Дидани манбаъи Трабзон

{{МА
| мақом = Шаҳр
| номи тоҷикӣ = Трабзон
| номи аслӣ = {{lang-tr|Trabzon}}
| тасвир = Trabzon,harbour.jpg
| кишвар = Туркия
| тобеият = маркази вилоят
| парчам = {{Парчам| Туркия}}
|Масоҳат  = 188.85
|Аҳолӣ  = 426 882
| lat_deg = 41
| lon_deg = 39
| lat_min = 44
| lat_sec = 
| lat_dir = N
| lon_min = 44
| lon_sec = 
| lon_dir = E
| CoordAddon = type:city(1200000)_region:TR
| CoordScale =ЯндексКарта=http://maps.yandex.ru/?text=Турция%2C%20Трабзон&sll=39.704296%2C41.016906&sspn=1.406222%2C0.798808&l=map%2Ctrf|размер карты страны=300|размер карты региона=|размер карты района=|ил=Трабзон (ил)
| DST = +3
| сайт = https://www.тrabzon.bel.tr
| add1n =  
| add1 =  
}} 
'''Трабзон''' ( {{Lang-tr|Trabzon}}  <span lang="tr" style="font-style:italic;">Трабзон</span> ; инчунин '''Трапезунд''' <ref>{{Книга|автор=[[Поспелов Е. М.]]|заглавие=[[Географические названия мира. Топонимический словарь]]|ответственный=|издание=|место=|издательство=|год=|страницы=|страниц=|isbn=}}</ref> {{Lang-el|Τραπεζούντα}} ) — шаҳре дар [[Туркия|Туркия аст]], ки маркази маъмурии вилояти [[Вилояти Трабзон|Трабзон аст]], ки дар соҳили [[Баҳри сиёҳ|Баҳри Сиёҳ]], ва соҳили дарёи Мучка  ҷойгир аст (3410 м).

Шаҳр як қатор ёдгориҳои меъмории [[византия]]гиро, аз ҷумла калисои пешинаи Софияи Муқаддасро, нигоҳ доштааст. Хризокефалоси Панагия (ҳоло Масҷиди Фотиҳа), Калисоҳои Аннаи Муқаддас ва Евгенийи Муқаддас (ҳоло Масҷиди Нави Ҷомеа), инчунин деворҳои шаҳр. Дар ҷанубу шарқи шаҳр дайри Панагия Сумела сохта шудааст, ки дар байни харсанги кӯҳ ҷойгир аст.

Аҳолии шаҳр беш аз 400 ҳазор нафар аст.<ref>{{Cite web|url=https://traveller-eu.ru/trabzon|title=traveller-eu.ru|author=|website=|date=|publisher=}}</ref> 
[[Акс:APortLot.jpg|мини|250x250пкс| Фурудгоҳ]]

== Таърих ==
Тибқи Евсебиус, шаҳре бо номи Трапезус ( {{Lang-grc|Τραπεζοῦς}}) дар қаламрави Колхида аз ҷониби муҳоҷирон аз [[Синоп]] дар соли [[Соли 756 п.м.|756 пеш аз милод]]  таъсис ёфтааст. Далели бунёди колония дар Колхида аз ҷониби сокинони як деҳаи бо чунин ном дар назди баҳр ҷойгирбуда бар гумон аст ва эҳтимолан ин ривоят кӯшиши ба ҳам пайвастани ҳамин номҳои маҳалҳои аҳолинишин аст.

Шаҳри бандар, мустаҳкамтарин шарқи юнонӣ дар соҳили Баҳри Сиёҳ дар Осиёи Хурд буд ва дар савдо бо давлатҳои [[Осиёи Хурд|Анатолия]], пеш аз ҳама Урарту, нақши муҳим дошт.

Трабзон дар сарчашмаҳои Ксенофонт ҳамчун нуқтаи ниҳоӣ  ақибнишинии даҳ ҳазор зархаридони шикастёфтаи лашкари форсҳои шоҳ Куруши Хурдӣ номбар шудааст.  Арриан қайд кардааст, ки пас аз марги Искандари Мақдунӣ, шаҳр ба Эвменус аз Кардия дода шудааст.

