Ҷумҳурии Халқии Қрим
| Ҷумҳурии Халқии Қрим | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Гимн ва Гимн[d] | |||||||||
| |||||||||
| Пойтахт | Боғчасарой | ||||||||
| Забон(ҳо) | Забони тотории қримӣ | ||||||||
| Майдон |
| ||||||||
| Аҳолӣ |
| ||||||||
| Шакли ҳукмронӣ | Ҷумҳурӣ ва Ҷумҳурии порлумонӣ | ||||||||
Ҷумҳурии Халқии (Демократии) Қрим (қирим. Qırım Halq Cumhuriyeti, Къырым Халкъ Джумхуриети, قريم خلق جمهوريتى) — ташкили даалатӣ, ки барои барқарор кардани соҳибихтиёрии давлатии тоторҳои Қрим дар қаламрави нимҷазираи Қрим дар моҳи ноябри соли 1917 ҳамчун як қисми қаламрави миллии ҳукумати Қрим пайло шудааст. Он моҳи январи соли 1918 пас аз шикаст дар як задухӯрди мусаллаҳона бо тарафдорони Шӯравӣ мавҷудияти худро қатъ кард.
Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]
.jpg)
Пас аз инқилоби феврал, Кумитаи иҷроияи мусулмонон ва даъвати Курултай[вироиш | вироиши манбаъ]
Инқилоби февралии соли 1917, аз ҷумла, боиси эҳё ва ташаккули ташкилии ҷунбишҳои миллии демократии сарҳадҳои миллии Русия гардид.
Кумитаи иҷроияи мусулмонон ба идоракунии ҳаёти дохилии тоторҳои Қрим фаъолона шурӯъ кард: дар соҳаи маориф тағйиротҳо омода мешуданд, рӯзномаҳо нашр мешуданд, барои ташкили қисмҳои ҳарбии тоторҳои Қрим чораҳо андешида мешуданд, бо дигар ҳаракатҳои миллӣ дар қаламрави империяи Россия робитаҳо барқарор карда шудаанд [1].
Таъсиси мақомотии ҳокимияти Ҷумҳурии Қрим ва муқовимат бо болшевикон[вироиш | вироиши манбаъ]
1-2 октябри соли 1917 (аз рӯи услуби куҳна), дар анҷумани намояндагони созмонҳои тоторҳои Қрим, ки онро Кумитаи иҷроияи мусулмонон даъват кардааст, қарор шуд, ки дар вазъи кунунии сиёсӣ масъалаи сарнавишти ояндаи Қримро Курултайи тоторҳои Қрим ҳал кунад. 20 ноябри соли 1917 Шӯрои намояндагони мардумӣ интихоб карда шуд (онро болшевикон бойкот карданд), ки дар он тоторҳои украин ва украинҳо 3 ҷой ва русҳо (онҳо аз тоторҳо ва украинҳои Қрим хеле зиёд буданд) танҳо 2 ҷой доштанд [2]. Курултай рӯзи 26 ноябр дар Қасри Хон дар Бахчисарой кушода шуд. Вай тамоми салоҳиятҳои Кумитаи Иҷроияи Мусалмононро бар дӯш гирифт, барқароршавии давлатдории Қримро дар асоси принсипи ҷумҳуриявии халқӣ / монархияи конститутсионӣ эълон кард ва пас аз он худро парлумони давлати Қрим эълон кард. Бояд қайд кард, ки сохтори нав нерӯҳои низомии хеле маҳдуд дошт, гузашта аз ин, он суботи номаълум дошт ва қудрати он дар қаламрави Қрим дар аксари ҳолатҳои сирф декларативӣ буд.
Роҳбарияти Қурултойро съезд интихоб кард. А. С. Айвазов , аъзоёни президиум — Ҷ. Аблаев ва Абляким Илмий, котибон — С. Таракчи ва А. Боданинский [3].
Шӯрои директорон (Директория) — Ҳукумати Миллӣ бо чиҳил овози тарафдор ва бист нафар таъйин карда шуд. Н. Челебиҷихон раис ва директори адлия интихоб шуд; Директори корҳои хориҷӣ ва ҳарбӣ Ҷ. Сейдамет, директори молия ва вакфҳо - С. Ҷ. Хаттатов; мудири корҳои дин - А. Шукрӣ; мудири маорифи халқ — А. Озенбашли [3] таъйин карда шуданд.
Номан Челебиҷихон ба ҳукумат сарварӣ мекард. 13 декабри соли 1917 Курултай "Қонунҳои асосии тоторҳои Қрим" ва таъсиси Ҷумҳурии Демократии Қримро тасдиқ кард [4][5]. Ҷумҳурии навро директория аз панҷ қримтоториҳо роҳбарӣ мекард.
