Дидани манбаъи Филми ҷангӣ

[[АКС:Action film clapperboard.svg|140px|right]]
'''Филми ҷангӣ''' ё '''филми экшн''' ({{lang-en|action movie}} — таҳт. ''филми амалӣ'') - [[жанр]]и [[синамо]] мебошад, ки ба тирпарронӣ, задухӯрд, таъқиб ва ғ. равона шудааст. Филмҳои ҷангӣ аксар вақт буҷаи баланд, ҳиллаҳои [[каскадёр]]ӣ ва  [[эффекти махсус|эффектҳои махсус]] доранд.  Аксари ҷангиён мулоҳизаи маъруфи "хубӣ бояд бо мушт бошад" тасвир мекунанд. Филмҳои ин жанр аксар вақт мавзӯъи мураккаб надоранд, [[қаҳрамони асосӣ]] одатан дар зуҳури намоёни худ ба бадӣ рӯ ба рӯ мешавад: [[терроризм]], [[одамрабоӣ]], [[куштор]], [[фасод]], беадолатӣ. Роҳи дигари баромаданро наёфта, қаҳрамони асосӣ тасмим мегирад, ки ба зӯроварӣ даст занад. Дар охири филм одатан [[Антагонист|қаҳрамонҳои манфӣ]] кушта мешаванд, баъзан [[ҳабс|дастгир]] карда мешаванд. Шумораи қаҳрамонҳои манфии кушташуда ва шарикони онҳо метавонанд ба даҳҳо ва ҳатто садҳо нафар бошанд. [[Филми ҳунарҳои размӣ]] одатан ҳамчун зергурӯҳи филмҳои ҷангӣ ҳисобида мешаванд.

== Зержанрҳо ==
==== Амалии ҳодисавӣ ====
{{Maincat|Филми ҳодисавӣ}}
Ин зержанр ба ду услуб тақсим шудааст, ки яке аз онҳо "заминҳои дур, экзотикӣ" -ро дар бар мегирад, ки дар он бадкорон ва амалҳо пешгӯинашаванда мешаванд{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=UkHMl0uhhZYC&q=%22action+adventure%22 |title=Источник |access-date=2022-06-10 |archive-date=2021-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414033104/https://books.google.com/books?id=UkHMl0uhhZYC&q=%22action+adventure%22 |deadlink=unfit }}</ref>.  Услуби дуюме, ки дар жанр солҳои 1980 пайдо шуд, силсилаи филмҳои ''Рэмбо'' ва ''Missing in Action'' дар бар гирифт{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=UkHMl0uhhZYC&q=%22action+adventure%22 |title=Источник |access-date=2022-06-10 |archive-date=2021-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414033104/https://books.google.com/books?id=UkHMl0uhhZYC&q=%22action+adventure%22 |deadlink=unfit }}</ref>.

==== Амалии мазҳакавӣ ====
{{Maincat|Амалии мазҳакавӣ}}
Зержанр, ки амал ва мазҳакаро дар бар мегирад<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.allmovie.com/subgenre/action-comedy-va1343457|title=Subgenre - Action Comedy|website=AllMovie|access-date=2023-07-12|archive-date=2023-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20230629145222/https://www.allmovie.com/subgenre/action-comedy-va1343457|deadlink=no|accessdate=2023-07-18|archivedate=2023-06-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230629145222/https://www.allmovie.com/subgenre/action-comedy-va1343457}}</ref>. Дар [[Аврупо]] ин жанр яке аз маъруфтарин жанрҳо дар солҳои 1970-ум буд, вақте филмҳои [[Бад Спенсер]] ва [[Теренс Ҳилл]] дар [[Олмон]] мунтазам ҷоизаҳои ''[[Экрани тиллоӣ]]'' мегирифтанд ва мазҳакаи ғарбии «Trinity Is Still My Name» дар ҷои 7-ум аст<ref>{{Cite web|url=https://www.insidekino.com/DJahr/DAlltime100.htm|title=Die erfolgreichsten Filme in Deutschland seit 1959|access-date=2021-11-24|archive-date=2021-11-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101104632/http://www.insidekino.com/DJahr/DAlltime100.htm|url-status=live}}</ref>.  Ҳамин филм то ҳол дар қатори даҳ филми сертамошобинтарин дар [[Синамои Итолиё|синамоҳои Итолиё]] қарор дорад<ref>{{Cite web |url=http://www.jpbox-office.com/top100.php?view=32 |title=TOP250 TOUS LES TEMPS EN ITALIE (REPRISES INCLUSES) INCLUS TOUS LES FILMS SORTIS JUSQU'EN 2022 |access-date=2021-11-24 |archive-date=2020-01-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200110225701/http://jpbox-office.com/top100.php?view=32 |url-status=live |accessdate=2023-07-18 |archivedate=2020-01-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200110225701/http://jpbox-office.com/top100.php?view=32 }}</ref>.

