Дидани манбаъи Давлати Салҷуқиён

{{Давлати таърихӣ
 |ном        = Давлати Салҷуқиён
 |номи қавмӣ = {{lang-fa|دولت سلجوقیان}} <br>''Dawlat-i Salcūqiān''
 |вазъ       = империя, салтанат
 |гимн       = 
 |дирафш           = 
 |тавсифи_дирафш   = 
 |нишон            =
 |тавсифи_нишон    = Рамзи давлатии "Уқоби Салҷуқӣ"<ref>Diana Darke "Eastern Turkey". стр.97</ref><ref>Jonathan Osmond, ‎Ausma Cimdin̦a "Power and Culture: Identity, Ideology, Representation" стр.62-63</ref>
 |харита   = Seljuk Empire locator map.svg
 |андоза   = 
 |тавсиф   = 
 |p1   = Давлати Ғазнавиён
 |flag_p1  = Old Ghaznavid Flag.svg
 |image_p1 = 
 |p2   = Буиды
 |flag_p2  = Buyids 970.png
 |image_p2 = 
 |p3   = Салариды
 |flag_p3  = SallaridMapHistoryofIran.png
 |image_p3 = 
 |p4   = Империяи Византия
 |flag_p4  =JustinianusI.jpg
 |image_p4 =  
 |ташкилшуда   = 1037
 |барҳамхӯрда  = 1194
 |s1   = Давлати Ғуриён
 |flag_s1  = Ghurids1200.png
 |image_s1 = 
 |s2   = Давлати Хоразмшоҳиён
 |flag_s2  = Khwarezmian Empire 1190 - 1220 (AD).PNG
 |image_s2 = 
 |s3   = Конийский султанат
 |flag_s3  = Anatolia1300.png
 |image_s3= 
 |s4   = Айюбиды
 |flag_s4  = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
 |image_s4 = 
 |s5   = Государство Ильдегизидов
 |flag_s5  = 
 |image_s5 = 
 |s6   = Буриды
 |flag_s6 = Map Crusader states 1135-en.svg
 |image_s6= 
 |s7   = Зангиды
 |flag_s7 = Zengid Dynasty 1127 - 1250 (AD).PNG
 |image_s7= 
 |s8   = Данишмендиды
 |flag_s8 = Малая Азия 1097 г..svg
 |image_s8= 
 |s9   = Артукиды
 |flag_s9 = 
 |image_s9= 
 |шиор    = 
 |пойтахт = [[Нишопур]] (1037-1043)<br>
[[Рай]] (1043-1051)<br>
[[Исфаҳон]] (1051-1118)<br>
[[Ҳамадон]] (ғарб) (1118-1194)<br>
[[Марв]] (шарқ) (1118-1153)
 |шаҳрҳо  = 
 |забон   = *[[Забони порсӣ|Порсӣ]] <small>(забони расмӣ & дарбор; [[лингва франка]];)<ref>"Persian Prose Literature." World Eras. 2002. HighBeam Research. (3 September 2012);<blockquote>"Princes, although they were often tutored in Arabic and religious subjects, frequently did not feel as comfortable with the Arabic language and preferred literature in Persian, which was either their mother tongue—as in the case of dynasties such as the Saffarids (861–1003), Samanids (873–1005), and Buyids (945–1055)—'''or was a preferred lingua franca for them—as with the later Turkish dynasties such as the Ghaznawids (977–1187) and Saljuks (1037–1194)''' ". [http://www.highbeam.com/doc/1G2-3034700041.html] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20130502180821/http://www.highbeam.com/doc/1G2-3034700041.html |date=2013-05-02 }}</blockquote></ref><ref name="Bosworth">C.E. Bosworth, "Turkish Expansion towards the west" in ''UNESCO History of Humanity'', Volume IV, titled "From the Seventh to the Sixteenth Century", UNESCO Publishing / Routledge, p. 391: <blockquote>"While the Arabic language retained its primacy in such spheres as law, theology and science, '''the culture of the Seljuk court and secular literature within the sultanate became largely Persianized; this is seen in the early adoption of Persian epic names by the Seljuk rulers (Qubād, Kay Khusraw and so on) and in the use of Persian as a literary language''' (Turkish must have been essentially a vehicle for everyday speech at this time).</blockquote>"</ref><ref name="ReferenceA">{{cite book |editor-last=Savory |editor-first=R. M. |title=Introduction to Islamic Civilisation |location= |publisher=Cambridge University Press |year=1976 |page=82 |isbn=0-521-20777-0 }}</ref></small>
* [[Забони оғузӣ|Оғузӣ]] <small>(сулола){{sfn|Stokes|2008|p=615}}<ref name="Bosworth" /><ref>''Concise Encyclopedia of Languages of the World'', Ed. Keith Brown, Sarah Ogilvie, (Elsevier Ltd., 2009), 1110; "Oghuz Turkic is first represented by Old Anatolian Turkish which was a subordinate written medium until the end of the Seljuk rule."</ref>
* [[Забони арабӣ|Арабӣ]] (ҳуқуқ, дин ва илм)<ref name="ReferenceA"/><ref name="Bosworth" />)</small>
 |валюта   = 
 |дополнительный_параметр  = 
 |содержимое_параметра = 
 |майдон    = 12.000.000 км²
 |население = 
 |форма_правления  = монархия
 |сулола = [[Салҷуқиён]]
 |унвони_ҳокимон = Султон
 |дин  = ислом
 |дополнительный_параметр2 = Страны сегодня
 |содержимое_параметра2={{Collapsible list|
{{парчамбандӣ|Афганистан}}
{{парчамбандӣ|Армения}}
{{парчамбандӣ|Азербайджан}}
{{парчамбандӣ|Китай}}
{{парчамбандӣ|Египет}}
{{парчамбандӣ|Грузия}}
{{парчамбандӣ|Иран}}
{{парчамбандӣ|Ирак}}
{{парчамбандӣ|Израиль}}
{{парчамбандӣ|Иордания}}
{{парчамбандӣ|Казахстан}}
{{парчамбандӣ|Кувейт}}
{{парчамбандӣ|Киргизия}}
{{парчамбандӣ|Ливан}}
{{парчамбандӣ|Оман}}
{{парчамбандӣ|Государство Палестина}}
{{парчамбандӣ|Саудовская Аравия}}
{{парчамбандӣ|Сирия}}
{{парчамбандӣ|Таджикистан}}
{{парчамбандӣ|Турция}}
{{парчамбандӣ|Туркменистан}}
{{парчамбандӣ|ОАЭ}}
{{парчамбандӣ|Узбекистан}}
{{парчамбандӣ|Йемен}} }} 
}}

