Дидани манбаъи Русия

{{Кишвар
|common_name               = Russia
|Парчам                    = Flag of Russia.svg
|Номи тоҷикӣ               = Федератсияи Русия
|Номи аслӣ                 = Российская Федерация<br />Russian Federation
|Нишон                     = Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg
|Шиор                      =
|Номи суруди миллӣ         = суруди миллӣ [[File:National_Anthem_of_Russia_(2000),_three_verses.ogg]]
|Сохтори давлат            = [[Демократӣ]]-[[Федеративӣ]]
|Президент                 = [[Владимир Путин]]
|Дар харита                = Russian Federation (orthographic projection) - 2014, 2022 Annexed Territories disputed.svg
|Забон                     = [[Забони Русӣ|Русӣ]]
|Соҳибистиқлол аз          =
|Пойтахт                   = [[Маскав]]
|Шаҳри калонтарин          = [[Маскав]], [[Санкт-Петербург]]
|Вазифаи сарварон          = Президент
|Сарварон                  = [[Владимир Путин]]
|Ҷой аз рӯи масоҳат        = 1
|Масоҳат                   = 17 125 191
|Фоизи об                  = 13
|Ҷой аз рӯи аҳолӣ          = 9
|Аҳолӣ                     = 146 748 590 нафар
|Соли ба шумор гирифтани аҳолӣ= 2020
|Зичии аҳолӣ               = 8,58
|ММД                       = 2,109 трлн 
|Соли ҳисоби ММД= 2009
|Ҷой дар ҷаҳон аз рӯи ММД= 6
|ММД ба сари аҳолӣ= 14,919  
|Пули миллӣ=[[Рубли русӣ]] (RUB, RUR)
|Домен=[[.ru]], [[.su]],  [[.рф]] аз 12 май [[2010]].  
|Соат=+2…+11
|Эзоҳот={{commons|Russia}}
}}
{{бознависӣ}}
<references group="lower-alpha" />{{ТарҷумаКунед|ru|Россия }}<references />
'''Русия''' ('''{{lang-ru|Россия}}''') расмӣ '''Федератсияи Русия''' ('''{{lang-ru|Российская Федерация}}''') — [[давлат]]ест, ки дар қисми [[Аврупои Шарқӣ]] ва қисми шимолии [[Осиё]] қарор гирифтааст ва рӯзи [[7 ноябр]]и [[соли 1917]] ҳамчун рӯзи таъсисёбии давлат ба шумор меравад. Солҳои [[1922]]—[[1991]] кишвар [[РСФСР]] ном дошт, ва яке аз 15 ҷумҳуриҳои [[ИҶШС]] ба шумор мерафт. Cоли [[1991]], [[Федератсияи Русия]] ном гирифт. Аз [[2 апрел]]и [[1997]], Русия — аъзои иттиҳоди Русия ва [[Белорус]] гашт. Аз ҳама давлати бузургтарини дунё аз ҷиҳати масоҳат (17 075 400 км² ё 11,46 % (1/9) майдони тамоми хушкии [[Замин]]. Пойтахти Русия — шаҳри [[Маскав]].

Аз моҳи майи соли 2012 мансаби Президенти  [[Федератсияи Русия]]ро [[Владимир Владимирович Путин]] ишғол мекунад.

Русия бо 18 давлат ҳаммарз аст, ба воситаи хушкӣ: [[Норвегия]], [[Финляндия]], [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]], [[Полша]], [[Белоруссия]], [[Украина]], [[Абхазҳо|Абхазия]], [[Гурҷистон]], [[Осетияи Ҷанубӣ]], [[Озарбойҷон]], [[Қазоқистон]], [[Чин]], [[Муғулистон]], [[Кореяи Шимолӣ]], ба воситаи баҳр: [[Жопун]] ва [[ИМА]], ки ин гуна ҳолати мавқеъ, ба ӯ имконият медиҳад, ки нақши муҳимро ҳам дар [[Аврупо]], ҳам дар [[Осиё]] бозад.

Ба ҳайати [[Федератсияи Русия]] — 89 воҳиди маъмурӣ ([[субъект]]), аз ҷумла 48 — вилоят, 24 — ҷумҳурӣ, 9 — кишвар (край), 3 — шаҳри федеролӣ, 4 — ҳавзаи мухтор (автономный округ) ва 1 — вилояти мухтор ([[Еврейская автономная область]]) дохил мешаванд.

Русия — давлати гуногунмиллат ва аз ҷиҳати этникӣ гуногунфарҳанг мебошад. Аксарияти аҳолӣ (тахминан 75 %) ба мазҳаби православии [[дини масеҳӣ]] эътиқод дорад, ки аз рӯи шумораи аҳолии масеҳиёни мазҳаби православӣ аз байни давлатҳо дар ҷойи аввал қарор гирифтааст. [[Мусулмон]]он аз рӯи шумораи диндорони Русия, дар ҷойи дуюм қарор доранд.

