Дидани манбаъи Панэронизм

[[Акс:Greater_Iran_Map.png|рост|мини|300x300пкс| Аз лиҳози ҷуғрофӣ ва фарҳангӣ ба истилоҳ [[Эрони Бузург|Эрони бузург]] тамоми паҳнои Эрон, аз ҷумла [[Осиёи Марказӣ]] ([[Бохтар]]) ва [[Ҳиндукуш]] дар шимолу шарқ, [[Афғонистон]] ва [[Покистон|Покистони Ғарбӣ]] дар ҷануб ва [[Ироқ]], [[Сурия]] ва қисмате аз [[Қафқози Ҷанубӣ|Закавказиро]] дар бар мегирад. шимолу ғарб.]]
'''Панэронизм''', '''пониронисм''' ({{Lang-fa|پان‌ایرانیسم}}) — [[идеология]]ест, ки умдатан дар [[Эрон]], [[Тоҷикистон]] ва вилоятҳои шимолии [[Афғонистон]] паҳн шудааст, ки ҷонибдоронаш аз муттаҳид шудани [[мардумони эронитабор|мардуми эронитабори]] муқими [[баландкуххои Эрон|кӯҳистони Эрон]] ва манотиқи дигар, ки дорои вижагиҳои қобили мулоҳизаи фарҳангии Эрон ҳастанд, аз ҷумла [[курдҳо]], [[форсҳо]], [[тоҷикон]], тотҳо, [[Толишон|талишҳо]], [[осетинҳо]], [[паштунҳо]], балуҷҳо ҳастанд. <ref>Профессор Ричард Фрай (Frye) утверждает: «Тюркоязычные жители [[Азербайджан|Азербайджана]] происходят, по большей части, от ираноязычных туземцев, несколько фракций которых до сих пор уцелели в данном регионе.» (Frye, Richard Nelson, «Peoples of Iran», in Encyclopedia Iranica).</ref><ref>^[[Свентоховский, Тадеуш]]. « AZERBAIJAN, REPUBLIC OF»,., Vol. 3, Colliers Encyclopedia CD-ROM, 02-28-1996: «The original Persian population became fused with the Turks, and gradually the Persian language was supplanted by a Turkic dialect that evolved into the distinct Azerbaijani language.</ref><ref>^ Xavier Planhol, „Lands of Iran“ in Encyclopedia Iranica. Excerpt: The toponyms, with more than half of the place names of Iranian origin in some areas, such as the Sahand, a huge volcanic massif south of Tabriz, or the Qara Dagh, near the border (Planhol, 1966, p. 305; Bazin, 1982, p. 28) bears witness to this continuity. The language itself provides eloquent proof. Azeri, not unlike Uzbek (see above), lost the vocal harmony typical of Turkish languages. It is a Turkish language learned and spoken by Iranian peasants.»(Encyclopedia Iranica, «Lands of Iran»)</ref>

== Пайдоиш ва идеология ==
[[Акс:Flag_of_Pan-Iranist-Party.svg|мини| Парчами [[Ҳизби панэронӣ|Ҳизби Пан-Иронистӣ]]|чап]]
Асоси [[мардумони эронитабор|халқҳои эронӣ]] дар тӯли асрҳо давлатҳои [[Шоҳаншоҳии Сосонӣ|Сосониён]] ва [[Давлати Сафавиён|Сафавиён]] буданд. Дар миёнаҳои солҳои 1800 як қисми заминҳои Эрон (Кавкази Ҷанубӣ) дар натиҷаи [[Ҷангҳои форсу рус|ҷангҳои русу форс]] ба ҳайати [[империяи Русия]] табдил ёфт. (См. Ҳамчунин нигаред: [[Эрони Бузург|Эрони бузург]] ва [[Бозии калон|бозии бузург]]).