'''Давлати Салҷуқиён''' — давлати турку форсизабони асримиёнагӣ. Аз сулолаи туркзабони қабилаҳои оғузи туркманҳо баромада, соли 1040 баъд аз торумори [[Ғазнавиён]] дар [[Хуросон]] ҳукмрон шудаанд.

== Таърих ==
Ҷанги Дандонақон, ки дар соли 1040 сурат гирифта, тақдири [[Давлати Ғазнавиён|давлати Ғазнавиёнро]] ҳал карда буд, боиси тамоман ба Хуросон соҳиб шудани [[Салҷуқиён]] гардид<ref>Бартольд В.В., 1963 в, с. 569–583; Заходер Б.Н., 1945. Таърихи минбаъдаи Салҷуrиён дар ин асар муфассалан тавзеҳ ёфтааст; Воsworth С.Е., 1968 а.</ref>.

Туғралбеки Салҷуқӣ (1040–1063) пас аз ин ғалаба фавран худашро «султон» эълон кард ва бародари худро дар Хуросон гузошта, ба тарафи Гургон лашкар кашид. Ӯ дар як муддати кӯтоҳ нафақат Гургон, Табаристон, Хоразм ва Озарбойҷонро ба таҳти тасарруфи худ гирифт, балки як қисми вилоятҳои ғарбии Эрони кунуниро низ ишғол намуда, дар соли 1055 пойтахти хилофати Аббосӣ шаҳри Бағдодро ба дасти худ даровард ва салтанати давлати салҷуқиро расман эълон кард. Султон Туғрал Кирмон ва Форсро низ забт намуда, дар Кавказ ба қӯшуни давлати Румия шикасти сахт ворид овард.

Пас аз вафоти Туғрал бародарзодаи ӯ [[Алпарслон]] (1063– 1072) ба тахт нишаста, хоки давлати салҷуқиро хеле вусъат дод. Алпарслон баъзе ҷойҳои Мовароуннаҳрро ба худ тобеъ кард. Вай инчунин императори Румия — Романи IV Диогенро мағлуб намуд.

Дар вақти ҳукмронии Ҷалолиддини Маликшоҳ (1072–1092) ҳудуди давлати салҷуқӣ ба дараҷае тавсеа ёфт, ки аз соҳилҳои баҳри Миёназамин сар карда, то сарҳади давлати императории Чин қариб тамоми мамлакатҳои исломии Осиё дар таҳти тасарруфи он қарор гирифтанд. Аммо пас аз фавти Маликшоҳ давлати паҳновари салҷуқӣ аз ҳам пош хӯрда, ба якчанд мулку давлатчаҳо тақсим шуда рафт.
Дар асри ХII пойтахти давлати салҷуқии аҳди Санҷар (1118– 1157) шаҳри Марв буд. Ин шаҳр хеле тараққӣ карда, масоҳати бузургеро ишғол менамуд, каналҳои зиёди обёрӣ ва маҳаллаҳои калони пешаварӣ дошт. Марв ҳамчунин яке аз марказҳои мадании онвақта ба шумор мерафт. Ёқут чунин менависад: «Вақте ки ман онро (яъне Марвро.– [[Бобоҷон Ғафуров|Б. Ғ.]]) тарк кардам, дар он ҷо даҳ китобхонаи вақф мавҷуд буд, ки дар бобати фаровонӣ ва бартарии китобҳои маҳфузгардида назири чунин як ганҷинаи китобро дар олам надидаам»<ref>Ёқут, IV, с. 509</ref>.

Дараҷаи маданияти Салҷуқиёни бодиянишин нисбат ба савияи мадании халқҳои мутеъгардидаи Мовароуннаҳр ва Хуросон хеле паст буд. Кормандони дараҷаи дувум ва севуми давлати салҷуқиро як сӯ гузорем, худи «Салҷуқиёни бузург» низ аз дониш дур буданд. Масалан, Туғрал ва Алпарслон, ҳатто савод ҳам надоштаанд.

Ин вазъият сабаб шуд, ки дар умури идораи ҳукумати Салҷуқиён мардони сиёсии маданитарин халқҳои ин сарзамин — форс, тоҷик ва туркони муқимӣ роли муҳиме бозанд. Ҳамеша дар чунин мавридҳо фотеҳон дар таҳти таъсири халқҳои мутеъ, вале хеле маданӣ қарор мегирифтанд.

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}


{{таърих-нопурра}}

[[Гурӯҳ:Таърихи Осиёи Марказӣ]]
[[Гурӯҳ:Салҷуқиён]]