Дидани манбаъи Зарафшондарё

{{Дарё
 |Ном                     = Зарафшон
  |Номгузории миллӣ       = 
 |Тасвир                  = Зеравшан ӯ Таджикистані.jpg 
  |Зернависи тасвир       = Дарёи Зарафшон 
 |Тӯл                     = 877
 |Масоҳати ҳавза          = 12300 
 |Ҳавза                   = Сирдарё/Қарокӯл
 |Сарфи об                = 
  |Ҷойи ченкунӣ           = 
 |Сарчашма                = Яғноб/Фондарё
  |Мавқеи сарчашма        = [[Қаторкӯҳи Зарафшон]]
  |Баландии сарчашма      = 2775
  |Координатаҳои сарчашма = 39/28/07/N/70/29/30/E
 |Резишгоҳ                = Кофарниҳон
  |Мавқеи резишгоҳ        = Қарокӯл [[Ӯзбекистон]]
  |Баландии резишгоҳ      = ≈ 200
  |Координатаҳои резишгоҳ = 39/33/21.6/N/63/52/08/E
 |Нишебии дарё            = 0,14
 |Кишвар                   = [[Ӯзбекистон]]/[[Тоҷикистон]]
  |Минтақа                = Вилояти Суғд/Самарқанд/Бухоро
   |Ноҳия                 = Мастчоҳ/Айнӣ/Панҷакент
 |Харитаи мавзеъ          = Ӯзбекистон
}}
'''Зарафшон'''  — ({{lang-fa|زرافشان}}, {{lang-tg|Зарафшон}}, {{lang-uz|Zarafshon/Зарафшон/زېرەۋشان}} —  яке аз [[дарё]]ҳои [[Тоҷикистон]] манбаи асосии пуршавии баҳри Арал мебошад. «Дарёи Зарафшон», «Зарафшондарё», [[дарё]]ест дар [[Осиёи Миёна]] ҳудуди кӯҳистони Тоҷикистони марказӣ, [[вилояти Суғд]] ва [[Ӯзбекистон]] мегузарад. [[Масоҳат|Масоҳаташ]] — 12300км²-ро ташкил дода, ҳамагӣ 877 км дарозӣ дорад.
[[Акс:Ayni zarafshon river.jpg|мини|чап|250пкс|Зарафшон дар ноҳияи Айнӣ]] 
[[Акс:Мост через Зеравшан.jpg|мини|чап|250пкс|Пул дар назди шаҳраки Айнӣ]]  
Ин дарё дар кӯҳистони [[Ноҳияи Кӯҳистони Мастчоҳ|Мастчоҳ]], аз пиряхи Зарафшон сарчашма гирифта, ба самти [[Ғарб (тарафи олам)|ғарб]] ҳаракат мекунад. Дар замонҳои қадим ин дарёро юнониҳо «Политимет» ва мардумони таҳҷоӣ «Суғдрӯд» низ ном мебурдаанд. Маҷрои дарё дар ҳудӯди ноҳияҳои [[Ноҳияи Кӯҳистони Мастчоҳ|Мастчоҳ]] ва [[Айнӣ]] хеле танг буда, бисёр тезҳаракат аст, пас аз якҷоя шудан бо шохоби калонтаринаш Фондарё, дар наздикии маркази ноҳияи Айнӣ, маҷрои он нисбатан васеътар мегардад. Бо баробари дохил шудан ба ҳудӯди [[ноҳияи Панҷакент]], дарё пурра ба водии фарох баромада, паҳноияш то ба якуним км мерасад. Ҳамагӣ 316 км дарёи мазкур ба қаламрави [[Тоҷикистон]] [[мансуб]] аст. Зарафшон зиёда аз 100 [[шохоб]]ҳои хурду калон дорад, аз ҷумла [[шохоб]]ҳои асосияш: [[Фондарё]], Моғиёндарё ва Шингдарё мебошанд. Дар ғарби [[ноҳияи Панҷакент]] [[дарё]] ба қаламрави [[Ӯзбекистон]] ворид шуда, ба [[самт]]и [[Самарқанд]] равон мешавад ва тақрибан боз 400 км [[идома]] меёбад. То [[ғалаба]]и [[Инқилоби Октябр]] (аниқтар то соли 1923)Зарафшон шаҳри [[Бухоро]]ро убур намуда, пас ба тарафи [[ҷанӯб]] ҳаракат карда, ба [[Амударё]] мерехтааст ва яке аз шохобҳои Амӯдарё будааст. Пас аз Инқилоби Октябр, бо васеъ гардидани майдони заминҳои корам (асосан пахта) дар Узбекистон, оби дарё комилан барои кишту-кор истифода бурда мешавад. Ҳоло Зарафшон дарёи алоҳида мебошад. Ҳавзаи обгирии Зарафшон 12 ҳазор км мураббаъ мебошад. Давраи серобии дарё моҳҳои июл-августро дар бар мегирад. Давраи аз ҳама серобияш 930 мк сония ва давраи аз ҳама камобияш моҳҳои феврал-март, 24 мк сония ва 164 мк сония ба ҳисоби миёнаи солона дар мавзеи дупулаи Панҷакент ба ҳисоб гирифта шудааст. Барои сохтани силсила-нерӯгоҳҳои обии барқӣ Зарафшон мувофиқ ва дорои аҳамияти калон мебошад.


