Дидани манбаъи Донишгоҳи Ҳарвард

{{Донишгоҳ}}

'''Донишгоҳи Ҳарвард''' ''(Ҳарвард)'' ({{lang-en|Harvard University}}) яке аз маъруфтарин [[донишгоҳ]]ҳои [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|Иёлоти Муттаҳида]] ва ҷаҳон, қадимтарин донишгоҳи Иёлоти Муттаҳида мебошад. Дар ш. Кембриҷ (Агломератсияи шаҳри Бостон), иёлати Массачусетс ҷойгир аст.

То соли 2010, дар Ҳарвард тақрибан 2100 муаллим ва тақрибан 6700 донишҷӯ таълим мегиранд ва 14.500 аспирант кор мекунанд <ref name="Headcount2010">{{Cite web|url=http://www.harvard.edu/about/glance.php|title=Harvard at a Glance|publisher=Harvard University|deadlink=no|accessdate=2010-11-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/69AeRiOAX?url=http://www.harvard.edu/harvard-glance|archivedate=2012-07-15}}</ref>. 75 [[Ҷоизаи Нобел|ғолибони ҷоизаи Нобел]] бо донишгоҳ ҳамчун донишҷӯ, муаллим ё корманд алоқаманд буданд. Донишгоҳи Ҳарвард аз рӯи шумораи миллиардерҳо дар байни хатмкунандагон дар кишвар мақоми аввалро ишғол мекунад <ref>{{Cite news|url=http://www.forbes.com/2010/08/11/harvard-stanford-columbia-business-billionaires-universities.html?boxes=businesschannelsections|title=Billionaire Universities|author=Janhavi Kumar Sapra|date=2010-08-11|accessdate=2010-08-31|work=[[Forbes (журнал)|Forbes]]}}</ref> ва китобхонаи он бузургтарин китобзонаи академӣ дар Иёлоти Муттаҳида ва сеюмин калонтарин дар кишвар аст <ref>{{Cite web|url=http://www.ala.org/tools/libfactsheets/alalibraryfactsheet22|title=The Nation's Largest Libraries: A Listing By Volumes Held|publisher=American Library Association|lang=en|deadlink=no|accessdate=2012-09-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BhVMCf7V?url=http://www.ala.org/tools/libfactsheets/alalibraryfactsheet22|archivedate=2012-10-26}}</ref>.

Гарвард қисми гурӯҳи донишгоҳҳои элитаи Амрико - Лигаи Айви мебошад.

Ҳарвард бо 37,1 миллиард доллар бузургтарин эндаумент (дорои мутсақим) дар ҷаҳон дорад.

== Таърих ==
Қадимтарин донишгоҳи Иёлоти Муттаҳида Ҳарвард [[8 сентябр|8 сентябри соли]] [[Соли 1636|1636]] таъсис ёфтааст. Ба номи миссионер ва филантропи англис Ҷон Ҳарвард гузошта шудааст. Ӯ ҳеч гоҳ расман бо калисо вобастагӣ надошт. Дар соли 1643 аристократи англис Анн Радклифф аввалин заминаро барои дастгирии таҳқиқоти илмӣ таъсис дод <ref>[http://smart-and-beautiful.ru/luchshie-biznesmenyi/harvard/ Гарвард (Harvard)]{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. Дар давоми асри 18, барномаҳои Ҳарвард дунявӣ шуданд ва дар охири асри 19, коллеҷ ҳамчун як муассисаи марказии фарҳангӣ дар байни элитаи Бостон гашт  <ref>{{Книга|заглавие=Elite Families: Class and Power in Nineteenth-Century Boston|год=1993|isbn=0791415937|издательство=State University of New York Press|автор=Farrell, Betty G.}}</ref> Пас аз ҷанги шаҳрвандии Амрико, президенти Гарвард Чарлз Эллиот, пас аз чил соли ҳукмронӣ (1869-1909) коллеҷ ва мактабҳои касбии тобеи онро ба донишгоҳи мутамаркази илмӣ табдил дод; Гарвард [[Ассотсиатсияи донишгоҳҳои Амрико|Ассотсиатсияи Донишгоҳҳои Амрикоро]] соли 1900 таъсис додааст <ref name="AAU">{{Cite web|url=http://www.aau.edu/about/article.aspx?id=5476|title=Member Institutions and years of Admission|publisher=Association of American Universities|deadlink=no|accessdate=2010-08-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/69AeQD2Zu?url=http://www.aau.edu/about/article.aspx?id=5476|archivedate=2012-07-15}}</ref>.