Трабзон  қисме аз салтанати Понти дар давраи ҳукмронии Митридат VI буд. Пас аз Ҷанги сеюми Митридат шаҳр як ҳамчун қисми хурди Арманистон ба салтанати Понти супорида шуд.
Пас аз як қисми империяи Рум шудани Трабзон  он ба шаҳри асосии ''музофоти Понтус Полемониакус'', маркази муҳимтарини тиҷорат ва флоти Рум дар Баҳри Сиёҳ табдил ёфт, зеро он бандари хуб ҳифзшуда буд ва ҳамчун нуқтаи оғози роҳи тиҷорат аз минтақаи Ефрат то Баҳри Сиёҳ буд. Ҷангҳои Руму-Парфия шаҳрро боз ҳам аҳамиятнок карданд. Трабзон дар дар давраи ҳуҷуми арманиҳо ба Корбул ҳамчун пойгоҳи интиқол хидмат мекард.

Дар [[соли 69]], подшоҳи охирини шрҳигарии Понти Полимон II Аникет, ки пеш аз ба империя дохил шуданаш фармондеҳи флот буд, дар Колчис шӯриш бардошта, Вителлийро дар мубориза алайҳи Веспасиан дастгирӣ кард. Вай қабилаҳои маҳаллиро ба ҷониби худ кашид, ба шаҳр ворид шуд, лашкари маҳаллиро шикаст дод, флоти Румро сӯзонд ва ба роҳзанӣ шурӯъ кард. Веспасяиан бар зидди исёнгарон аскаронеро фиристод, ки  онҳо маҷбур буданд, ки дар назди дараи дарёи Хоб дар назди шоҳи маҳаллӣ Седохез пинҳон шаванд ва баъдтар "қарор дод, ки Аникетро нест кунад ва ба румиён " диҳад <ref>[http://ancientrome.ru/antlitr/t.htm?a=1343792587 Корнелий Тацит. История. Книга III]</ref>.

Ривоҷи шаҳр баъд аз ғоратгариҳои Готҳо дар соли 258 пас аз ғалабаи онҳо бар имперотури Рум Валериан, хотима ёфт. Дар асрҳои VI - VII Трабзон маркази вилояти шарқии Рум (Византия) -и Арманистони аввал буд. Пас аз рӯйдодҳои фалокатовари марбут ба ҷангҳои давраи император Гераклий ва оғози давраи асрҳои миёна, Трабзон (ба забони талаффузи юнонии асримиёнагӣ) посгоҳи асосии Византия дар шарқи Баҳри Сиёҳ гардид.

Дар асрҳои VII— IX  Трабзон қисми музофоти Армениак буд. 
Дар асрҳои IX - XI, шаҳр маркази вилояти Халдия буд.

Муаллифони мусалмононии садаи X қайд мекунанд, ки тоҷирони мусалмон аксар вақт ба Трабзон ҳамчун ба манбаи асосии абрешими Византия меоянд. Аз соли [[Соли 1204|1204,]] Трабзон пойтахти давлати хурди юнонии Комнинҳои Бузург гардид, ки бо номи империяи Трабзон маълум аст. Давлат дар навбати худ дар тӯли асрҳои XIV - XV ба ҳуҷуми туркҳо ва муғулҳо гирифтор шуд ва дар соли [[Соли 1461|1461]] зери итоати [[Имперотурии Усмонӣ|туркҳои усмонӣ]] қарор гирифт. Империяи Трабзон пораи охирини имеротурии Византия буд. Пас аз он ки шаҳр ба дасти туркҳо супорида шуд, аксарияти хонаҳо ба аскарони турк супорида шуданд, сарбозони шаҳр ва шумораи зиёди юнониҳо ба [[Константинопол]] кӯчонида шуданд, ки дар он ҷо охирин император Довуд дар ибтидо ихроҷ карда шуда буд. Аммо баъд аз ду сол, дар соли [[Соли 1463|1463]] император ва тамоми оилааш ба қатл расонида шуданд <

Тақрибан дар соли 1474 ба шаҳр тоҷири рус Афанасий Никитин ташриф овард, ки вай дар ёддоштҳои сафари худ “ Се баҳрро тай намудам” ёдовар шудааст.<ref>Хождение за три моря Афанасия Никитина. — Л., 1986. — С. 57.</ref>

Пеш аз ҳодисаҳои хунини [[соли 1896]], дар Трабзон аз 35 то 45 ҳазор сокинон буданд, аз ҷумла то 8000 юнониҳо ва 6000 арманҳо, боқимондаҳо мусулмонон, асосан туркҳо, бисёр [[Форсҳо|форсҳо буданд]], аммо пас аз кушторҳо ва хориҷ кардани онҳо, шумораи сокинон ба таври назаррас коҳиш ёфт. Трабзон - иқоматгоҳи метрополияи Юнон, архиепископи Арманистон, буд. Зиёда аз 20 калисоҳои масеҳӣ, тақрибан 40 [[масҷид]] ва мактабҳои мусулмонӣ мавҷуд буд. {{Sfn|ЭСБЕ|1901|loc=см. раздел [[#Литература|Литература]]}}

Соли 1912 дар шаҳр ва минтақа аҳолии зерин зиндагӣ мекарданд: мусулмонон - 89,225 нафар, юнониҳо - 38,625 нафар, арманиҳо - 11,915 нафар.<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> Дар аввали садаи XX дар Трабзон ва деҳаҳои ҳамсояи он 89 калисои арманӣ фаъолият мекарданд. Ҳамаи онҳо дар садаи XX нобуд карда шуданд.

