмонӣ тадид мекард, Форс қувваи шикаст ба Чин, хонҳои турки Осиёи Миёна ва Туркияро дошт. Дар асрҳои миёна шумораи аҳолии Эрон аз ҳама подшоҳони Аврупо ва ҳатто аз Империяи муқаддаси Рум пештар буд.
{| class="wikitable" style="text-align: right;"
!
! style="width:70pt;" | Аҳолӣ <ref name="UN Demographic Yearbooks"/> <ref name="census 2011"/> (x 1000)
! style="width:70pt;" | Шумораи таваллудҳо
! style="width:70pt;" | Шумораи фавтидагон
! style="width:70pt;" | афзоиши табиӣ
! style="width:70pt;" | Сатҳи умумии таваллуд (ба 1000)
! style="width:70pt;" | Сатҳи марги хом (ба 1000 нафар)
! style="width:70pt;" | Афзоиши табиии аҳолӣ (ба 1000 нафар)
! style="width:70pt;" | дарачаи умумии таваллуд
|-
| 1999
| 62.738
| 1,177,557
| 374.838
| 802.719
| 18.8
| 6.0
| 12.8
|
|-
| 2000
| 63.658
| 1,095,165
| 382.674
| 712.491
| 17.2
| 6.0
| 11.2
|
|-
| 2001
| 64.592
| 1,110,836
| 421.525
| 689.311
| 17.2
| 6.5
| 10.7
|
|-
| 2002
| 65,540
| 1,122,104
| 337.237
| 784.867
| 17.1
| 5.1
| 12.0
|
|-
| 2003
| 66.480
| 1,171,573
| 368.518
| 803.055
| 17.6
| 5.5
| 12.1
|
|-
| 2004
| 67.477
| 1,154,368
| 355.213
| 799.155
| 17.1
| 5.3
| 11.8
|
|-
| 2005
| 68.467
| 1,239,408
| 363.723
| 875.685
| 18.1
| 5.3
| 12.8
|
|-
| 2006
| 70.496
| 1.253.912
| 408.566
| 845.346
| 17.8
| 5.8
| 12.0
| 1.60 <ref name="Weeks Population">[http://weekspopulation.blogspot.com/2012/08/iranian-government-responds-to-census.html Weeks Population: Iranian Government Responds to Census Results]</ref>
|-
| 2007
| 71.532
| 1.286.716
| 412.736
| 873.980
| 18.0
| 5.8
| 12.2
|
|-
| 2008
| 72.584
| 1.300.166
| 417.798
| 882.368
| 17.9
| 5.8
| 12.2
|
|-
| 2009
| 73.651
| 1.348.546
| 393.514
| 955.032
| 18.3
| 5.3
| 13.0
|
|-
| 2010
| 74.733
| 1.363.542
| 441.042
| 922.500
| 18.3
| 5.9
| 12.4
|
|-
| 2011
| 75.149
| 1.382 229
| 422.133
| 960.096
| 18.3
| 5.6
| 12.7
| 1.30 <ref name="Weeks Population" />
|}

=== Сохтори синну сол ===
Дар соли 2011 <ref name="census 2011">http://www.amar.org.ir/Portals/1/Iran/census-2.pdf Официальная перепись населения 2011 года</ref> :

* 0-14 сола: 23.4 %;
* 15-64 сола: 70,9 %;
* 65 сола ва калонтар: 5.7 %;

Устон (вилоят)-и Эрон бо ҷавонтарин аҳолӣ - [[Устони Систон ва Балучистон|Систон ва Балуҷистон]] 37,6 фоизи аҳолиро то 14-сола ташкил медиҳад. Қисми зиёди аҳолии пиронсол аз 65 боло дар [[Устони Гелон|Гилон]], 8,1% аст.

Синну соли миёна (2011) 27 сол аст, ин нишондод барои мардон ва занон як хел аст <ref name="census 2011"/> .

Давомнокии умр (2011) - 72,1 сол барои мардон ва 74,6 сол барои занон <ref name="census 2011"/> .

=== Синни миёнаи никоҳ ===
{| class="wikitable" style="text-align: left;"
! style="width:100pt;" |Ҷинс
! style="width:70pt;" | 1976
! style="width:70pt;" | 1986
! style="width:70pt;" | 1996
! style="width:70pt;" | 2006
! style="width:70pt;" | 2011
|-
| Мард
| 24.1
| 23.8
| 25.6
| 26.2
| 26.7
|-
| зан
| 19.7
| 19.9
| 22.4
| 23.3
| 23.4
|}
Дар солҳои 1950-1990 дар кишвар таркиши аҳолӣ ба амал омад. Аҳолӣ аз соли 1979 ду баробар афзуда, дар соли 2006 ба 70,495782 миллион нафар расид. Бо вуҷуди ин, дар солҳои 1990-ум, сатҳи таваллуд ба таври назаррас коҳиш ёфт ва ҳоло аз ивазшавии наслҳо камтар шудааст . Коэффисиенти умумии таваллуд 1,87 (2,15 барои такрористеҳсоли наслҳо зарур аст) <ref>{{Cite web|url=http://www.nationmaster.com/country/ir-iran/peo-people&all=1|title=Iranian People|publisher=NationMaster.com|lang=en|accessdate=2013-08-17|archiveurl=https://www.webcitation.org/6IyFahoYo?url=http://www.nationmaster.com/country/ir-iran/peo-people|archivedate=2013-08-18}}</ref> . Зиёда аз 61 % аҳолӣ то 30 сола аст (майи 2009). Сатҳи саводнокӣ — 84%, [[Шаҳрнишинӣ|урбанизатсия]] – 71 %.

Барои муқоиса, соли 1976 қариб 3 % эрониён (310 638 мард ва 122 753 зан) дорои маълумоти олӣ буданд<ref name="census 2011"/> .

== Хориҷиён ==
Тибқи натоиҷи барӯйхатгирии соли 2011 <ref name="census 2011"/>, шаҳрвандони зерин дар Эрон зиндагӣ мекарданд:

# {{Парчам|Эрон}} (75,149,669)
# {{Парчам|Афғонистон}} (1,452,513)
# {{Парчам|Ироқ}} (51,506)
# {{Парчам|Покистон}} (17,731)
# {{Парчам|Туркия}} (1,639)
# дигар кишварҳо (24,290)
# нишон дода нашуд (140,516)
== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ}}
[[Гурӯҳ:Аҳолии Эрон]]