Кимиё

Кимиё ва ё химия ин соҳае мебошад, ки дар бораи элементҳои гуногуни ҳаёт мебошад. Кимиё яке аз фанҳои мактабӣ ба шумор рафта, таълими он дар мактаб ҳатмист.

Кимиё - илм дар бораи таркиб, сохт, хосиятҳо ва табдилёбии моддаҳо мебошад.

Кимиё таркиби сифатӣ ва миқдории моддаҳоро муайян менамояд. Таркиби сифатӣ нишон медиҳад, ки моддаи додашуда аз кадом элементҳои кимиёӣ иборат мебошад. Таркиби миқдорӣ бошад, дар кадом таносубҳои миқдорӣ мавҷуд будани элементҳои моддаҳоро нишон медиҳад. Масалан, молекулаи об сифатан аз атомҳои ҳидроген ва оксиген иборат аст. Ин молекула миқдоран бошад, аз ду атоми ҳидроген ва як атоми оксиген таркиб ёфтааст. Таркиби сифатӣ ва миқдории модда дар натиҷаи таҳлили ки-миёӣ муайян карда мешавад.

Кимиё инчунин сохтори моддаҳоро муайян карда, ба тартиби ҷойгиршавии атомҳо ва ё гурўҳҳои амалкунанда дар фазо нисбат ба якдигар рўшанӣ меандозад.

Кимиё хосиятҳои физикӣ ва кимиёии моддаҳоро меомўзад. Намуди зоҳирии моддаҳо, ҳолатҳои агрегатии онҳо, дамои ҷўшиш ва гудозиши моддаҳо, гармӣ- ва ҷараёнгузаронии онҳо бо хосиятҳои физикии моддаҳо мансубанд. Ба хосиятҳои кимиёӣ бошад, қобилияти ба дигар моддаҳо табдилёбии моддаҳои кимиёӣ мансуб мебошад.

Кимиё ба бахшҳое тақсим мешавад, ки онҳо бо вазифаҳо ва усули кори худ аз ҳамдигар тафовут дошта, вале байни якдигар алоқаманд ва дорои соҳаҳои ҳаммарзӣ мебошанд.

Кимиёро шартан ба бахшҳои асосии зайл тақсим мекунанд: кимиёи ғайриузвӣ, кимиёи узвӣ, кимиёҳои назарӣ, умумӣ, физикӣ ва коллоидӣ, термокимиё, электрокимиё, фанноварии кимиёӣ, кимиёи таҳлилӣ, кимиёи маводӣ, биокимиё ва ғайра.

Кимиёи ғайриузвӣ элементҳо ва мураккаботи (пайвастҳо) онҳоро (ба ҷуз мураккаботи дорои атоми карбон, ки онҳоро кимиёи узвӣ меомўзад) меомўзад.

Кимиёи узвӣ мураккаботи карбонро меомўзад (ба ҷуз оксидҳои карбон, тезоби карбон ва намакҳои он, карбидҳо, сианидҳо, роданидҳо ва баъзе дигар мураккаботи карбон).

Кимиёҳои назарӣ, умумӣ ва физикӣ сохти моддаҳо, ҳодисоти физикӣ ва қонунияти гузариши таомулҳои кимиёиро меомўзад.

Термокимиё табдилёбии энергияро зимни таомулҳои кимиёӣ меомўзад.

Фанноварии кимиёӣ равандҳои истеҳсолиеро меомўзад, ки дар онҳо таомулҳои кимиёӣ мегузаранд.

Электрокимиё алоқамандии байни таомулҳои кимиёӣ ва ҳодисоти электрикиро меомўзад.

Кимиёи таҳлилӣ таркиби сифатӣ ва миқдории моддаҳоро меомўзад.

Биокимиё гузариши равандҳои кимиёиро вобаста аз омилҳои гуногун дар узвиёти зинда меомўзад.

Нигаред

• Ҷадвали даврии элементҳои химиявӣ

Сарчашма

Сафиев Ҳ.С. ва диг. Химия дар қоидаҳо, таомулҳо, аксҳо ва нақшаҳо Душанбе, 2004