Ҳенрӣ Бергсон

Ҳенрӣ Бергсон
фр. Henri Bergson
Таърихи таваллуд	18 октябр 1859(1859-10-18)[…]
Зодгоҳ	Порис, Фаронса
Таърихи даргузашт	4 январ 1941(1941-01-04)[…] (81 сол)
Маҳалли даргузашт	Порис, Фаронса
Кишвар	Фаронса
Фазои илмӣ	фалсафа, метафизик, эпистемология, irrationalism[d], фалсафаи забон[d] ва philosophy of mathematics[d]
Ҷойҳои кор	Коллеж де Франс[d] lycée David d'Angers[d]
Дараҷаи илмӣ:	докторӣ[d]
Алма-матер	Lycée Condorcet[d] École Normale Supérieure[d] Донишгоҳи Порис
Шогирдон	Gabriel Marcel[d], Émile Bréhier[d], Louis Lavelle[d], Albert Thibaudet[d], Marcel Proust[d] ва Joseph Baruzi[d]
Ҷоизаҳо	Ҷоизаи Нобел дар бахши адабиёт[d] (1927) Конкур ҷенерол[d] Fellow of the American Academy of Arts and Sciences[d] Honorary Doctorate from the National Autonomous University of Mexico[d] (1924) доктори фахрии Донишгоҳи Оксфорд[d] доктори фахрии Донишгоҳи Кембриҷ[d]
Имзо
Парвандаҳо дар Викианбор

Анри́ Бергсо́н (фр. Henri Bergson; 18 октябри 1859, Порис — 4 январи 1941, ҳомон ҷо) — файласуфи фаронсавӣ, инкишофдиҳандаи ғояҳои спиритуализм (таъ­лимоти идеалистии фалсафӣ, ки мабдаи рӯҳониро моҳи­яти олам ва тамоми моддиётро офаридаи Худо мешуморад), интуитивизм (ҷараёни фалсафии идеалистӣ, ки фаросатро ягона воситаи идрок меҳисобад) ва фалсафаи ҳаёт; узви Академияи Фаронса ва Президенти улуми ах­ло­қӣ ва сиёсӣ (1914), нахустин Президенти Комиссияи байналмилалӣ оид ба ҳамкории маънавии созмондодашуда дар чаҳорчӯбаи Лигаи Миллатҳо (1922—1924).

Зиндагинома

Хатмкардаи литсейҳои Кондоре (1868-78) ва Клермон — Ферран (1883-88). Аз соли 1888 дар Париж зистааст. Сол­ҳои 1900-04 профессор Колеҷ де Франс буд. Бергсон бар асоси анъана­ҳои фалсафаи аҳди атиқа ва Давраи нав, ҳамчунин таъ­лимоти намояндагони спиритуализми садаи 19 «метафизикаи позитивӣ»-ро созмон дод. Он имконияти дониши саҳеҳи фалсафӣ дар бораи оламро таъйид ва дар айни ҳол, чаҳорчӯби ратсионализми анъанавиро аз тариқи му­ро­ҷиат ба воқеияти мушаххаси таҷриба бартараф намуд.

Фалсафии Бергсон

Ғояи асосии фалсафии Бергсон — ғояи мудовамат (давом­нокӣ, тӯли замонӣ)-и вақти психологӣ мебошад, ки моҳи­яти тафаккури инсон ва шахсияти ӯро ҳамчун махлуқи озоду эҷодкор ва инкишофёбанда арзёбӣ мекунад. Таъ­лимоти мудоваматро ӯ дар асараш «Таҷриба дар бораи маълумоти бевоситаи тафаккур» (1889) ва дар асарҳои дигараш («Таҳаввули эҷодкорона», «Нерӯи рӯ­ҳонӣ» ва ғайра) инкишоф дод. Дар таълимоти ӯ мудовамат на фақат асоси раванди рӯҳонӣ, балки асоси тамоми олами орга­никӣ ва мавҷудоти зинда низ қарор гирифт. Муқобил­гузории «мудовамати воқеии замонӣ» ба замони муҷар­ради илм нуқтаи атфи (бозгашт) таълимоти дигар бунёдии Бергсон мебошад. Дар он Бергсон байни фаросат (интуитсия), ки мудовамат (ҳамчунин ба таври куллӣ рӯҳ)-ро дарк мекунад ва тафаккур — усули илмӣ, ки дониши дуруст дар соҳаи материяи ғайриорганикӣ медиҳад, фарқ гузошт.

Асари асосии давраи аввали фаъолияти фалсафии Бергсон (1889—1907) — «Таҳаввули эҷодкорона». Давраи дуюми фа­ъо­лияти эҷодии Бергсон (1907-32) таҳқиқи масъалаҳои ах­лоқӣ ва динӣ мебошад. Масоили мазкур дар китоби «Ду манбаи ахлоқӣ ва динӣ» (1932) матраҳ шудаанд. Дар ин асар тасаввуроти қаблии таҳаввул (эволютсия)-и Бергсон бо ғояҳои сарбастаи (миститсизми) дини насронӣ ба таври хеле мураккаб мавриди таъсиру ҳамкории мутақобила қарор мегиранд, ки ин қазия манбаи асосии илҳоми Бергсон дар фаъо­лияти манбаъдааш қарор гирифтааст.

Бергсон на фақат ба инкишофи фалсафаи садаи 20, балки ба дигар соҳаҳои фарҳанг низ таъсири бузург гузошт. Дорандаи Му­кофоти нобелӣ дар соҳаи адабиёт.

Осор

• Essai sur les données immédiates de la conscience, 1889
• Matière et mémoire, 1896
• Le Rire, 1900
• Introduction a la metaphysique, 1903
• L'Évolution créatrice, 1907
• Les Deux sources de la morale et de la religion, 1932

Навиштаҷот дар девори Пантеон дар Париже

Сурати Анри Бергсон. Рассом. Д. Бланш

Адабиёт дар бораи А. Бергсон

• Блауберг И. И. Анри Бергсон. — М.: Прогресс-Традиция, 2003. — 672 с. — ISBN 5-89826-148-6
• Блауберг И. И. Социально-этическое учение А. Бергсона и его современные интерпретаторы // Вопросы философии. — 1979. — № 10. С. 130—137.
• Бобынин Б. Н. Философия Бергсона // Вопросы философии и психологии. — 1911. — Кн. 108, 109.
• Лосский Н. О. Интуитивная философия Бергсона. — Пг.: Учитель, 1922. — 109 с.
• Свасьян К. А. Эстетическая сущность интуитивной философии Бергсона. — Ереван: АН АрССР, 1978.
• Ходж Н. Бергсон и русский формализм // Альманах «Аполлон». Бюллетень № 1. Из истории русского авангарда века. — СПб., 1997. С. 64—67.

Адабиёт

• Бергсон, Анри / М. Ҳазратқулов // Асос — Боз. — Д. : СИЭМТ, 2013. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.