Бо саршавии Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ, аҳолии юнонӣ ва арманӣ таъқиб карда шуданд - генотсид. Аҳолии юнонӣ дар ин минтақа дастаҳои мудофиавӣ ташкил карданд. 
[[Акс:View_of_liberated_Trabzon_by_Russians.jpg|мини|250x250пкс| Аз ҷониби артиши Русия Трабзон  дар [[соли 1916]] гирифта шудааст]]
Дар натиҷаи амалиёти низомӣ, шаҳр аз ҷониби артиши Русия аз моҳи апрели [[соли 1916]] то марти [[Соли 1918|1918 ишғол карда шуд]], Митрополит Крисантус ҳукумати муваққатии Юнониро роҳбарӣ кард. Дастаҳот мудофиачиёни Юнон муборизаро бо хуруҷи артиши Русия то [[Соли 1923|соли 1923 идома доданд]], вақте ки аксарияти аҳолии православии маҳаллӣ ба Юнон кӯчонида шуданд. Қисми боқимондаи мардум [[Ислом|ба ислом рӯ оварданд]]. Як қисми аҳолии имрӯза, ки мусалмонанд (инчунин тахмин вуҷуд дорад: ва крипто-масеҳӣ), забони модариашон забони юнонӣ аст (румча) <ref>''Özhan Öztürk'' Karadeniz: ansiklopedik sözlük. 2005 С.1220</ref>.

== Иқлим ==
Иқлими Трабзон, инчунин қисми ҷанубии Баҳри Сиёҳ, уқёнуси субтропикӣ аст ( Таснифоти иқлимии Коппен : Cfa). Дар робита бо ҳарорат, он ба [[Сочи|ш. Сочӣ]] монанд аст, аммо бориш камтар аст. Аз рӯи меъёрҳои шаҳрҳои шабеҳ дар ин паҳно, максимум ҳарорати миёнаи моҳи июл бо таъсири мулоимкунии кӯҳҳои Понтика дар ҷануб шарҳ дода мешавад. Ҳарорат ҳатто дар моҳҳои июл-август кам аз 30 дараҷа баланд мешавад ва баҳор ва тирамоҳ бо таъхир фаро мерасад. Сардиҳо хеле камёбанд, аммо онҳо рӯй медиҳанд. Баъзан барф меборад.

== Варзиш ==
Трабзонспор яке аз [[бошгоҳҳои футбол]]<nowiki/>и Туркия  мебошад. 
[[Акс:Uzun_Sokak_at_night.JPG|мини|''Узун Сокак'' дар вақти шом]]

== Шаҳрҳои дугона ==

* {{Парчамбандӣ|Русия}}: [[Сочи]] (1993)
* {{Парчамбандӣ|Чин}}: [[Ризо|Жичжао]] (1997)
* {{Парчамбандӣ|Венгрия}}: [[Сигетвар]] (1998)
* {{Парчамбандӣ|Гурҷистон}}: [[Батуми]] (2000)
* {{Парчамбандӣ|Эрон}}: [[Рашт (Эрон)|Решт]] (2000), [[Занҷон|Зенджан]] (2001)
* {{Парчамбандӣ|Финляндия}}: [[Куопио]] (1967)
* {{Парчамбандӣ|Украина}}: [[Херсон]]
* {{Парчамбандӣ|Олмон}}: [[Дортмунд]]

== Адабиёт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Трапезунт|[[Готалов-Готлиб, Артемий Григорьевич|А.Г. Готлиб]]}}

== Пайвандҳо ==
* {{Сайти расмӣ|www.trabzon.bel.tr|Трабзона}}     
* [http://tema3.ru/trabzon Аксҳои Трабзон] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20200122064647/http://tema3.ru/trabzon |date=2020-01-22 }} {{ref-ru}}  <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на русском языке">)</span>

== Эзоҳ ==
{{Эзоҳ|28em}} 
{{ПБ}}
{{Шаҳрҳои Туркия}}

[[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Туркия]]
[[Гурӯҳ:Вилояти Трабзон]]