Донишгоҳи Ҳарвард бо [[Муассисаи фановарии Массачусетс|Институти технологии Массачусетс]] рақобати дӯстона дорад, ки он аз соли 1900, вақте ки якҷояшавии ин ду мактаб расман ба имзо расида буд, бармегардад. Имрӯзҳо, ду муассисаи таълимӣ дар робита бо конфронсҳо ва барномаҳои муштарак ҳамкорӣ мекунанд.

== Сохтор ==
[[Акс:John_Harvard_statue.jpg|мини|268x268пкс| Муҷассамаи Ҷон Ҳарвард, ки пас аз он донишгоҳ номи худро гирифт]]
[[Акс:Harvard_college_-_annenberg_hall.jpg|мини|240x240пкс| Коллеҷи Ҳарвард]]
Донишгоҳ аз 13 шуъбаи академии алоҳида иборат аст - 12 мактаб ва Институти Радклифф барои омӯзиши пешрафта — бо кампусҳо дар саросари Бостон.

7 факултетро дар бар мегирад.

* Факултаи санъат ва илмҳо (соли 1890 таъсис ёфтааст, бузургтарин воҳиди донишгоҳ), ки ба он дохил мешавад:
** [[Коллеҷи Ҳарвард]] барои донишҷӯёне, ки дараҷаи [[Бакалавр|бакалавр мегиранд]] (1636)
** Мактаби олии санъат ва илм (1872)
** Мактаби муҳандисӣ ва илмҳои амалӣ (2007) - Соли 2007, дар натиҷаи тағирёбии бахши дахлдори Ҳарвард, ки аз соли 1847 <span lang="en" style="font-style:italic;">[[:en:Harvard School of Engineering and Applied Sciences|<span title="Harvard School of Engineering and Applied Sciences — версия статьи «Гарвардская школа инженерных и прикладных наук» на английском языке">Мактаби муҳандисӣ ва илмҳои амалии Ҳарвард</span>]]</span> вуҷуд дошт
** Шуъбаи таҳсилоти давомдор, ки ба он дохил мешавад:
*** Мактаби тобистонаи Ҳарвард (1871)
*** Мактаби маълумоти мукаммал (1910)
* Мактаби тиббии Ҳарвард ( [[Соли 1782|1782]] )
* Мактаби дандонпизишкии Ҳарвард ( [[Соли 1867|1867]] )
* Институти Иллоҳиёти Ҳарвард ( [[Соли 1816|1816]] )
* Мактаби ҳуқуқшиносии Ҳарвард ( [[Соли 1817|1817]] )
* Мактаби тиҷорати Ҳарвард ( [[Соли 1908|1908]] )
* Мактаби олии дизайн ( [[Соли 1914|1914]] )
* Мактаби олии илмии Ҳарвард ( [[Соли 1920|1920]] )
* Институти тандурустии ҷамъиятӣ ( [[Соли 1922|1922]] )
* Донишкадаи Идоракунии Давлатии Ҳарвард ба номи [[Ҷон Кеннеди|Ҷон Ф.Кеннеди]] ( [[Соли 1936|1936]] )

Дар соли 1999, коллеҷи бонуфузи санъатҳои либералии занонаи Рэдклифф, ки аз соли 1879 вуҷуд дошт, ба  <span lang="en" style="font-style:italic;">[[:en:Radcliffe Institute for Advanced Study|<span title="Radcliffe Institute for Advanced Study — версия статьи «Рэдклиффский институт перспективных исследований» на английском языке">Институти Радклифф барои омӯзиши мукаммал</span>]]</span> табдил ёфт.