Аз рӯи маълумоти [[Бонки ҷаҳонӣ]], Ҳаҷми маҳсулоти дохилии Русия (ҲМД-ВВП) дар соли 2014 — 3,745 трлн долларро  (25 636 доллар ба ҳар як сари аҳолӣ) ташкил медод.

== Таърих ==
Дар аввал хати истилоҳи "Rosia» (Gk. Ρωσία) дар миёнаҳои асри Х зикр шудааст. Вай дар навиштаҳои императори византӣ Константин Богрянородний "Дар бораи маросимҳо  ҳамчун бо номи юнонӣ Руси вомехӯрад. Дар хати кириллӣ аввалин бор 24 апрели соли 1387 истифода шуда буд. Мақоми расмиро пас аз ба тахт нишастани Иван IV соли 1547, вақте ки давлат Подшоҳии Русия ном гирифт, ишғол кард. Дар имлои муосири калима - бо ду ҳарф "с" - дар асри XVI пайдо шуда, дар охир дар замони Пётри I қарор доданд, ки давлат то охир бо номи "Россия" мемонад. Вале дар забони тоҷикӣ давлатро "Русия" мегӯянд.
== Сиёсат ва ҳукумат ==
{{бознависӣ}}

== Ҷуғрофия ==
Федератсияи Русия дар ду қитъаи олам Аврупо ва Осиё ҷойгир буда 1/3 (33%) масоҳаташ дар Аврупо ва 2/3 (67%) дар Осиё воқеъ гардидаст. Қисми шимоли онро баҳрҳои Уқёнуси Яхбастаи шимолӣ, қисми шимолу шарқиашро обҳои [[Уқёнуси Ором]] иҳота намудааст. Дар Русия се қаламрави фаррох Аврупои Шарқӣ, Сибири Ғарбӣ ва паҳнкӯҳҳои Сибири Миёна ҷудо шуда меистанд. Иқлими Русия хело гуногун буда, минтақаҳои иқлимиаш аз шимол ба ҷануб чунин иваш мешаванд: минтақаи иқлими арктикӣ, субарктикӣ, муътадил ва субтропикӣ. Муддати сол дар тамоми қаламрави он ҳавои арктикӣ, атлантикӣ ва антисиклни Сибири Шарқӣ мебошад. Тобистон бошад сатҳи Русия гарм, фишор паст ва массаҳои ҳавоӣ аз уқёнус ба хушкӣ ҳаракаткунанда ҳукмронӣ мекунанд. Бориш дар фаслҳои баҳору тобистон, дар тирамоҳу зимистон барф меборад. Дар қаламрави Русия миқдори зиёди дарёҳо ҷорӣ мешаванд, ки онҳо манбаи бузургӣ энергетикӣ мебошанд. Калонтарини онҳо Об, Иртиш, Амур, Волга, Енисей, Лена мебошанд. Захираҳои обию энергетикӣ мамлакат беҳамто мебошад,ки дар қисмати зиёди дарёҳо Неругоҳҳои барқию обӣ сохта шудааст.

Масоҳаташ 17075 ҳазор километри квадратӣ, аҳолиаш 146 миллион нафар, дар байни арзҳои 80°-43° арзи шимол ва тӯлии 29° ва 170° тули шарқӣ ҷойгир шудааст. Сарҳадҳои ин давлат баҳрҳои [[Уқёнуси Атлантика]], Уқёнуси Яхбастаи Шимолӣ ва [[Уқёнуси Ором]]. Баҳри Балтика, Сафед, Баренс, Кара, Лаптифхо, Охот, Ҷопон мешуяд, ки ягон давлати дигарро чунин баҳрҳои зиёд иҳота накардааст. Дар қаламрави кишвар бузургтарин ҳамвориҳои ҷаҳон воқеъ аст, ба монанди: 
# Ҳамвории Сибири Ғарбӣ
# Аврупои шарқӣ ҷойгир шуда аст.

Русия давлати сермиллат буда, аз ҷиҳати сарватҳои табиӣ, масоҳати ҷангалзорҳо, захираи нафт, газ, маъдани оҳан ва аз дигар канданиҳои фоиданок хеле бой аст. [[Забони русӣ]] ба яке аз забонҳои умумиҷаҳонӣ монанди [[забони инглисӣ]] табдил ёфта мавқеъи бонуфуз дорад.