Солҳои 1970-ум ситораҳо ба мисли [[Бёрт Рейнолдс]] ва [[Клинт Иствуд]] дар [[Ҳолливуд]] мазҳакаҳои амалӣ эҷод карданд. Зержанр дар солҳои 1980-ум як тамоюли маъмул дар [[ИМА]] гардид, вақте ки актёроне, ки бо заминаҳои мазҳакавии худ маъруф буданд, ба мисли [[Эддӣ Мёрфӣ]] дар филмҳои амалӣ ҳунарнамоӣ мекарданд<ref>{{Cite web |title=Subgenre – Action Comedy {{!}} AllMovie |url=http://www.allmovie.com/subgenre/action-comedy-d513 |access-date=2017-09-06 |website=AllMovie |archive-date=2017-09-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170917055045/http://www.allmovie.com/subgenre/action-comedy-d513 |url-status=live |accessdate=2023-07-18 |archivedate=2017-09-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170917055045/http://www.allmovie.com/subgenre/action-comedy-d513 }}</ref>. Филмҳои мазҳакавӣ аз қабили "Dumb & Dumber" ва "Big Momma's House", ки сюжетҳои амалиётиро дар бар мегиранд, ҷузъи ин жанри омехта ҳисоб намешаванд.

Намудҳои барҷастаи мазҳакаи амалӣ "филми дӯсти полис" ва "филми санъати ҳарбӣ" мебошанд.

==== Амалии тарснок ====
Филмҳое, ки даҳшатро бо унсурҳои амалӣ муттаҳид мекунанд, ки аксар вақт қаҳрамонҳои инсониро дар мубориза бо мавҷудоти фавқулодаи марговар (ҳаюлоҳо, зомбиҳо, мутантҳо) меҷанганд.

==== Амалии амалиётӣ ====
{{Maincat|Триллер}}
Ин зержанр, ки аслиҳа, таркишҳо, қисмҳои мураккаб ва апокалиптикиро дар бар мегирад, солҳои 1970-ум дар филмҳо ба монанди ''Dirty Harry'' ва ''The French Connection'' пайдо шуда, солҳои 1980-ум намунаи як мегаблокбастери [[Ҳолливуд]] дар асарҳое ба мисли ''Die Hard'' ва ''Lethal Weapon'' гардид. Ин филмҳо аксар вақт мусобиқаи зидди соат, зӯроварии зиёд ва антагонисти равшан - аксар вақт хеле бад - нишон медиҳанд. Гарчанде ки онҳо метавонанд унсурҳои ҷиноӣ ё филмҳои детективиро дар бар гиранд, ин ҷанбаҳо ба замина меафтанд.

==== Филми вигилантҳо ====
{{Maincat|Филми вигилантҳо}}
Дар синамои Амрико филмҳои вигилантҳо солҳои 1970-ум бо филмҳое ба мисли ''Death Wish'' ва ''Dirty Harry'', ки ҳар кадоме аз онҳо чанд филм гирифтаанд, шуҳрат пайдо карданд. Филми ''Death Wish'' ҳамчун расман оғоз кардани жанр тавсиф карда шудааст, ки боиси бисёр нокаффҳои арзон ва масхарабозон шудааст.  Муваффақтаринаш "The Exterminator" (1980) буд<ref>Richard B. Armstrong, Mary Willems Armstrong. (2010). ''Encyclopedia of Film Themes, Settings and Series''. McFarland. p. 216. {{ISBN|978-0-7864-4572-1}}</ref>.

"Интиқом аз ҷониби қаҳрамони вигилант мавзӯи синамои даҳсола буд, ки дар мӯътабартарин синамои нави Амрико (''Taxi Driver''-и [[Мартин Скорсезе]]) ривоҷ ёфт ва ҳамон замон шумораи зиёди филмҳои истисморкунандаро афзоиш дод" навиштааст киношиноси [[Los Angeles Times]]<ref name="lim">{{cite news | last=Lim | first=Dennis | url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2009-oct-19-et-vigilante19-story.html | title=Revenge, our cinematic tradition | work=[[Los Angeles Times]] | date=October 19, 2009 | accessdate=2022-06-10 | archivedate=2022-05-01 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20220501141107/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2009-oct-19-et-vigilante19-story.html }}</ref>.

