Вараҷа
| Вараҷа | |
|---|---|
| Ихтисос | Инфектология, tropical medicine, Паразитология  |
 Плазмодий аз оби даҳони хомӯшаки модина, ки аз байни ҳуҷайраи хомӯшак ҳаракат карда истодааст. | |
| МКБ-10 | B50.B51.B52. B53. B54. |
| МКБ-9 | 084 |
| OMIM | 248310 |
| DiseasesDB | 7728 |
| MedlinePlus | 000621 |
| eMedicine | med/1385 |
| MeSH | D008288 |
Вараҷа, табдард, малярия (итол. malaria, аз malaaria - ҳавои бад) — бемории сироятӣ-трансмиссивӣ мебошад, ки ба одам ҳангоми газидани хомӯшаки модинаи ҷинси Anopheles мегузарад ва онро табларза, калоншави хаҷми испурч, калоншави хаҷми ҷигар ва камхунӣ ҳамроҳӣ менамоянд.
Cолҳои пеш гумон мекарданд, ки сабаби ин беморӣ ҳавои гандида аст — беморие, ки бо табларза падид меояд. Вараҷа дар кишварҳои гармсер, аз ҷумла Тоҷикистон, ба мушоҳида мерасад.[1]
Ангезандаҳои вараҷа дар организми ҳомил ва пашшаҳо силсилаи мураккаби инкишофро аз сар мегузаронанд. Манбаи сирояти вараҷа бемор ё одамони солими ҳомили ғамета мебошанд. Одам аз газидани пашша ё хунгузаронӣ сироят меёбад. Гоҳе дар батни модар сироят ёфтани тифл низ мумкин аст. Ба вараҷа хусусан кӯдакони хурдсол ҳассос мебошанд.
Аломатҳо ва Ташхисҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]Вараҷаро 4 намуди ангезандаҳо ба вуҷуд меоваранд:
- P. falciparum — ангезандаи вараҷаи тропикӣ;
- P. vivax — ангезандаи таби серӯза (таби сеяка);
- P. ovale — ангезандаи вараҷаи овале;
- P. malariae — ангезандаи таби чаҳоррӯза.
Давраҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]Вараҷа се давра дорад: табларза, таб ва арақ кардан. Беморӣ, одатан, субҳдам (ҳангоми вараҷаи овале соатҳои 18-20) хурӯҷ мекунад. Табларза баногоҳ сар шуда, 1-½ соат тӯлмекашад. Давомати хурӯҷ дар мавриди таби серӯза ва вараҷаи овале 6-8 соат, таби чаҳоррӯза 12-24 соат аст; хурӯҷи вараҷаи тропикӣ бардавом мебошад. Баъди табларза бемор таб карда, бо оғози фуромадани ҳарор. бадан арақ ва худро беҳтар ҳис мекунад, ором шуда, бисёр вақтҳо хоб меравад. Дар давраи вуҷуд надоштани таб (апирексия) саломатии бемор комилан қаноатбахш аст. Таби серӯза — рӯз дармиён, таби чаҳоррӯза — баъди ҳар ду рӯз хурӯҷ мекунад; вараҷаи тропикӣ мумкин аст ҳар рӯз хурӯҷ кунад.
Мавсими сироят
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар минтақаҳои иқлимашон муътадил мавсими сирояти ангезаҳо 1,5-3 моҳи тобистон, дар мавзеъҳои субтропикӣ 5-8 моҳ, дар минтақаҳои тропикӣ тамоми сол идома меёбад. Ҳангоми вараҷа масуният (иммунитет)-и ноустувор ташаккул меёбад. Бино барин, баъди чанд муддат мумкин аст шахс аз намудҳои ғайримаъмулӣ (гетерологӣ) ва маъмулӣ (гемологӣ)-и ангезандаҳои вараҷа такроран сироят ёбад. Давраи ниҳонии вараҷаи тропикӣ 8-10 рӯз, таби серӯзаи кӯтоҳмуддат ва вараҷаи о вале 10-16 рӯз, таби чаҳоррӯза 20-25 рӯз аст. Дар аснои аз ангезаҳои таби серӯзаи бардавом сироят ёфтан беморӣ пас аз 8-14 моҳ (дар мавсими эпидемияи дигар) хурӯҷ мекунад.
Пешгирӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Барои пешгирии вараҷа саривақт ошкор сохтану муолиҷа намудани ҳомилони ангезандаҳо аҳаммият дорад. Илова бар ин, маҳв кардани пашшаҳои ҷинси Anopheles ва кирминаи онҳо зарур аст.
Бо мақсади пешгирии инфиродӣ аз доруҳои хинғамин, фансидар, хинин ва ғ. истифода мекунанд. Онҳоро 3-5 рӯз қабл аз сафар ба мавзеъҳои эндемӣ, дар тамоми муддати он ҷо будан ва 4-8 ҳафтаи баъди бозгаштан истеъмол кардан лозим аст.
Истифодаи пашшахонаву тӯрҳои муҳофиз (барои нагазидани пашшаҳо) ва моддаҳои ҳашарахӯсон (реппелентҳо) низ равост.
Табобат
[вироиш | вироиши манбаъ]Аз ҳама доруи бештар паҳгашта барои табобати вараҷа хинин (Quinine) мебошад.
Паҳншавӣ дар Тоҷикистон
[вироиш | вироиши манбаъ]Соли 2010 дар қаламрави кишвара 112 ҳодисаи гирифтор шудани одамон ба вараҷаи серӯза мушоҳида шуд, ки ин нисбат ба соли 1997, ки 29794 нафар ба он мубтало гашта буд, 268 маротиб коҳиш ёфтаст. Айни замон 70 дарсади беморон аз вилояти Хатлонанд. Ин нишондод дар ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ 20 дарсад, вилояти Суғд 3 фоиз ва ВМКБ ва шаҳри Душанбе 1 дарсадро ташкил медиҳад. Айни замон сирояти вараҷа дар ҷумҳурӣ ба ҳадди назаррас коҳиш ёфта, ба ҳар 100 ҳазор нафар дар соли 2010 1,4 нафар рост омад. Бо вуҷуди дастовардҳо дар рафъи бемории вараҷа он ҳанӯз ҳамчун мушкили иҷтимоӣ ва соҳаи тандурустии кишвар боқӣ мондааст.[2]
Фактҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]- 25 апрел — Рӯзи байналмиллалии мубориза бар зидди бемории вараҷа[3].
Пайвандҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Сарредаксияи илмии ЭМТ. Энсиклопедияи Миллии Тоҷик // Ҷилди 3. — Душанбе : ЭР-Граф, 2014, с.477.
- ↑ Тоҷикистон: молориё решакан мегардад
- ↑ en:World Malaria Day
Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Алексеева М. И. и другие. Клиника, лечение и химиопрофи-лактика малярии. М.: 1983.
- Тропические болезни. М.: 1989.
- Микроскопическая диагностика малярии. Копенгаген: ВОЗ, 2000.
- Алиев С. А. Эпидемия малярии в Таджикистане. Д.: 2005.
- Камардинов Х. К. Инфекционные и паразитарные болезни. Д.: 2009.
Сарчашма
[вироиш | вироиши манбаъ]Вараҷа // Боз — Вичкут. — Д. : СИЭМТ, 2014. — С. 477. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 3). — ISBN 978-99947-33-46-0.