Филиалҳои донишгоҳ [[Осорхонаи бостоншиносӣ ва мардумшиносии Пибоди]] ва [[Осорхонаи таърихи табиии Ҳарвард|Осорхонаи Таърихи Ҳарвард]] мебошанд. [[Осорхонаи санъати Ҳарвард]] мавҷуд аст.

== Маълумоти иловагии ҳарбӣ ==
Донишҷӯёни Донишгоҳи Ҳарвард, ки шаҳрвандони [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|Иёлоти Муттаҳидаянд]], дар давраи таҳсил дар [[Бакалавр|донишгоҳ]] имкон доранд, ки инчунин курсҳои омӯзишии афсарони эҳтиётиро (ROTC) гузаранд <ref>[https://college.harvard.edu/admissions/why-harvard/student-activities Student Activities | Harvard]</ref>. Донишгоҳ се воҳиди таълимии алоҳида дорад, ки [[Афсар|мутаносибан афсаронро]] барои эҳтиёҷоти артиши ИМА, Нерӯҳои баҳрии Иёлоти Муттаҳида ва Naval ROTC-и Иёлоти Муттаҳида <span class="noprint" style="white-space: nowrap; font-size: 85%;">,</span> [[Нерӯи ҳавоии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|Нерӯҳои ҳавоии Иёлоти Муттаҳида]] (Air Force ROTC) омода месозад.

Донишгоҳи Ҳарвард яке аз аввалин донишгоҳҳо дар таърихи Иёлоти Муттаҳида мебошад, ки барои афсарони эҳтиётӣ курсҳои омӯзишӣ пешниҳод мекунад ; ROTC дар Ҳарвард соли 1916 таъсис ёфтааст. Дар соли 1971, пас аз рӯҳияи зидди ҷанг, курсҳои такмили ихтисоси афсарони Донишгоҳи Ҳарвард барҳам дода шуданд. Бозгашти ROTC ба Ҳарвардро кайҳо қонун бозмедорад ({{lang-en|Don’t ask, don’t tell}} зеро он ҳамчун вайрон кардани ҳуқуқ ва озодиҳои донишҷӯёни ҳамҷинсгаро дониста мешуд. Аммо, пас аз бекор кардани ин қонун, курсҳои такмили ихтисоси афсарон ба Ҳарвард бармегарданд.<ref>[https://news.harvard.edu/gazette/story/2011/11/the-return-of-rotc/ The return of ROTC – Harvard Gazette]</ref> Ҳамин тариқ, Naval ROTC  соли 2011 ба донишгоҳ баргашт,<ref>https://www.thecrimson.com/article/2011/3/3/university-program-rotc-returns-harvard/</ref> Army ROTC  - дар 2012,<ref>https://www.thecrimson.com/article/2012/9/18/army-rotc-practice-harvard/</ref> Air Force ROTC  - дар соли 2016.<ref>https://www.thecrimson.com/article/2016/4/21/air-force-rotc-recognized/</ref>

== Кампусҳо ==
[[Акс:Harvard_University_Massachusetts_Hall.jpg|чап|мини|300x300пкс|{{Тарҷума нашудааст 3|Harvard Yard|Harvard Yard|en|Harvard Yard}} дар Кембриҷ]]
[[Акс:03-28-07-Harvard-GSD.jpg|чап|мини|300x300пкс| Мактаби олии дизайнии Ҳарвард]]
85 гектар кампуси асосии донишгоҳ дар "Ҳавлии Ҳарвард" дар Кембриҷ дар 5,5 километрии шимолу ғарби маркази Бостон ҷойгир аст. Мактабҳои тиҷорӣ ва иншооти варзишӣ, аз ҷумла стадиони Ҳарвард, дар соҳили дарёи Чарлз дар Оллстон ҷойгиранд, дар ҳоле ки муассисаҳои тиббӣ ва дандонпизишкӣ дар Лонгвуд ҷойгиранд.<ref name="Campus">{{Cite web|url=http://www.provost.harvard.edu/institutional_research/Provost_-_FB2009_10_Sec03_4_Plant.pdf|title=Physical Plant|publisher=Office of the Provost, Harvard University|deadlink=yes|accessdate=2010-08-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/69AeRHhrk?url=http://www.provost.harvard.edu/institutional_research/Provost_-_FB2009_10_Sec03_4_Plant.pdf|archivedate=2012-07-15|year=2009}}</ref>

