Дидани манбаъи Берлин

{{МА
|мақом = Шаҳр
| номи тоҷикӣ = Берлин
| номи аслӣ = Berlin
| тасвир = Berlin Montage 2016.png
| тавсифи тасвир = {{small|Баракси гардиши ақрабаки соат, шурӯъ аз кунҷи болоии рост: [[Манораи телевизионии Берлин]], [[Калисои ҷомеи Берлин]], [[Қасри Шарлоттенбург|Шарлоттенбург]], [[Дарвозаи Бранденбург]], [[Рейхстаг (бинои порлумони Олмон)|Рейхстаг]], [[Нигористони қадимаи миллӣ]]}}
| кишвар = Олмон
| нишон = 
| парчам = 
| тавсифи нишон = Нишони Берлин
| тавсифи парчам = Парчами Берлин
| ширина флага = 
| ширина герба = 
| подчинение = столица государства <br /> административный центр земли
| минтақа = Берлин
| шакли минтақа = Замини Олмон{{!}}Замин
| регион в таблице = 
| район = 
| вид района = 
| район в таблице = 
| община = 
| вид общины = 
| община в таблице = 
| lat_deg = 
| lon_min = 
| lon_sec = 
| lon_deg = 
| lat_min = 
| lat_sec = 
| CoordAddon = type:city
| CoordScale = 
| внутреннее деление = [[#Административное деление|12 округов, 96 районов]]
| вид главы = [[Правящий бургомистр]]
| глава = [[Мюллер, Михаэль (политик)|Михаэль Мюллер]]
| замони таъсис = 1237
| ёдоварии аввал = соли 1170
| номҳои пешина = 
| унвон аз = 
| масоҳат = 4.115
| баландии марказ МА = 29,5–115 
| шакли баландӣ = высота НУМ
| иқлим = мӯътадил
| забони расмӣ = олмонӣ
| аҳолӣ = 3.669.491
| соли барӯйхатгирӣ = 31.12.2019
| зичӣ = 4.115
| агломератсия = 6 177 535
| ҳайати миллӣ = олмониҳо — 89 %,<br> миллатҳои дигар — 11 % (2011)<ref>{{cite web |url=https://www.regionalstatistik.de/genesis/GIS/12111-01-01-4__1525440157841.png |title=Berlin |website=Regionaldatenbank Deutschland |accessdate=2018-05-04 }}{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
| ҳайати динӣ = 
| этнохороним = берлиниҳо, берлинӣ
| вақти минтақавӣ = +2
| DST = есть
| коди телефон = +49 30
| нишонаи почта = 10115-14199
| почтовые индексы =
| коди мошинҳо = B
| цифровой идентификатор = 
| вид идентификатора = 
| сайт = http://www.berlin.de
| забони сайт =
| забони сайт 2 =
| забони сайт 3 =
| забони сайт 4 = 
| забони сайт 5 = 
| карта страны = 200
| карта региона = 0
}}
'''Берли́н''' ({{lang-de|Berlin}} {{IPA|[bɛɐ̯ˈliːn]}}, {{audio|De-Berlin.ogg|талаффуз}}) — [[пойтахт]] ва яке аз шаҳрҳои калонтарини [[Олмон]].

== Ҷуғрофиё ==
Дар андароби дарёҳои Шпре ва Хафел воқеъ буда, ба воситаи наҳрҳои киштигард бо Баҳри Шимолӣ ва Баҳри Балтика мепайвандад. Аҳолиаш 3479740 нафар (2011), асосан олмониҳо (86%) ва миллатҳои гуногун (14%; полякҳо, туркҳо ва русҳо). Масоҳ. 891,85 км<sup>2</sup>. Зичии аҳолӣ 3848 нафар/км<sup>2</sup>. Маркази бузургтарини нақлиётӣ; яке аз марказҳои асосии нақлиётии Аврупо, роҳи оҳани миллӣ (15 хатти сайр) ва роҳҳои худрав, бандари муҳимми дарёии мамлакат. Дорои ду фурӯдгоҳи байналмилалӣ (Тегел, Шёнефелд) аст.

== Таърих ==
Берлин дар садаи XIII аз ду маҳалла ба вуҷуд омада, соли 1307 ба шаҳр табдил ёфтааст. Соли 1486 пойтахти Бранденбург, дертар Пруссия. Дар ҷанги сездаҳсолаи 1618–48 хароб гардид. Дар нимаи дуюми садаи XVII ва нимаи аввали садаи XVIII аз нав бунёд карда шуд. Ҳангоми ҷанги ҳафтсола (1756–63) аз тарафи сипоҳиёни русу утришӣ соли 1760 ишғол карда шуд. Дар аввали садаи XIX ҳангоми ҷанги Наполеон аз тарафи лашкариёни фаронсавӣ тасарруф гардида, соли 1833 аз нав ба дасти сипоҳиёни рус баргашт. Солҳои 1848–49 Берлин ба яке аз марказҳои асосии инқилоби Олмон табдил ёфт. Соли 1871, баъди муттаҳидшавии давлатҳои Олмон бо империяи он, Берлин пойтахти империяи Олмон гардид. Дар ибт. садаи XX ба маркази бузургтарини саноатӣ, молиявӣ ва тиҷоратии Олмон мубаддал гашт. Дар давраи инқилоби ноябрии соли 1918 ҷумҳурӣ эълон карда шуд. Солҳои 1933–45 пойтахти «рейхи сеюм»-и фашистон буд. 