Ҳавзаи дарёи Зарафшонро аз тарафи шимол қаторкӯҳи Туркистон, аз ҷануб қаторкуҳи Ҳисор ҷудо мекунанд. Масоҳати он 12 300 км²-ро ташкил дода, ҳамагӣ 877 км дарозӣ дорад. Ин дарё аз пиряхи Зарафшон ибтидо мегирад. Дар болообаш номи [[Яғноб (дарё)|Яғноб]]ро дорад, дар рафти ҷараён аз соҳили чапу рост ба он қариб сад шохоби чапу рост ҳамроҳ мешавад, ки онҳо аз нишебиҳои ҷанубии [[қаторкӯҳи Зарафшон]] ҷорӣ мешаванд. Дар рафти ҷараён хамаи онҳо водиҳои тангро ҳосил мекунанд. Водии дарёи Зарафшон ҳам дар ҳама ҷо як хел нест. Дар саргаҳи дарё аз водие, ки дар гузашта [[пирях]] ҳосил шудааст, ҷорӣ мешавад. Дар мавзеи танги маҷрои дарё дарғоти Якуми Май сохта шудааст. Аз ин дарғот дар соҳили чапи дарё канал гузаронидаанд ва он заминҳои вилояти [[Самарқанд]]и Ҷумҳурии Ӯзбекистонро обёрӣ менамоянд. Дар баъзе шохобҳои он ба монанди дарёи Фон ва шохоби он Искандар барои сохтани истгоҳи электрикии обӣ мавзеъҳои мувофиқ мавҷуданд. Бояд гуфт, ки дарёҳои [[Тоҷикистон]] манбаи асосии пуршавии [[баҳри Арал]] ба шумор мераванд, оби ҳаётбахши худро ба кишварҳои дар поёнтар ҷойгиршуда мерасонанд ва пахтакорию гидроэнергетикаро бе онҳо наметавон тасаввур кард. ХИБ — и 110 кВт пайваст аст.

== Адабиёт ==
* В. В. Бартольд. К Истории Орошения в Туркестане. — В: Собрание соч., том 3. Москва, 1965.
* Robert Lewis. Early Irrigation in West Turkestan. ''Annals of the Association of American Geographers'', vol. 56, 1966, № 3, 467—491.
* Якубов, Ю. Паргар в VII—VIII вв. н. э. (Верхний Зеравшан в эпоху раннего средневековья). М., Дониш, 1979.
{{ПБ}}
[[Гурӯҳ:Дарёҳо аз рӯи алифбо]]
[[Гурӯҳ:Дарёҳои Тоҷикистон]]