Парки Ҳарвард биноҳои марказии маъмурӣ, китобхонаҳои асосии донишгоҳ, биноҳои таълимӣ, аксари хобгоҳҳои нав, инчунин корпусҳои Сивер ва Донишгоҳ ва як калисои ёдгориро дар бар мегирад. Нӯҳ аз дувоздаҳ "хонаи" истиқоматӣ барои донишҷӯёни курси дуюм дар ҷануби Ҳарвард Ярд ва дар наздикии дарёи Чарлз ҷойгиранд. Се нафари дигар дар як маҳаллаи маскунӣ дар ним мил шимолу ғарби боғ дар ба истилоҳ чоркунҷа ҷойгиранд (аз ин рӯ номи ин се хона - Quad House). Истгоҳи метрои Red Line, ки майдони Ҳарвард ном дорад, донишҷӯёнро бо нақлиёти ҷамъиятӣ таъмин мекунад.
[[Акс:Hbs-charles.jpg|мини|300x300пкс| Намуди умумии Мактаби тиҷорати Ҳарвард]]
Мактаби тиҷорати Ҳарвард ва иншооти варзишии донишгоҳ, аз ҷумла стадиони Ҳарвард, дар Аллстон 145 гектарро фаро мегиранд. Купрук ба онҳо. Ҷон Ҳикс Аллстонро бо Лонгвуд, хонаи Мактаби тиббии Ҳарвард, Мактаби дандонпизишкӣ, Мактаби саломатии Ҳарвард, ки шаҳракҳояш 8,9 гектар заминро дар бар мегиранд ва дар маркази шаҳри Бостон 3,3 км ва дар масофаи 5,3 км аз биноҳои асосии Кембриҷ ҷойгиранд, мепайвандад. Автобусҳои хусусӣ биноҳоро дар Лонгвуд ва шаҳраки Кембриҷ, пас аз хиёбони Массачусетс тавассути Донишкадаи Технологии Массачусетс пайваст мекунанд <ref name="Campus">{{Cite web|url=http://www.provost.harvard.edu/institutional_research/Provost_-_FB2009_10_Sec03_4_Plant.pdf|title=Physical Plant|publisher=Office of the Provost, Harvard University|deadlink=yes|accessdate=2010-08-27|archiveurl=https://www.webcitation.org/69AeRHhrk?url=http://www.provost.harvard.edu/institutional_research/Provost_-_FB2009_10_Sec03_4_Plant.pdf|archivedate=2012-07-15|year=2009}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.masco.org/transit/ptsM2.htm|title=M2 Cambridge Shuttle|publisher=MASCO|deadlink=no|accessdate=2010-08-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/69nmhbULl?url=http://www.masco.org/directions/routes|archivedate=2012-08-10}}</ref><ref>[http://www.exeter.edu./documents/Exeter_Bulletin/FA06_Men_Behind_the_Plan.pdf Biography] in the [http://www.exeter.edu/news_and_events/news_events_2086.aspx Exeter Bulletin] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20080626162608/http://www.exeter.edu./documents/Exeter_Bulletin/FA06_Men_Behind_the_Plan.pdf |date=2008-06-26 }}</ref>.