== Бахшбандии кишварӣ ==
{{бознависӣ}}
=== Сохтори давлатӣ ===
{{бознависӣ}}
== Тақсимоти маъмурӣ ==
{{асос|Тақсимоти маъмурии Федератсияи Русия}}
[[Акс:Map of federal subjects of Russia (2014).svg|thumb|center|700px|Сохти федеративии Русия]]

== Иқтисоди Русия ==
{{асосӣ|Иқтисоди Русия}}

== Аҳолӣ ==
[[Акс:Percentage of Russians by region.svg|right|350px|thumb|Нисбатӣ русҳо ба минтақаҳои кишвар]]
Аҳолии Русия — 142 856 536 нафар тан (ба ҳисоби 1 январи соли 2010, мувофиқи додаҳои омори давлатии Русия, 2,13 % ҳамаи аҳолии [[Замин]] дар ҳамин ҷо сукунат мекунад). Дар соли 2016 146 748 590 нафар аҳолӣ дошт.
== Ҳайати миллӣ ==
{| class="wikitable"
! Миллат||Нисбат<br>(2002)<ref name="census2010"/>||Нисбат<br> (2010)<ref name="census2010">[http://www.rg.ru/2011/12/16/stat.html Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года] // [[Российская газета]] — Федеральный выпуск № 5660 (284). 22.12.2011</ref>
|-
|[[Русҳо]]||align="right"|80,64 %||align="right"|80,90 %
|-
|[[Тоторҳо]]||align="right"|3,87 %||align="right"|3,87 %
|-
|[[Украинҳо]]||align="right"|2,05 %||align="right"|1,41 %
|-
|[[Бошқирдҳо]]||align="right"|1,16 %||align="right"|1,15 %
|-
|[[Чувашҳо]]||align="right"|1,14 %||align="right"|1,05 %
|-
|[[Чеченҳо]]||align="right"|0,95 %||align="right"|1,04 %
|-
|[[Арманҳо]]||align="right"|0,79 %||align="right"|0,86 %
|-
|[[Аварҳо]]||align="right"|0,57 %||align="right"|0,66 %
|-
|[[Мордваҳо]]||align="right"|0,59 %||align="right"|0,54 %
|-
|[[Қазоқҳо]]||align="right"|0,46 %||align="right"|0,47 %
|-
|[[Озарбойҷонҳо]]||align="right"|0,43 %||align="right"|0,44 %
|-
|[[Дарғинҳо]]||align="right"|0,35 %||align="right"|0,43 %
|-
|[[Удмуртҳо]]||align="right"|0,44 %||align="right"|0,40 %
|-
|[[Марийҳо]]||align="right"|0,42 %||align="right"|0,40 %
|-
|[[Осетинҳо]]||align="right"|0,36 %||align="right"|0,39 %
|-
|[[Белорусы]]||align="right"|0,56 %||align="right"|0,38 %
|-
|[[Қобординҳо]]||align="right"|0,36 %||align="right"|0,38 %
|-
|[[Қумиқҳо]]||align="right"|0,29 %||align="right"|0,37 %
|-
|[[Ёқутҳо]]||align="right"|0,31 %||align="right"|0,35 %
|-
|[[Лезгинҳо]]||align="right"|0,29 %||align="right"|0,35 %
|-
|[[Бурятҳо]]||align="right"|0,31 %||align="right"|0,34 %
|-
|[[Ингушҳо]]||align="right"|0,29 %||align="right"|0,32 %
|-
|дигарон||align="right"|3,40 %||align="right"|3,51 %
|-
|миллатро нишон надоданд (млн. нафар)|| align="right" |1,46||align="right"|5,63
|}

== Фарҳанг==
{{бознависӣ}}
==Телевизион==
*[[РБК]]

== Маориф==
{{бознависӣ}}
 
== Дин ==
{{бознависӣ}}
=== Идҳо ===
{{бознависӣ}}
== Варзиш ==
{{бознависӣ}}
== Сарчашма ==
* [http://www.kremlin.ru Сайт Президента Российской Федерации] {{ref-ru}}
* [http://www.duma.ru Сайт Государственной думы Российской Федерации] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20140401074830/http://www.duma.ru/ |date=2014-04-01 }} {{ref-ru}}
* [http://www.gov.ru Сайты государственных органов Российской Федерации]. {{ref-ru}}


== Пайвандҳо ==
{{Умумӣ}}
{{хурд}}
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
{{wiktionary|Русия}}
{{Субъектҳои Федератсияи Русия}}
{{Созмони ҳамкории Шанхай}}
{{Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил}}
{{ИИЕ}}
{{Русия дар мавзӯот}}
{{ПБ}}
[[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]]
[[Гурӯҳ:Давлатҳои Аврупо]]  
[[Гурӯҳ:Аврупои Шарқӣ]]
[[Гурӯҳ:Русия]]
[[Гурӯҳ:Давлатҳо — узви СММ]]
[[Гурӯҳ:Ҷумҳуриҳои федеративӣ]]