Оғохони Кирмонӣ (охири асри 19) дар ибтидои паниронизм қарор дошт. Дар [[соли 1925]] файласуфи эронӣ доктор Маҳмуди Афшор, ки худаш афшорӣ, яъне турки аслан озарбойҷонӣ буд<ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=qh_QotrY7RkC&pg=PA123#v=onepage&q&f=false|title=Iran Between Two Revolutions — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом -->|deadlink=no|accessdate=2017-10-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140707140025/http://books.google.com/books?id=qh_QotrY7RkC&pg=PA123#v=onepage&q&f=false|archivedate=2014-07-07}}</ref> ақидаи пантуркизмро ба таври муфассал таҳия кард, то онро бар зидди қувват пайдо кардани [[пантуркизм]] равона созад. панарабизм, ки ба тамомияти арзии [[Эрон]] таҳдидҳои эҳтимолӣ эҷод мекард<ref>AHMAD ASHRAF, «IRANIAN IDENTITY IN THE 19TH AND 20TH CENTURIES», Encyclopedia Iranica. Excerpt: "Afšār, a political scientist, pioneered systematic scholarly treatment of various aspects of Iranian national identity, territorial integrity, and national unity. An influential nationalist, he also displayed a strong belief in the nationalist character of Iranian people throughout the country’s long history. He was the first to propose the idea of Pan-Iranism to safeguard the unity and territorial integrity of the nation against the onslaught of Pan-Turkism and Pan-Arabism (Afšār, p. 187)</ref> . Тавассути навиштаҳои Афшор, андешаи миллатгаро [ сарчашма 1506 рӯз зикр нашудааст ] хислати мардуми Эрон дар тӯли таърихи тӯлонии кишвар.

Баръакси идеологияҳои шабеҳ дар кишварҳо ва минтақаҳои дигар (аз қабили [[пантуркизм]], панславизм, панарабизм), панэронӣ аз лиҳози этникӣ ва забонӣ фарогир буд ва асосан бо [[Империя|миллатгароӣ ва ҳудудӣ]] сахт алоқаманд буд, на [[Гурӯҳи қавмӣ|этникӣ]] ва [[Нажод|нажодӣ]] . Дар арафаи [[Ҷанги ҷаҳонии якум|Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ]]<ref>Существовал политический проект «Туран Йолу» (Дорога в Туран). Проект курировали [[Энвер-паша]], [[Мехмед Талаат-паша|Талаат-паша]], Назым-бей и [[Агаев, Ахмед Агаевич|Ахмед Агаев]] (Ага-оглу). См.: Гасанова Э. Ю., «Идеология буржуазного национализма в Турции» // Баку, изд. АН АзССР, 1966 г.; Козубский К. Э., «Под копытом» // Общеказачья газета «Станица», Москва, № 2(26), декабрь 1998 г.</ref> ва баъд аз он таблиғоти пантуркистӣ ба сарзаминҳои туркзабони [[Эрон]], [[Қафқоз]] ва [[Осиёи Марказӣ]] нигаронида шуда буд. Мақсади ниҳоии пантуркистҳо ин буд, ки ин гурӯҳҳои аҳолиро ба тарки империяҳое, ки ба онҳо тааллуқ доштанд ва ба давлати нави мега-давлатии «Тӯрон» ҳамроҳ шаванд, мутақоид созанд<ref>Touraj Atabaki, «Recasting Oneself, Rejecting the Other: Pan-Turkism and Iranian Nationalism» in Van Schendel, Willem(Editor). Identity Politics in Central Asia and the Muslim World: Nationalism, Ethnicity and Labour in the Twentieth Century. London, GBR: I. B. Tauris & Company, Limited, 2001. Actual Quote:
As far as Iran is concerned, it is widely argued that Iranian nationalism was born as a state ideology in the Reza Shah era, based on philological nationalism and as a result of his innovative success in creating a modern nation-state in Iran. However, what is often neglected is that Iranian nationalism has its roots in the political upheavals of the nineteenth century and the disintegration immediately following the Constitutional revolution of 1905-09. It was during this period that Iranism gradually took shape as a defensive discourse for constructing a bounded territorial entity — the ‘pure Iran’ standing against all others. Consequently, over time there emerged among the country’s intelligentsia a political xenophobia which contributed to the formation of Iranian defensive nationalism. It is noteworthy that, contrary to what one might expect, many of the leading agents of the construction of an Iranian bounded territorial entity came from non Persian-speaking ethnic minorities, and the foremost were the Azerbaijanis, rather than the nation’s titular ethnic group, the Persians.

….

In the middle of April 1918, the Ottoman army invaded Azerbaijan for the second time.