Қариб ҳама донишҷӯёни Ҳарвард ва донишҷӯёни коллеҷ дар хобгоҳҳои шаҳраки донишҷӯӣ, дар ҳудуди Ҳарвард ё дар наздикии он зиндагӣ мекунанд. Донишҷӯёне, ки баҳои хуб ё дастовардҳои дигар доранд, дар ба истилоҳ "хонаҳо" зиндагӣ мекунанд, ки ҳам макони зист ва ҳам воҳиди маъмурии донишгоҳ мебошанд, ки ба донишҷӯён дар муҳити иҷтимоии муассисаи таълимӣ мутобиқат мекунанд. Хобхонаҳо ва хонаҳо сохторҳои гуногуни донишгоҳанд, ки набояд ошуфта шаванд.

Системаи шабеҳи манзил аз ҷониби Президенти Ҳарвард Эбботт Лоуренс Лоуэлл дар солҳои 1930 барои мубориза бо нашъамандӣ ва табақабандии иҷтимоӣ дар байни донишҷӯёни берун аз шаҳраки донишҷӯён таъсис дода шудааст. Лоуэлл тасмим гирифт, ки донишҷӯро дар тӯли таҳсил дар донишгоҳ бо майдони истиқоматӣ таъмин кунад. Хонаҳо ошхона ва ба истилоҳ "утоқи умумӣ" доштанд, ки дар онҳо як хонандаи синфҳои болоӣ, ки вазъи таълимӣ ва интизомии хонаро ба уҳда дошт <ref>
{{Книга|заглавие=Three Centuries of Harvard: 1636–1936|ссылка=https://archive.org/details/threecenturiesof00mori|год=1936|страницы=[https://archive.org/details/threecenturiesof00mori/page/476 476]—478|автор=Morison, Samuel Eliot}}</ref>.
[[Акс:Kirkland_House_-_IMG_1777.JPG|мини|267x267пкс| Бинои хонаи Киркланд]]
Нӯҳ ''хонаи River House'' дар охири ҷанубии ҳавлии Ҳарвард, дар байни боғ ва дарёи Чарлз ҷойгиранд ва инҳоро дар бар мегиранд:

* Адамс Ҳаус - ба номи [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|президенти ИМА]] [[Ҷон Адамс (президент)|Ҷон Адамс]] ;
* Дэнстер Ҳаус - ба ифтихори президенти нахустини Ҳарвард Ҳенри Данстер;
* Элиот Ҳаус - ба ифтихори президенти Ҳарвард Чарлз Эллиот;
* Кёркленд Ҳаус - ба ифтихори Президенти Ҳарвард Ҷон Кёркланд;
* Леверетт Ҳаус - ба ифтихори Президенти Ҳарвард Ҷон Леверет;
* Лоуэл Ҳаус - ба ифтихори созандаи системаи хонаҳо, президенти Ҳарвард Абботт Лоуэлл;
* Метер Ҳаус - ба ифтихори президенти Ҳарвард Инкрис Метер;
* Куинси Ҳаус — ба ифтихори Президенти Ҳарвард ва мири Бостон Ҷозия Куинси III ;
* Винтроп Ҳаус - ба номи ду интиқолдиҳандаи ин насаб: мустамликадор Ҷон Винтроп ва набераи бузурги ӯ Ҷон Винтроп, профессори [[Риёзиёт|математика]] ва фалсафаи табиӣ.

Се ''хонаи Куад Ҳаус'' дар масофаи ним мил ҷойгиранд ва бо Коллеҷи Рэдклифф дар якҷоягӣ ҷойгиранд, зеро онҳо системаҳои манзилии худро бо Ҳарвард дар соли 1977 якҷоя карданд:

* Кэбот Ҳаус, ки қаблан бо номи Соус Ҳаус машҳур буд - пас аз сарпарастон Томас Кабот ва Вирҷиния Кабот номгузорӣ шудааст;
* Керриер Ҳаус - ба номи хатмкунандаи Рэдклифф Одри Брюс Керриер;
* Форсҳаймер Ҳаус ё кӯтоҳ PfoHo, пас аз саҳмгузорони Ҳарвард Карл ва Кэрол Форсхаймер номгузорӣ шудааст.

