Забонҳои симнонӣ

Забонҳои кумишӣ ё забонҳои симнонӣ гурӯҳе аз забонҳои Эронии шимолу ғарбӣ ва зермҷамуъаи забонҳои каспиёӣ ҳастанд, ки дар устони Симнони Эрон тавассути мардуми кумиши гӯиш мешавад. Забонҳои кумиши марзи интиқоли миёни забонҳои каспиёӣ бо забонҳои Эрони марказӣ мебошанд. Бархе аз ин гӯишҳо монанд сангсарӣ ва афтари таҳт таъсири забони табарӣ (мозандаронӣ) ҳастанд. Ба гуфтаи Ҳабиби Бурҷиён забонҳои кумишӣ зермаҷмуъаи забонҳои Эронии шимолу ғарбӣ аст, ба эътиқоди вай забонҳои кумишӣ дар зумраи ҳавзаи забонҳои каспиёӣ дастабандӣ мешаванд ва бо забонҳои тотӣ-толишӣ ва озари бостон аз яксу ва гӯишҳои марказии фалоти Эрон дар дигар су хешовандӣ доранд.

Нақшаи забонҳои устони Симнон: ранги обӣ забонҳои кумишӣ (суманонӣ, сангсарӣ, афтарӣ ва сурхаӣ) — ранги сабзи тира забони мозандаронӣ (аликоӣ, шаҳмирзоӣ, дебоҷӣ ва маҷнӣ) — ранги норинҷӣ, (забонҳои форсӣ, мозандаронӣ, озарбойҷонӣ ва лурӣ) — ранги сабзи равшан гӯишҳои форсӣ-мозандаронӣ (айвонкӣ) — ранги зрд забони форсӣ — ранги қирмиз озарбойҷонӣ

Дар манобеъ шаш забон ҷузъи ин гурӯҳ зикр шудааст, ки бар сари гӯиш будани бархе аз онон ихтилоф вуҷуд дорад:

• симнонӣ
• сангсарӣ
• биёбонакӣ
• лосгирдӣ
• сурхаӣ
• афтарӣ

муқоисаи вожагон ҳамриша (lotinī)

فارسی/тоҷикӣ	лосгирдӣ	лосгирдӣ	сангсарӣ	афтарӣ	биёбонакӣ
سگ/саг	esbā	esbe	esbe	espa	esba
دختر/духтар	dukkey	dot	döt	dut	dut
خون/хун	xün				xün
بزرگ/бузург	masīn	masīn	mas/yale	masīn
بینی/бинии	ven	vinī	xunī	vinī	vēnī
برف/барф	vār	var	varf		var
مار/мор			mohur		mahar
ماه/моҳ			mūng		māye
زن/зан	žiki	žaki	žekeyn	džek	džinakā

Грамматика

Ҷонишинҳо (lotinī)

Дар лаҳҷаи афтарӣ ҷонишин се ҳолат дорад: фаъол, ғайрифаъол ва соҳибӣ.

Ҷонишин	1 ягона	2 ягона	3 ягона	1 ҷамъ	2 ҷамъ	3 ҷамъ
Фаалй, тухмат	a	to	o	hem	huj	jun
пассив, тухматангез	monne(monde)	tade	jude	hemde	hujde	junde
молу мулк, бадном кардан	mon	ta	ju	hem	huj	jun

мушаххаскунанда (lotinī)

Дар забони порсӣ ду тоифаи мушаххаскунанда дорем: гузашта ва ҳозира . Аммо дар лаҳҷаи ифторӣ мо панҷ категорияи мушаххаскунанда дорем: гузашта (феъли гузар), гузашта (феъли зарурӣ), ҳозираи содда, ҳозираи тобеъ (феъли гузар) ва гузаштаи гузар. (Мисоли дар поён овардашуда ба лаҳҷаи Баъдӣ асос ёфтааст)

гузашта	1 ягона	2 ягона	3 ягона	1 ҷамъ	2 ҷамъ	3 ҷамъ
мушаххаскунанда-и ҷорӣ	i	а	e	im	in	en
Муайянкунандаи феълии феълӣ (феъли гузаранда)	om	ot	а/∅	omon	oton	ošon
замони гузашта (феъли гузаранда)	om	ot	oš	omon	oton	ošon
замони гузашта (феъли зарурӣ)	i	at	а/∅	im	in	en
Муайянкунандаи транскрипсияи гузашта	ey	eya	e	ehim	ehin	ehen

