Дидани манбаъи Осиёи Марказӣ

Боз нигаред: [[Осиёи Миёна]] 

'''Осиёи Марказӣ''' — як сарзамини азим (макрорегион) дар [[Осиё|қитъаи Осиё]] аст, ки сарҳади озоди баҳрӣ надорад. Гарчанде, ки сарҳади дақиқ барои ин замин муайян карда нашудааст, онро одатан кишварҳои муосир, [[Ӯзбекистон]], [[Тоҷикистон]], [[Туркманистон]], [[Қазоқистон]], [[Қирғизистон]] меноманд. Аксари қаламравҳои дигар [[Афғонистон]], шимолу шарқи [[Эрон]], [[Муғулистон]], [[Кашмир]], шимол ва ғарби [[Покистон]] ва баъзан [[Синзян - Уйғур|Шинҷон]] (Туркистони Шарқӣ) дар ғарби [[Ҷумҳурии Халқии Чин|Чин]] ва Сибири ҷанубӣ дар [[Русия|Русия,]] ба ҷумлаи Осиёи Марказӣ дохил мебошанд. 

Ин минтақа аз шимол бо Русия, дар ҷануб бо Эрон ва Афғонистон, дар шарқ бо Чин ва дар ғарб бо баҳри Каспий ҳамсарҳад аст.  

Қисмати Осиёи Марказӣ, ки дар байни дарёҳои [[Омударё|Ому]] ва [[Сирдарё|Сир]] ҷойгир аст, дар сарчашмаҳои қадимии арабӣ ва форсӣ ҳамчун "[[Мовароуннаҳр|Мовароуннаҳр]]" (ва форсӣ [[Фарорӯд|Фарорӯд]]) ном бурда мешуд. Қисматҳои шимол ва шарқи Осиёи Марказиро "[[Туркистон]]" низ меномиданд. 

Номгузории ин минтақаҳоро ба як минтақаи ягонаи ҷуғрофӣ бо номи Осиёи Марказӣ аз ҷониби Александр Вон Ҳумболдт, ҷуғрофологи прусиё пешниҳод карда буд. Вай мегӯяд, Осиёи Миёна ба он қисмати қитъаи Осиё мансуб аст, ки дар баландии 2 дараҷаи шимол ва 2 дараҷа ҷануб ва 1,5 дараҷа арзӣ ҷойгир аст.  Ҳудуди ҷуғрофии минтақа таърифи мушаххас надорад. 
== Таърих ==
Дар таърихи кӯчманчӣ Осиёи Марказӣ ва [[Шоҳроҳи Абрешим|Роҳи Абрешим]] мисли роҳи пайванди ҳаракати мол ва ғояҳо миёни  [[Аврупо]], Ховари Миёна, [[Осиёи Ҷанубӣ]] ва [[Осиёи Шарқӣ|Осиёи Шарқӣ]] аст. Дар бостоншиносӣ Осиёи Марказӣ таърихи панҷ сарзамин Марғиён (Марв), [[Бохтари Қадим]] (бохтариён), [[Сарзамини Суғд|Суғд]] (Суғдиён), [[Хоразм]] (Хварезм) ва Сакостон (Сарзамини сакоиҳо — ҳоз. Сиистон) мавҷуд буданд, ки мардумон эронӣ ва забонҳои эронии миёна сухангуи мекарданд <ref>Encyclopædia Iranica, "CENTRAL ASIA: The Islamic period up to the Mongols", C. Edmund Bosworth.</ref> <ref>C.E. Bosworth, "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the establishment of Islam", in ''History of Civilizations of Central Asia'', Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, edited by M. S. Asimov and C. E. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ. /UNESCO Publishing, 1999. excerpt from page 23: </ref> ва ин кишварҳои бостонӣ бо гузашти асрҳо тадриҷан ба як қисми империяи Форс табдил ёфтанд. <ref>Abazov, Rafis. 2008. The Palgrave concise historical atlas of central Asia. New York: Palgrave Macmillan. Map.6.</ref> 

Дар соли 5 пеш аз милод, [[Куруши Кабир|Куруши Кабир]] ба қабилаҳои сакоӣ (скифӣ) дар Осиёи Миёна (шимолу шарқи Эрон) ҳамла кард ва дар набард бо масагетҳо кушта шуд. Ӯро дар Пасаргад дафн карданд. <ref>[http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1 CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1] ''iranicaonline.org''</ref> 

== Мардум ==
{{Main|Аҳолии Осиёи Марказӣ}}
Сокинони Осиёи Марказӣ зиёда аз 50 миллатанд ва ин минтақа дорои низоъҳои қавмӣ ва нажодӣ мебошад, ки 72 млн. нафарро дар бар мегирад (2020)[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/27310/269/text].