…

Contrary to their expectations, however, the Ottomans did not achieve impressive success in Azerbaijan. Although the province remained under quasi-occupation by Ottoman troops for months, attempting to win endorsement for pan-Turkism ended in failure.

…

The most important political development affecting the Middle East at the beginning of the twentieth century was the collapse of the Ottoman and the Russian empires. The idea of a greater homeland for all Turks was propagated by pan-Turkism, which was adopted almost at once as a main ideological pillar by the Committee of Union and Progress and somewhat later by other political caucuses in what remained of the Ottoman Empire. On the eve of World War I, pan-Turkist propaganda focused chiefly on the Turkic-speaking peoples of the southern Caucasus, in Iranian Azerbaijan and Turkistan in Central Asia, with the ultimate purpose of persuading them all to secede from the larger political entities to which they belonged and to join the new pan-Turkic homeland. Interestingly, it was this latter appeal to Iranian Azerbaijanis which, contrary to pan-Turkist intentions, caused a small group of Azerbaijani intellectuals to become the most vociferous advocates of Iran’s territorial integrity and sovereignty. If in Europe ‘romantic nationalism responded to the damage likely to be caused by modernism by providing a new and larger sense of belonging, an all-encompassing totality, which brought about new social ties, identity and meaning, and a new sense of history from one’s origin on to an illustrious future’,(42) in Iran after the Constitutional movement romantic nationalism was adopted by the Azerbaijani Democrats as a reaction to the irredentist policies threatening the country’s territorial integrity. In their view, assuring territorial integrity was a necessary first step on the road to establishing the rule of law in society and a competent modern state which would safeguard collective as well as individual rights. It was within this context that their political loyalty outweighed their other ethnic or regional affinities. The failure of the Democrats in the arena of Iranian politics after the Constitutional movement and the start of modern state-building paved the way for the emergence of the titular ethnic group’s cultural nationalism. Whereas the adoption of integrationist policies preserved Iran’s geographic integrity and provided the majority of Iranians with a secure and firm national identity, the blatant ignoring of other demands of the Constitutional movement, such as the call for formation of society based on law and order, left the country still searching for a political identity.</ref> .

== Таърих ==
[[Акс:1953_Iranian_coup_d'état_-_Tehran_rally.jpg|мини| Парчамҳои паниронӣ дар тазоҳуроти тарафдорони Мусаддиқ дар Теҳрон 16 августи соли 1953 дида шуданд|чап]]
Пас аз суқути [[сулола]]и [[Қоҷориён|Қоҷор]] (бо иттиҳоми фасод сарнагун шуд) ва ба қудрат расидани Ризошоҳи Паҳлавӣ дар [[соли 1925]], охирин як қатор ислоҳоти дунявӣ анҷом дод, ки қудрати рӯҳониёни [[шиъа]]и Эронро маҳдуд кард. Бисьёр мутафаккирони миллатчигй ва социалистй умед доштанд, ки ин давраи нав низ давраи ислохоти демократй хохад шуд. Аммо ин гуна ислоњот сурат нагирифт… Ризошоњ дар гуфтору кирдори худ аксаран ба мероси таърихии Эрони ќадими тоисломї мурољиат мекард. Хамин образхои кадима ба нависандагон, муаллимон ва студентони миллатчигй илхом мебахшид. Дар миёни онҳо, дар солҳои 1930 як ҷунбиши паниронистӣ (аввал суст ташкилшуда) ба вуҷуд омад, ки ба ҳамбастагии халқҳои эронӣ, эҳёи анъанаҳои созанда (санъати хеле рушдкардаи монументалӣ, таҳаммулпазирии нисбии динӣ ва баробарии нисбии мардон) таъкид мекард. ва занон), кушиш мекунанд, ки онхоро бо умеди демократиконии умумии мамлакат пайваст кунанд.