==== Филм-фалокат ====
{{Maincat|Филм-фалокат}}
Бархӯрди асосии ин жанр дорои унсурҳои триллерӣ ва баъзан филмҳои фантастикӣ мебошад, ки як навъ офати табиӣ ё сунъӣ ба монанди обхезӣ, заминҷунбӣ, тӯфон, вулқон, пандемия ва ғайра мебошад.

==== Филми ҳунарҳои размӣ ====
{{Maincat|Филми ҳунарҳои размӣ}}
Ҳамчун зержанри филми амалӣ, филмҳои [[ҳунарҳои размӣ]] дорои саҳнаҳои зиёди ҷанги тан ба тан байни қаҳрамонҳо мебошанд. Онҳо одатан арзиши асосии ҷалб ва фароғатии филмҳо мебошанд ва аксар вақт як усули ҳикоя, ифодаи хислатҳо ва рушд мебошанд. Филмҳои санъати ҳарбӣ қаҳрамонҳои зиёде доранд, ки ҳунармандони ҳарбӣ мебошанд. Ин нақшҳоро аксар вақт актёрҳое иҷро мекунанд, ки ҳунармандони ҳақиқии ҳарбӣ мебошанд. Дар акси ҳол, актёрон одатан дар омодагӣ ба нақшҳои худ аз омӯзиш мегузаранд. Роҳи дигари рафъи ин мушкилот ин аст, ки коргардон бештар ба ҳилаҳои услубӣ ё ҳилаҳои филмсозӣ такя кунад.

==== Амалии илмӣ-тахайюлӣ ====
{{Maincat|Филми суперқаҳрамонӣ}}
Мубодилаи бисёре аз конвенсияҳои синамои тахайёлӣ, филмҳои амалии тахаюлӣ ба тирандозӣ, ҷанги кайҳонӣ, силоҳҳои ихтироъшуда ва унсурҳои дар фазои амал бофташуда таъкид мекунанд.

==== Филми ҷосусӣ ====
{{Maincat|Филми ҷосусӣ}}
Зержанр, ки дар он қаҳрамон маъмулан як агенти ҳукумат аст, ки бояд алайҳи агентҳои ҳукумати рақиб ё (солҳои охир) [[Терроризм|террористон]] амалҳои зӯроварона анҷом диҳад<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.afisha.ru/selection/luchshie-filmy-pro-shpionov/|title=Лучшие фильмы про шпионов|website=www.bing.com|access-date=2023-07-12|archive-date=2022-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220813093222/https://www.afisha.ru/selection/luchshie-filmy-pro-shpionov/|deadlink=no}}</ref>. Онҳо аксар вақт дар атрофи ҷосусоне, ки дар таҳқиқи рӯйдодҳои гуногун, аксар вақт дар миқёси ҷаҳонӣ иштирок мекунанд, давр мезананд. Ин зержанр мавзӯи ҷосусии афсонавиро ё дар воқеият (ба монанди мутобиқсозии филми [[Ҷон Ле Карре]]) ё ҳамчун асоси [[фэнтезӣ]] (ба монанди [[Ҷеймс Бонд]]) баррасӣ мекунад. Ин як ҷанбаи муҳими синамои бритониёст, ки коргардонҳои пешқадами бритониёӣ аз қабили [[Алфред Ҳичкок]] ва [[Кэрол Рид]] дар бисёре аз филмҳои дар Хадамоти махфии иктишофӣ гузошташуда саҳми назаррас доранд<ref>«The Spying Game: British Cinema and the Secret State», 2009 [[Cambridge Film Festival]], pp54-57 of the [http://www.cambridgefilmfestival.org.uk/news/wp-content/uploads/2009/09/CFF09-_brochure_low_res.pdf festival brochure.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720090930/http://www.cambridgefilmfestival.org.uk/news/wp-content/uploads/2009/09/CFF09-_brochure_low_res.pdf|date=2011-07-20}}</ref>. Зержанр омехтаи фирорҳои ҳаяҷонбахш, амали вазнин, муборизаи услубӣ, ҳаяҷонҳои технологӣ ва маконҳои экзотикиро намоиш медиҳад. На ҳама филмҳои ҷосусӣ ба жанри амалӣ дохил мешаванд, танҳо он филмҳое, ки амалиёти вазнин доранд, ба мисли задухӯрдҳои зуд-зуд ва таъқиби мошинҳо ба амал меоянд, филмҳои ҷосусӣ бо амали камтар ба жанри триллер меафтанд.