== Забонҳо ==
[[Акс:Central_Asia_Physical.jpg|рост|мини|350x350пкс| Харитаи табиии Осиёи Марказӣ ]]
[[Акс:Central_Asia.svg|рост|мини|400x400пкс| Осиёи Миёна. ]]
[[Акс:Central_Asia1.jpg|рост|мини|444x444пкс| Ин тасвир аст, ки ба кӯҳҳои вобаста ба Тёншон дар Осиёи Марказӣ, бисёр пиряхҳои бузурги Осиё дар  Тёншон дар баландиҳои 2900 километр ҷойгиранд ва яке аз тӯлонитарин минтақаҳои кӯҳистон мебошад, ки Чин, Покистон, Ҳиндустон, Қазоқистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон дар бар мегирад. <ref>[https://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/iotd.html نگاره‌ای از نگاه به زمین که میزان برف و شن در آسیای مرکزی نشان می‌دهد.]</ref> ]]
Забони расмӣ дар Осиёи Марказӣ забонҳои [[Забони тоҷикӣ|тоҷикӣ]], [[Забони туркманӣ|туркманӣ]], [[Забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]], [[Забони қазоқӣ|қазоқӣ]], [[Забони қирғизӣ|қирғизӣ]] ва [[забонҳои бадахшонӣ]] мебошанд. <ref>[[:en:Central Asia#Languages|Languages in Centeral Asia]] English Wikipedia, the free enyclopedia.</ref> Забони [[Забони русӣ|русиро]] метавон забони асосии Осиёи Марказӣ ҳисобид, зеро қариб ҳамаи мардуми ин маҳал, ба истиснои мардуми [[Афғонистон]], метавонистанд бо он гап зананд. Аммо танҳо 5 миллион аҳолии Осиёи Марказӣ бо забони [[Забони русӣ|русӣ]] ҳарф мезананд. <ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm Russians left behind in Centeral Asia] BBC news.</ref> [[Забони тоҷикӣ|Забонҳои тоҷикӣ]] дар байни сокинони [[Афғонистон]], [[Тоҷикистон]] ва [[Ӯзбекистон|Ӯзбекистон]] забони гуфтугӯйи аст. 

== Маълумот дар бораи минтақа ==
{| class="wikitable sortable"
! Кишвар 
! Масоҳат  (км²) 
! Аҳолӣ (1) 
! Зичии аҳолӣ  (дар як км²) 
! Пойтахт 
! Забонҳо (расмӣ) 
|-
|{{Парчам|Қазоқистон}}  
| 2 724 902 км²  
| 18 592 730 
| 6,74 наф./км²
|[[Нурсултон]]
| [[Забони қазоқӣ|Қазоқӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]] 
|-
|{{Парчам|Қирғизистон}}  
| 199 951 км² 
| 6 389 500  (1.01.2019) 
| 32 наф./км²  
| [[Бишкек]] 
| [[Забони қирғизӣ|Қирғизӣ]], [[Забони русӣ|русӣ]] 
|-
| {{Парчам|Тоҷикистон}}  
| 141 400 км²  
| 9 126 600 (1.01.2019)
| 64,5 наф./км² 
| [[Душанбе]] 
| [[Забони тоҷикӣ|Тоҷикӣ]] 
|-
|{{Парчам|Туркманистон}}  
| 491 200 км²
| 5 850 908 
| 12,5 наф./км²
| [[Ашқобод]] 
| [[Забони туркманӣ|Туркманӣ]] 
|-
|{{Парчам|Ӯзбекистон}}  
| 448 800 км²
| 33 724 500
| 74,1 наф./км² 
| [[Тошканд|Тошкент]] 
| [[Забони ӯзбекӣ|Ӯзбекӣ]] 
|}

== Нигаред ==

* [[Шоҳроҳи Абрешим|Роҳи абрешим]] 
* [[Туркистон]] 

== Интишорот ==
{{Эзоҳ|۲}}

== Пайвандҳо ==

* Ҳиссагузорони Википедия, "Осиёи Марказӣ" http://en.wikipedia.org/wiki/Centeral_Asia Wikipedia, Энсиклопедияи Озод. 
{{Викианбор-гурӯҳ|Central Asia}}
[[Гурӯҳ:Минтақаҳои Осиё]]
[[Гурӯҳ:Осиёи Марказӣ]]