.jpg)
Ҳукумати Қрим ба нерӯҳои мусаллаҳи "ситоди инқилобии Қрим" такя мекард, ки онро моҳи ноябри соли 1917 Кумитаи иҷроияи мусулмонон ташкил карда буд. Халқҳои дигари Қрими сермиллат низ хоҳиши ташкили қувваҳои низомии Қримро карданд. Аз оғози раванди ташкили воҳидҳои миллии тоторҳо, полки Украина ба номи Гетман Дорошенко бо кумитаи сарбозони мусалмони Симферопол равобити дӯстона барқарор кард. Аз юнониён ва русҳо пешниҳод карда шуд, ки полки савораи 3-юми Қрим аз зодагони ҳамаи миллатҳои Қрим, ба истиснои тоторҳо, ташкил карда шавад. Аллакай моҳи январи соли 1918 дивизияи ин полк ташкил карда шуд. Ихтиёриёни полк аспҳоро бо худ оварданд. Дар аввали соли 1918 инчунин як баталйони юнонӣ, як отряди яҳудиён, ротаҳои арманӣ ва полякӣ ташкил карда шуданд. Дар нерӯҳои Қрим низ артиши Фаронса, яъне ҳавопаймоҳо таҳти фармони полковник Монтеро хидмат мекарданд.
Корпуси мусалмонони генерал М.А.Сулкевич ҳеч гоҳ ба Қрим интиқол дода нашудааст, дар шароити шикасти пурраи артиш, ҷангҳо бо болшевикон ва истилои Руминия то охири мавҷудияти худ дар фронти Руминия боқӣ мондааст. Пас аз ҳамлаи артиши Австрия-Маҷористон дар моҳи марти 1918, корпус аз ҷониби австриягиҳо дар наздикии Тираспол шикаст дода шуд. Худи Сулкевич бо як қисми сарбозони корпус, қримтоториҳо, тавонистааст ба Қрим танҳо моҳи апрели соли 1918, вақте ки қисмҳои артиши Олмон дар онҷо қарор шуда буданд, омада расад [6].
Даргирии низомӣ бо нерӯҳои Шӯрои Севастопол ва шикаст[вироиш | вироиши манбаъ]
Кӯшиши назорати тамоми нимҷазираро ба даст гирифтан, 11 (24) январи соли 1918 ҳукумат нерӯҳои тобеи худро ба Севастопол фиристод, ки дар ҷанги 12 (25) — 13 (26) январ аз ҷониби сурхҳо мағлуб шуданд. Пас аз он, 14 (27) январ бо дастгирии отряди Гвардияи Сурхи Севастопол ва маллоҳони Флоти Баҳри Сиёҳ, гурӯҳҳои тоторҳо аз Симферопол ронда шуданд. Д.Сейдамет Қримро тарк кард, Н.Челебиҷихон боздошт ва дар зиндони Севастопол ҷойгир карда шуд ва 23 феврали ҳамон сол дар Севастопол вайро бидуни муҳокима аз ҷониби маллоҳон куштанд ва ҷасадашро ба Баҳри Сиёҳ партофтанд [7].
Ҳамчунин нигаред[вироиш | вироиши манбаъ]
Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]
- ↑ Чубаров Э. Курултай крымскотатарского народа: истоки и созыв национального съезда. Официальный сайт Меджлиса крымскотатарского народа Бойгонӣ шудааст 20 октябри 2016 сол.
- ↑ Солдатенко В. Ф. Россия — Крым — Украина. Опыт взаимоотношений в годы революции и Гражданской войны. — М.: Политическая энциклопедия, 2018. — С. 24—25.
- ↑ 3.0 3.1 Селим АЛИ. Первый Курултай крымскотатарского народа. Ана юрт (2012 - 2018).
- ↑ БРЭ. 26 Декабри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 7 марти 2020.
- ↑ Солдатенко В. Ф. Россия — Крым — Украина. Опыт взаимоотношений в годы революции и Гражданской войны. — М.: Политическая энциклопедия, 2018. — С. 25.
- ↑ Папакин А. Татарские воинские формирования в Крыму (ноябрь 1917 — январь 1918 гг.) // Military Крым. — 2010. — № 15. — С. 22—24.
- ↑ Зарубин, А. Г., Зарубин, В. Г. Без победителей. Из истории Гражданской войны в Крыму. — 1-е. — Симферополь: Антиква, 2008. — 728 с. — 800 экз. — ISBN 978-966-2930-47-4.
Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]
- Ҳукумати Украина дар асри ХХ К.: Наукова Думка. 2001. 608 с.
- Папакин А. Воҳидҳои низомии тоторҳо дар Қрим (ноябри 1917 - январи 1918). ) // Қрими ҳарбӣ. - 2010. - № 15. - С. 22-24.