замони феъл (зарурӣ) (lotinī)

Дар ҷадвали зер феъли (зарурӣ) хобидан (lotinī: baxoton) дар шеваҳои мухталиф дар асоси лаҳҷаи ифторӣ истифода шудааст. (Мисоли зер бар асоси лаҳҷаи ифторӣ оварда шудааст)

вақт/шахс	1 ягона	2 ягона	3 ягона	1 ҷамъ	2 ҷамъ	3 ҷамъ
Гузаштаи оддӣ	be-xot-ešt-i	be-xot-ešt-at	be-xot	be-xot-ešt-im	be-xot-ešt-in	be-xot-ešt-en
гузашта Комил	bexot-bošti	bexot-boštat	bexot-boa	bexot-boštim	bexot-boštin	bexot-bošten
давомдори гузашта	mi-xot-ešt-i	mi-xot-ešt-at	ми-xot-ešt-a	mi-xot-ešt-im	mi-xot-ešt-in	mi-xot-ešt-en
гузашта дар идома	dabošti mixotešti	daboštat mixota	daboa mixotešte	daboštim mixoteštim	daboštin mixoteštin	dabošten mixotešten
замони гузашта	be-xot-e-y	be-xot-e-ya	бе-xot-e	be-xot-e-him	be-xot-e-hin	be-xot-e-hen
Ҳоло/ояндаи оддӣ	xos-enn-i	xos-enn-a	xos-enn-e	xos-enn-im	хос-енн-ин	xos-enn-en
Айни замон идома дорад	dari xosenni	dara xosenna	dare xosenne	darim xosennim	darin xosennin	daren xosennen
Ҳузури ҳатмӣ	bexosi	baxosa	baxose	baxosim	baxosin	baxosen
оянда	ge-nn-e-m bexosi	ge-nn-e-t baxosa	ge-nn-e baxose	ge-nn-e-mon baxosim	ge-nn-e-ton baxosin	gennešon baxosen

замони гузашта (lotinī)

Дар ҷадвали зер феъли (гузариши) гуфтан (lotinī: bevâton) мувофиқи лаҳҷаи эфтӣ дар замонҳои гуногун истифода шудааст. (Мисоли зер бар асоси лаҳҷаи ифторӣ оварда шудааст)

вақт/шахс	1 ягона	2 ягона	3 ягона	1 ҷамъ	2 ҷамъ	3 ҷамъ
Гузаштаи оддӣ	be-vât-om	be-vât-ot	be-vât-oš	be-vât-omon	be-vât-oton	be-vât-ošon
гузашта Комил	bevât-boam	bevât-botat	bevât-boa	bevât-boamon	bevât-boaton	bevât-boašon
давомдори гузашта	mi-vât-am	mi-vât-at	mi-vât-a	mi-vât-omon	mi-vât-oton	mi-vât-ošon
гузашта дар идома	dabošti mivâtam	daboštat mivâtat	daboštat mivâta	daboshtim mivâtomon	daboštin mivâtoton	dabošten mivâtošon
замони гузашта	be-vât-e-y	be-vât-e-ya	be-vât-e	be-vât-e-him	be-vât-e-hin	be-vât-e-hen
Ҳоло/ояндаи оддӣ	vâ-nn-i	vâ-nn-a	vâ-nn-e	xos-nn-im	vâ-nn-in	vâ-nn-en
Айни замон идома дорад	dari vânni	dara vânna	dare vânne	darim vânnim	darin vânnin	daren vânnen
Ҳузури ҳатмӣ	bâji	bâja	bâje	bâjim	bâjin	bâjen
оянда	ge-nn-em baji	ge-nn-et baja	ge-nn-e baje	ge-nn-e-mon bâjim	ge-nn-e-ton bâjin	gennešon bâjen

Сарчашмаҳо

• Wikipedia contributors, "Semnani languages," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Semnani_languages&oldid=540745050 (accessed June 17, 2013).