[[Акс:Berlin Reichstag2.jpg|thumb|left|Рейхстаг 1945]]
2 майи 1945 Берлин аз тарафи сипоҳиёни шӯравӣ пурра ишғол карда шуд. 8 майи 1945 дар Берлин Созишномаи таслими бечунучарои Қувваҳои мусаллаҳи Олмон ба имзо расид. Мувофиқи ин созишномаи байни ширкатдорони иттиҳоди зиддигитлерӣ – ИҶШС, ИМА, Британияи Кабир ва Фаронса Берлин ба 4 бахш тақсим шуд. Майи 1949 дар се бахши қисми ғарбии Берлин низоми ишғолии ҳокимияти ғарбӣ ҷорӣ гардид. Дар қисми шарқии Берлин, ки сипоҳиёни шӯравӣ қарор доштанд, бо ихтиёри худи меҳнаткашон 1.10.1949 ҶДО эълон шуд ва Берлин мувофиқи сарқонун пойтахти он таъйин гашт. Шаҳр ба ду қисм ҷудо шуд: Берлини Демократӣ (пойтахти ҶДО) ва Берлини Ғарбӣ (пойтахти ҶФГ). Соли 1961 байни Берлини Ғарбӣ ва Берлини Шарқӣ силсилаи иншооти масдудкунанда (Девори "оҳанин"-и Берлин) бунёд гардида, бо қарори ҳукумати ҶДО ва роҳбарияти шӯравӣ равуои бемамониати байни шаҳрвандони ҶДО ва ҶФО манъ карда шуд. Соли 1990 баъди якҷоя гаштани Олмон ин девор аз байн бардошта шуд. Дастгоҳи Президенти Олмон соли 1994 аз Бонн ба Берлин кӯчид.

== Аҳолӣ ==
{{Wikidata/Population}}

== Саноат ==
Имрӯз Берлин яке аз марказҳои муҳими саноатӣ ва илмию фарҳангии Олмон ба ҳисоб меравад. Дар соҳаи саноати Берлин 900 корхонаҳои хурду бузург фаъолият доранд. Дар баробари соҳаҳои анъанавӣ ([[мошинсозӣ]], электротехника, кимиё, дорусозӣ ва табъу нашр), инчунин соҳаи навтарини истеҳсолот, телекоммуникатсия, таҷҳизоти тиббӣ, биотехнология ва ВАО ривоҷ ёфтааст. Зиёда аз 30 ширкатҳои бонуфузи ҷаҳонии Олмон, ки бо тамғаи DАХ истеҳсол мекунанд, дар Берлин қароргоҳи худро доранд. Аз ҷумла «Сименс», «Телеком», «Шинулер», «Даймлер-Крайслер», «БМВ» ва ғ. Берлин маркази фаъолияти табъу нашр буда, зиёда аз 500 ширкати ин соҳа, 80 агентии тарғиботи рекламавӣ, 30 пойгоҳи радиоӣ, 12 ширкати филмсозӣ дар он фаъолият доранд. Дар соҳаи технологияи рақамӣ Берлин ба савияи баландтарин дар ҷаҳон ноил гардидааст. Нақлиёти асосии шаҳрӣ метрополитен ва роҳи оҳани байнишаҳрӣ буда, мувофиқан 180,1 ва 327,4 км тӯл кашидааст.

== Ёдгориҳои меъморӣ ==
Ёдгориҳои меъмории қадими Берлин: Калисои готикии Николай (1230–1470), Қасри Белвю (1785, ҳоло Қароргоҳи Президент), дарвозаи Бранденбург (рамзи Берлин, 1788–91), як қатор биноҳои охири садаи 19: сутуни Ғалаба (1872–73), Рейхстаг (1884–94).

== Маорифу фарҳанг ==
Дар Берлин зиёда аз 20 мактаби олӣ, аз ҷумла 4 донишгоҳ, институтҳои санъат, маҳорати актёрӣ, мусиқӣ, Институти кино ва телевизиони ба номи К. Волф, Мактаби олии католикии Берлин, Мактаби олии техникии Берлин ва ғ. фаъолият доранд. Дар Берлин 250 муассисаи таҳқиқоти илмии давлатӣ ва хусусӣ, 131 китобхона, осорхонаҳои давлатӣ: Осорхонаи таърихи халқи Олмон, осорхонаи кишваршиносӣ, осорхонаи Боде (1903), осорхонаи созҳои мусиқӣ, осорхонаи санъати амалӣ, нигористони миллӣ, 4 расадхона мавҷуд аст. Берлин ҳоло маркази бузурги сайёҳии фарҳангӣ-маърифатӣ ва намоишгоҳҳои байналхалқӣ аст.

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}

== Адабиёт ==
* {{ЭМТ|Берлин|2|муаллиф= }}

== Пайвандҳо ==
{{ПБ}}
{{Пойтахтҳои Аврупо}}{{Заминҳои Олмон}}{{Ҳавзаҳои маъмурии Берлин}}

[[Гурӯҳ:Берлин| ]]
[[Гурӯҳ:Заминҳои Олмон]]