Плюрализм

Плюрализм (лот. pluraiis—бисьёрй), таълимоти фалсафие, ки мавчудияти якчанд ва ё манмуи мабдаи мустакнлн навъхон хастнро эътнроф мекунад. Истилохп «П.»-ро соли 1712 файласуфн немнс X. Вольф пешни-ход кардааст. П. ба монизм мухо-лпф буда, шаклхоп гуногун дорад: 1) дуализм, ки мувофпцп он ду маб-даъ — моддй ва рухй мавчуд аст; 2) нйвън мутлак, ки—дар он касрати мабдаъ эътнроф шуда, гоян ягона-гни олам тамоман някор карда ме-шавад. Таърихп фалсафаро на фа-кат чун муборпзаи П. ва монизм, балки ҳамчун зиддпятп шаклҳои мухталифи П. дониста?* мумкин аст. Мае, П.-и матерналистй ва ндеалис-тй. Атомизми алка навън П.-и ма-териалистист, зеро атомдои Демокрит сифатан аз хам фарц дорапд ва ба хам монанд нестанд. Ба ин акида П.-и идеалистй зид аст, ки дар фалсафаи Г. Лейбниц ифода ёф-тааст. Мувофики он олам аз чавхар-ҳои рухни бешумор — монадахо ибо-рат аст. Тасвнри сифатни хацикат, ки то пайдоиши табнатшнноей (ме-ханикаи классики, хнмияи микдорй) — яке аз хусусиятҳои донишро ташкнл медох бо пешниходи мачмуп мабдаъ-ҳои гуногун («чор учеур» — хок, об, ҳаво ва отапл) алоцаманд буда, хар яки он вобаста ба хусусияти худ донраи м, няни реалиятро тавенф менамуд. Илми замоин иав. ки барон онткор сохтани робитаҳои ботинин падидахо мскушид, П.-ро асосан ин-коп кардааст. Фалсафаи клагепкии садаҳои 17—18 аслан монист и буд. зеро барон хас-тиро чун чиаи ягона ва бутун дарк иамудаи мекушид. Ни ба нинти та-бнвтшинисии классики мувофиц буд. Нуф\а и a too карданп П. хусусияти «сосни ичСпиюфи фалсафаи ндеалис-тии ni. а 19—20 аст. Таълимоти персонализм, фалсафаи хаёт, прагматизм (У. Ч«-нс), акзи( тенциализм, онтология я «та и кили»-и А. Рартман намуная он аст. Революция дар фи ааша аа букрона тарзхон пешинаи теъбири олам дар охири садаи 19—20, бар-тарлф вамудани механицизм ва та-шаккули (лп.-май наан мафхумхо боася дар гносеология мавқеъ пай-до карданя И гардяд Дар чараеяхон ндеалнетни «фалсафаи ялм» моманди кояаенциипализ-мя А Пуанкаре (Франция) таълимоти «методологяян танкндн»-н К. Поооер (Англия) П. ба нуктан маь нуля методологи табднл мееЧ>ед. Дер социологашн нмр>аеи буржу-ааи П. чуш чебх*в методологи дер таълимоти 6а ном яаеервяи омвлдо, иеаерняя П.-и сшёсй (ннг. Наларили «с» с лева*™ *н плюра—ифода е+таест. Яи хат. ргвивнюмиемн рост аа, «чей» деъао дораих ки П. дер дохал, ы.рксал Ъ if 40Й дорад ва он дар таъбиротн мухталифи йн таълимот (сциентй, антропологи ва f.) ва мавчудиятн «моделҳои» сершумори аз хам фарц-кунапдаи социализм ифода меёбад. Ип таълпмотҳои гайриилмй харак-тери интернационалии марксизм-ленинизм ва цонуниятҳои умумии сохтмони чамънятн соцналистиро ин-кор мекунанд. Материализмн диалектики махду-дияти хам моннзми вульгарй ва 7фМ П.-ро бартараф намуда, ягонагин моддии оламро таъкид мекунад. Дар аннп хол таълимот дар борнит фарци-ятн сифатин шаклхоп харакатп материя, гуногуншаклн ва мураккабии рооитаи мутацобилан сохаҳои мухталифи зннадои хастиро инкишоф медихад. Дар шаропти нмруза, ки идеологҳои буржуазй, тарафдорони гоян онхо ва як цатор намояндаго-ни донпшҳои махсусп плмпн мамла-катҳои Рарб таълимоти П.-ро фаъ-олона нстнфода мебаранд, танцидя чабхап гносеологй ва ичтимоии он ахамияти хос дорад. Инкишофи мин-баъдаи таълимоти материалнзми диалектики дар бораи таносуби хаци-катҳои нисбй ва мутлак, дар дониш, шархи илмнн танцид ва муборизаи акоид дар такомули маърифат ва г. омплҳои боэътимодн халли нн масъ-ала мебошанд.

Мақола дар асоси маводи Энсиклопедияи Советии Тоҷик навишта шудааст.