==== Филми ҷома ва шамшер ====
{{Maincat|Филми ҷома ва шамшер}}
Зержанри филми амалӣ, ки бо аломатҳои моҷароҷӯ ва қаҳрамонона бо номи қаҳрамонҳои шамшердорон маъруфанд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://dzen.ru/a/XB4L9lXz2gCqgbH1|title=Топ-5.Лучшие фильмы про рыцарей плаща и шпаги|website=www.bing.com|access-date=2023-07-12}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://dzen.ru/a/XwM5vhu8RynWhzzS|title=Французское кино плаща и шпаги|website=www.bing.com|access-date=2023-07-12}}</ref>. Ин филмҳо одатан дар гузашта сурат мегиранд (сюжет метавонад давраҳои аз асрҳои миёна то асри 18-ро дар бар гирад) ва саҳнаҳои ҷанги шамшерро дар бар мегирад. Миқдори зӯроварии воқеӣ одатан маҳдуд буд, зеро қаҳрамонҳои бад ба як сӯ партофта мешаванд ё бо шамшер меафтанд ва кушта намешаванд, ба истиснои [[антагонист]]и асосӣ<ref>{{cite web|url=https://www.allmovie.com/subgenre/swashbuckler-d511|title=Subgenre - Swashbuckler|publisher=[[AllMovie]]|access-date=2019-07-02|archive-date=2019-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20190718114124/https://www.allmovie.com/subgenre/swashbuckler-d511|url-status=live}}</ref>.

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
== Адабиёт ==
* {{книга |заглавие=Action chicks: new images of tough women in popular culture |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место=New York |год=2004 |isbn=9781403963963 |язык=en |ответственный=Inness, Sherrie}}
* {{статья |заглавие=''Crouching Tiger, Hidden Dragon'': making women warriors – a transnational reading of Asian female action heroes |издание={{Нп3|Jump Cut (journal)|Jump Cut:A Review of Contemporary Media||Jump Cut (journal)}} |том=48 |ссылка=http://www.ejumpcut.org/archive/jc48.2006/womenWarriors/index.html |ref=Kim |язык=en |тип=journal |автор=Kim, L.S.}}
* {{книга |заглавие=Action TV: tough guys, smooth operators and foxy chicks |издательство=[[Routledge]] |место=London New York |год=2001 |isbn=9780415226219 |язык=en |автор=Osgerby, Bill; Gough-Yates, Anna; Wells, Marianne}}
* {{книга |заглавие=Spectacular bodies: gender, genre, and the action cinema |издательство=[[Routledge]] |место=London New York |год=2002 |isbn=9780203221846 |ref=Tasker |язык=en |автор=Tasker, Yvonne}}
* {{книга |заглавие=Action and adventure cinema |издательство=[[Routledge]] |место=London New York |год=2004 |isbn=9780203645154 |ref=Tasker |язык=und |автор=Tasker, Yvonne}}
* {{статья |заглавие="Hot, black leather, whip" The (de)evolution of female protagonists in action cinema, 1960–2014 |издание={{Нп3|Sexualization, Media, and Society}} |том=2 |номер=2 |страницы=237462381562778 |doi=10.1177/2374623815627789 |ref=Heldman |язык=en |тип=journal |автор=Heldman, Caroline; Frankel, Laura Lazarus; Holmes, Jennifer}}
== Пайвандҳо ==
* [https://www.imdb.com/chart/action IMDB Popular Action Titles] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20160325185104/http://www.imdb.com/chart/action/ |date=2016-03-25 }}
* {{cite news |url= http://articles.latimes.com/1996-11-26/entertainment/ca-2949_1_action-star/3|title= Wanted: Actor to Take Action|accessdate=2010-12-17 |work= [[Los Angeles Times]]|date= 1996-11-26|first=Robert W. |last=Welkos}}
* {{cite news|author=Taylor, John|title= Hollywood's New Action Toys|publisher= [[New York Magazine]]|date=1991-04-01|url= https://books.google.com/books?id=JOkCAAAAMBAJ&pg=PA33&q=black%20rain%20stallone|accessdate=2010-12-01}}

[[Гурӯҳ:Жанрҳои синамо]]