Дар соли 1941, пас аз хучуми Англия ва Шӯравӣ ба Эрон дар давраи [[Ҷанги ҷаҳонии дувум|Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ]], ҳаракати паниронистӣ, аз ҷумла. ва дар натичаи дар байни эронихо пахн шудани хисси ноамнй, ки диданд, ки шох дар мукобили хузури Англияю Советй дар мамлакат кувваи нотавон аст. Соли [[Соли 1941|1941]] аз ҷониби партизанҳои эронӣ як созмони пинҳонии миллатгароӣ '''бо номи Гурӯҳи Интиқом''' (бо номи '''Анҷомон''' ё «Гурӯҳи Муқовимат» низ маъруф аст)<ref>Engheta, Naser (2001). 50 years history with the Pan-Iranists. Los Angeles, CA: Ketab Corp.</ref> таъсис ёфт. Гурӯҳи панэронӣ баъдан аз ҷониби ду донишҷӯи гурӯҳи «Интиқом» ва ду донишҷӯи дигари [[Донишгоҳи Теҳрон]] дар миёнаҳои даҳаи 1940 таъсис ёфтаанд. Гурӯҳи панэронӣ, ки моҳи сентябри соли 1946 ҳамчун ҳизби сиёсӣ ба расмият даромада буд, аввалин созмоне буд, ки расман мавзеъгирии умумиэронӣ қабул кард ва хостори муттаҳид шудани мардуми Эрон аз [[Тоҷикистон]] ба [[Курдистон]]и [[Ироқ]]у [[Туркия]] шуд. Дар соли 1951 дар байни раҳбарони ҳизб Моҳсен Пезешкпур ва Дориюш Форуҳар дар бораи чӣ гуна кор кардани ҳизб ихтилофҳо ба вуҷуд омаданд ва дар он ихтилоф ба амал омад. 2 фракция аз чихати сохти ташкилй ва амалияи худ аз хамдигар хеле фарк мекард. Фракцияи Пезешкпура, ки номи партияро нигох доштааст, изхор намуд, ки тайёр аст дар доираи системаи хокимияти [[Муҳаммадризо Паҳлавӣ|Мухаммад Ризо Шох Пахлавй]] амал кунад. Гурӯҳи Форуҳор, ки номи нави «Прометей Эрон» (Ҳизби миллати Эрон)-ро қабул карда буд, ба сарнагун кардани ҳукумати мавҷуда исрор мебурд, дар мубориза барои милликунонии нафт фаъолона иштирок мекард.

Моҳи марти [[соли 1975]] Шоҳ [[Муҳаммадризо Паҳлавӣ]] низоми якҳизбӣ эълон кард ва Ҳизби наҳзати миллии Эронро (Растохез) таъсис дод. Ҳама ҳизбҳои қаблӣ, аз ҷумла, ҳизби паниронистӣ пароканда карда шуданд.

== Бар зидди фурӯпошии Эрон ==

===== Доктор Маҳмуди Афшор Яздӣ паниронизмро чунин таъриф мекунад: =====
<blockquote>Панэронӣ, ба назари ман, бояд «идеол» ва ҳадафи талошҳои муштараки кулли сокинони қаламрави забони форсӣ барои ҳифзи забону адабиёти бостонии муштарак бошад. Ман муттаҳид шудани тамоми халқҳои эронӣ — форсу афғон, лур, озарбойҷон, курд, балуҷ, тоҷик ва ғайраро дар назар дорам. г. — нигоњ доштан ва эњтиром доштани таърихи муштараки чандин њазорсола ва забону адабиёти ягонаи адабї. Панэронизми мо бояд дифоъӣ ва фарҳангӣ бошад, на ҳамлагар. Яъне, муқовимат ба дигар " [[пантуркизм]] " ё панарабизм, ки қасд доранд аз марзҳои ҳудудии худ таҷовуз кунанд.<ref>Afghan Letter, Dr. Mahmoud Afshar Yazdi, Volume 3, Tehran Printing, 160 Solar, p.

405-49</ref></blockquote>

== Танқиди панэронӣ ==
Муаррих Леонард Биндер бар ин назар аст, ки панэронизм « як ҷунбиши ирредентистӣ аст, ки аз буғ тамом шудааст»<ref>Binder, Leonard; University of California Los Angeles (1999). Ethnic conflict and international politics in the Middle East. University Press of Florida. p. 22</ref> . Бернард Люис бар ин назар аст, ки панэронӣ ҳеҷ гоҳ идеологияи қавӣ набудааст<ref>Bernard Lewis, The multiple identities of the Middle East. p. 140</ref> .

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}

{{ПБ}}
[[Гурӯҳ:Эрон]]
[[Гурӯҳ:Панэронизм| ]]