Дидани манбаъи Рум

{{Шаҳрҳо ва ноҳияҳои Итолиё
|Номи тоҷикӣ=Рум
|Номи аслӣ=Roma
|Харита=
|Акс=Collage Rome.jpg
|Нишон=
|Парчам=Flag of Rome.svg
|Кишвар=[[Итолиё]]
|Вилоят=[[Ласио]]
|Ноҳия=
|Замони таъсис=Соли 753 п.м.
|Марказ=
|Координатаҳо=
|Иқлим=
|Масоҳат=1507 км²
|Паҳноӣ=
|Дарозӣ=
|Аҳолӣ=2 777 979 нафар (2012)
|Коди телефонӣ=+39 06
|Нишонаи почта=
|Вақт=[[UTC]] +
}}
'''Рум''' ({{lang-it|Roma}}) — пойтахт ва маркази маъмурии [[Итолиё]] мебошад. Дар дохили шаҳр давлати [[Вотикон]] ҷойгир шудааст, ки кӯчактарин давлати ҷаҳон маҳсуб мешавад. Бунёдгари ин шаҳр аз рӯи қиссаҳои [[Руми Бостон]] [[Румул ва Рем]] мебошанд. Шаҳри якуми [[Итолиё]] ҳам аз ҷиҳати шумори ҷамъият ва ҳам аз ҷиҳати тавсеъаи иқтисодӣ ва фарҳангӣ сарватманд дорад.

Шаҳри Рум — яке аз шаҳрҳои бостонӣ аст, ва пеш пойтахти [[Руми Бостон]] буд. Аз қарни III п. м. ин шаҳрро ҳамчун ''Руми Ҷовид'' ([[забони лотинӣ|лот]].Roma Aeterna) ва ё ''Ҷовидона'' номбарӣ мекарданд. Яке аз аввалин шахсоне, ки ин гуна номбарӣ мекард, шоъири Рум [[Албий Тибулл]] (қарни I п. м.) буд. Тасаввуроти «ҷовидонии» Рум пас аз барҳам хӯрдани [[Руми Бостон]] то ҳол боқӣ монд ва дар забонҳои имрӯза тавсифи ин ном истифода мешавад.

==Таърих==
{{асосӣ|Таърихи Рум}}
{{асосӣ|Руми Бостон}}

===Давраи подшоҳӣ===
[[Акс:Forum Romanum Rom.jpg|left|300px|thumb|Форуми Рум дар марказ — сутунҳои ибодатхонаи Зуҳал, паси онҳо тоқи нусрати Септимий]]
Мувофиқи аз ҳама қиссаҳои паҳншуда, бародарон Ромул ва Рем, зодаи духтари шоҳ Алба-Лонги Реи Силвий ва худо Марс мебошанд. Онҳо дар соҳили  Тибр калон шуданд. Бобои худро Нумиторро дар тахти Алба-Лонг қонуни барқарор карда боз ба Тибр гашта мераванд барои мустамлика ташкил кардан. Байни бародарон низоъ бархест ва Ромул Ремро қатл карда маҳаллаи мустаҳками Палатинаро бунёд мекунад. Дар асри I п.м. як чан таърихи бунёди шаҳри Рум ҳисоб карда шуд, аз ҳама машҳураш — [[21 апрел]]и [[соли 753 п.м.]].

Ромул ҳамчун подшоҳи якуми Рум номбар шудааст. Расмӣ ҳамагӣ ҳафт шоҳро дарбар мегиранд. Шоҳ Сервий Туллий расмӣ ҳамчун бунёдгари девори шинохта Сервий ба ҳисоб меравад. Дар давраи ҳукмронии шоҳи Рум ибодатхонаҳои аввал сохта шуд, аз ин ҷумла калисои Вест ва Янус.
Аз рӯи хабари таърихдон Тит Ливий, Сервий Туллий дар вақти ҳисоби омори якум 80 ҳазор нафар одамро дар шаҳри Рум қайд кардааст.