Хонаи сенздаҳум, ки онро Дадли Ҳаус меноманд,<ref>[http://www.fas.harvard.edu/~dudley/ Dudley House site]</ref> беодам аст, аммо вазифаҳои маъмурӣ ва иҷтимоӣ, аз қабили маҷлисҳо, инчунин манзил барои баъзе аспирантҳоро дорад. Ба номи Томас Дадли, ки ба Оинномаи Донишгоҳи Ҳарвард ҳамчун губернатори колони Массачусетс имзо гузоштааст, монда шудааст.

== Раҳбарият ==
Ҳарвардро ду ташкилоти маъмурӣ идора мекунанд: президенти донишгоҳ ва стипендиатҳо (инчунин бо номи "Корпоратсияи Ҳарвард") ва Шӯрои нозирон (контролерҳо)-и Ҳарвард. Президенти донишгоҳ масъултарин шахсест, ки тамоми раванди таълимро назорат мекунад <ref>Burlington Free Press, June 24, 2009, page 11B, "«Harvard to cut 275 jobs» Associated Press</ref>.

Лоуренс Беков президенти 29-уми Ҳарвард дар соли 2018 интихоб шуд <ref>{{Cite web|url=https://www.foxnews.com/us/harvard-university-names-lawrence-bacow-its-29th-president|title=Harvard University names Lawrence Bacow its 29th president|author=Steve LeBlanc|date=2018-02-11|publisher=Fox News|lang=en|accessdate=2018-12-14}}</ref>.
{| class="standard collapsible collapsed" width="400px"
! style="text-align:center" |Президентҳои донишгоҳ
|-
|
* Натаниэл Итон (1637-1639)
* Ҳенри Данстер (1640-1654)
* Чарлз Чанси (1654-1672)
* Леонард Хоар (1672-1675)
* Уриан Оукс (1675-1681)
* Ҷон Роҷерс (1682-1684)
* Метр Инкрис (1685-1701)
* Сэмюэл Уилланд (1701-1707)
* Ҷон Леверетт (1708-1724)
* Бенҷамин Ватрсворт (1725-1737)
* Эдвард Холиок (1737-1769)
* Сэмюэл Локк (1770-1773)
* Самуил Лангдон (1774-1780)
* Ҷозеф Виллард (1781-1804)
* Элифлит Пирсон (1804-1806)
* Сэмюэл Веббер (1806-1810)
* Ҷон Тронтон Киркланд (1810-1828)
* Ҷозия Куинси (1829-1845)
* Эдвард Эверетт (1846-1849)
* Ҷаред Спаркс (1849-1853)
* Ҷеймс Уокер (1853-1860)
* Корнелиус Конвей Фелтон (1860-1862)
* Томас Хилл (1862-1868)
* Чарлз Уилям Эллиот (1869-1909)
* Эбботт Лоуренс Лоуэлл (1909-1933)
* Ҷеймс Брайант Конант (1933-1953)
* Натан Марш Песи (1953-1971)
* Дерек Кертис Бок (1971-1991)
* Нил Леон Руденштейн (1991-2001)
* Саммерс, Лоуренс (2001-2006)
* Дерек Кертис Бок (2006-2007), иҷрокунанда
* Дрю Гиллин Фауст (2007-2018)
* Лоуренс Беков (2018—)
|}

== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ|2}}

== Пайвандҳо ==

* [http://www.harvard.edu Сомонаи расмии Донишгоҳи Ҳарвард]
{{ПБ}}
{{Ассотсиатсияи донишгоҳҳои Амрико}}

[[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]]
[[Гурӯҳ:Донишгоҳи Ҳарвард]]
[[Гурӯҳ:Саҳифаҳое, ки бо тарҷумаҳои ношинос оварда шудаанд]]