===Ҷумҳурии Рум===
[[Акс:Vincenzo Camuccini - La morte di Cesare.jpg|thumb|300px|Куштори [[Юлий Сезар]], рассом Винченсо Камучини]]
Рум мудати дароз бо деворий Сервий маҳдуд буд ва ин девор ҳамчун сарҳади шаҳр ба ҳисоб мерафт. Ҳар боре ки Рум мпрзи худро густариш медод аввал роҳҳоро сохта Румро бо мустамликаҳои худ пайваст мекард.

Майдони марказии Рум водии байни Палатин ва Квиринал шуд ва ҳамчун Форум шинос аст. Аз инҷо кучаҳои муҳимтарини шаҳр тақсим мушуданд: via sacra, via nova ва дигарон. Дигар майдоне ки хусусияти муҳим дошт, бозори мол дар назди Тибр — — Форуми буққаҳо ки, дар ҷои серодам мавқеъ гирифта буд. Дар наздики бозори меваҷот вуҷуд дошт, аммо берун аз ҳудуди девори шаҳр.

Шумораи ибодатхонаҳо дар давраи Ҷумҳурии Рум исбот мекунанд, ки аксари мардум рӯҳонӣ буданд. Дар ҳар як қисми шаҳр аз рӯи сарчашмаҳое ки то имрӯз омадаанд метавон як чанд азизгоҳҳои ҳамонвақтаро ҳисоб кардан. Ин чунин дар шаҳр ибодатхонаи сегонаи бостонӣ Ceres, Liber, Libera, ки дар соли 496 п.м. мувофиқи сарчашмаҳои омада сохта шуда буданд.

Пас аз куштори [[Юлий Сезар]] Рум ба ҷангҳои ғайринизомӣ дучор гашт ва ин ба нобуд шудани Ҷумҳурии Рум ва пайдоиши Имперотурии Рум мунҷар шуд ва а ввалин имперотур [[Октавиан Август]] шуд, ки писархонда ва яке аз ҷоҳилони [[Юлий Сезар|Сезар]] буд.

===Имперотурии Рум===
[[Акс:Plastico E.U.R. rom marts 2003.jpg|left|thumb|180px|Реконструксияи Рими шоҳаншоҳӣ]]
Пас аз забт кардани Итолиё Рум нақши асосиро дар сиёсати байн давлатҳои дарёи Миёназамин иҷро мекардад ва ин гуна рафтор ба ҷанги дигар, бо Карфаген ки давлати калон буд дучор гардонид. Бо се ҷанг Карфагенро мағлуб карда шаҳрро хароб намуданд. Ҳамон вақт Рум ғасби хуро ба шарқ ниҳода Иллирияро, Юнон, ва пас Осиёи Сағир ва Сурияро зери итоати худ гардонданд. Дар асри I п.м. Рум ба як чанд ҷангҳои ғайринзомӣ дучор гашт, ки дар он Октавиан Август ғолиб баромад ва асосгузори сулолаи Юлий-Клавдий шуд, аммо сари давлат кам аз як аср ин сулола ҳукмронӣ кардааст.

Нуқтаи атфи Имперотурии Рум ба давраи оромиш рост омад (асри II п.м.), аммо аз қарни III ба далели талоши давлат байни сиёсатмадорони Рум ба нохушиҳои сиёсӣ ва иҷтимоӣ оварда расонд. Дар асри IV шоҳаншоҳиро ба ду қисм тақсим карданд ва дини насронӣ ҳамчун дини далатӣ дар қаламрави тамоми ҳудуди шоҳаншоҳӣ тасдиқ гардид

Дар асри V Имперотурии Руми Ғарбӣ бо муҳоҷирати қабоили олмонӣ дучор шуд, ки ин ба барҳамхӯрии Исперотурӣ таъсири сахт расонд. Сарнагун кардани охирин имперотур Ромул-Августула аз ҷониби сарвари қабилаҳои олмонӣ Одоакр 4 сентябри соли 476, расмӣ рӯзи сарнагуни Шоҳаншоҳии Рум ба ҳисоб меравад.

Як қатор тадқиқотчиён, таърихдонон ИҶШС дар ин самт (С. Л. Утченко) ҳисоб мекарданд, ки РУМ тамаддуни аслии худро бунёд кард ва дар он тартиби махсуси баҳодиҳӣ нисбати ҳаёти одамизод ва инкишофёбии ӯ дар ҷамоати Рум дар тӯли равиш ва инкишофи таърих.

== Иқлим ==
{{Иқлими маҳаллӣ
|Шаҳр_насаб=Рим
|Сарчашма=[http://pogoda.ru.net/climate2/16242.htm Боду ҳаво ва иқлим]
| Янв_м=8.1           | Янв_м_бориш=55
| Фев_м=8.5           | Фев_м_бориш=59
| Мар_м=10.8          | Мар_м_бориш=53
| Апр_м=13.6          | Апр_м_бориш=63
| Май_м=17.7          | Май_м_бориш=32
| Июн_м=21.4          | Июн_м_бориш=20
| Июл_м=24.2          | Июл_м_бориш=13
| Авг_м=24.5          | Авг_м_бориш=18
| Сен_м=21.1          | Сен_м_бориш=63
| Окт_м=17.4          | Окт_м_бориш=105
| Ноя_м=12.7          | Ноя_м_бориш=94
| Дек_м=9.3           | Дек_м_бориш=89
| Сол_м=15.8          | Сол_м_бориш=663
| Янв_м_мин=3.3       | Янв_м_макс=12.0
| Фев_м_мин=3.4       | Фев_м_макс=12.8
| Мар_м_мин=5.5       | Мар_м_макс=15.4
| Апр_м_мин=8.0       | Апр_м_макс=18.1
| Май_м_мин=12.0      | Май_м_макс=23.1
| Июн_м_мин=15.8      | Июн_м_макс=27.0
| Июл_м_мин=18.5      | Июл_м_макс=30.2
| Авг_м_мин=18.8      | Авг_м_макс=30.4
| Сен_м_мин=15.7      | Сен_м_макс=26.4
| Окт_м_мин=12.2      | Окт_м_макс=21.9
| Ноя_м_мин=7.8       | Ноя_м_макс=16.5
| Дек_м_мин=4.9       | Дек_м_макс=12.8
| Сол_м_мин=10.5      | Сол_м_макс=20.6
| Янв_а_макс=20.8      | Янв_а_мин=-11.0
| Фев_а_макс=21.6      | Фев_а_мин=-6.9
| Мар_а_макс=26.6      | Мар_а_мин=-6.5
| Апр_а_макс=27.2      | Апр_а_мин=-2.4
| Май_а_макс=33.1      | Май_а_мин=1.8
| Июн_а_макс=37.8      | Июн_а_мин=5.6
| Июл_а_макс=39.4      | Июл_а_мин=9.1
| Авг_а_макс=40.6      | Авг_а_мин=9.3
| Сен_а_макс=38.4      | Сен_а_мин=4.3
| Окт_а_макс=30.7      | Окт_а_мин=0.8
| Ноя_а_макс=26.5      | Ноя_а_мин=-5.2
| Дек_а_макс=20.3      | Дек_а_мин=-5.6
| Сол_а_макс=40.6      | Сол_а_мин=-11.0
|}}

== Фарҳанг ==

== Мардум ==

== Адабиёт ==
* H. Jordan, «Topographie der Stadt Rom im Alterthum» (т. I, 1878; т. II, 1871);
* О. Gilbert, «Geschichte und Topographie der Stadt Rom im Altertum» (I, 1883; II, 1885; III, 1890);
* O. Richter, «Topographie der Stadt Rom» (в III т. Iw. Müller, «Handbuch der Klassischen Altertumswissenschaft», Нёрдлинген, 1889);
* Hülsen et Kiepert, «Formae urbis Romae antiquae accedit nomenclator topographicus» (Б., 1896).
== Сарчашма ==
* [http://www.comune.roma.it Официальный сайт города Рима]
* [http://www.museiincomuneroma.it/ Сайт музеев Рима]
* [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1484975 Фотографии Рима на сайте skyscrapercity.com]{{ref-en}}

{{Пойтахтҳои Аврупо}}
{{Шаҳрҳои Итолиё}}

{{Итолиё дар мавзӯъҳо}}

[[Гурӯҳ:Рим]]
[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Итолиё]]
[[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишин аз рӯи алифбо]]