Дидани манбаъи Неапол

{{Шаҳрҳо ва ноҳияҳои Итолиё
|Номи тоҷикӣ=Неапол
|Номи аслӣ=Napoli
|Харита=Map of comune of Naples (Metropolitan city of Naples, region Campania, Italy).svg
|Акс=Collage Napoli.jpg
|Нишон=Napoli-Stemma.svg
|Парчам=Flag of Naples.svg
|Кишвар=[[Итолиё]]
|Вилоят=Неапол
|Ноҳия=
|Замони таъсис=
|Марказ=
|Координатаҳо=0°50′00″ N 14°15′00″ E<ref>http://maps.yandex.ru/?text=Италия,Неаполь&sll=14.253227%2C40.851805&sspn=1.054658%2C0.533886</ref>
|Иқлим=
|Масоҳат=117 км²
|Паҳноӣ=
|Дарозӣ=
|Аҳолӣ=963 357<ref>[http://www.demo.istat.it/bilmens2009gen/index.html Dati Istat — Popolazione residente all’1/9/2009]</ref>
|Коди телефонӣ=+39 081
|Нишонаи почта=80100
|Вақт=[[UTC]] +1
}}
'''Неа́пол''' ({{lang-la|Νεάπολις}}, аз {{lang-la|νέα πόλις}} маънои аслӣ — шаҳри нав; {{lang-la|Neapolis}}, {{lang-it|Napoli}}) — яке аз шаҳрҳои [[Итолиё]], маркази маъмурии вилояти Кампания ва ноҳияи Неапол (провинтсия) мебошад. Дар халиҷи Неаполитан мавқеъ гирифтааст.

==Тавсиф==
Неапол — сеюм шаҳри [[Итолиё]] аз ҷиҳати ҳаҷм пас аз [[Рим]] ва [[Милан]] ва аз ҳама шаҳри барҷаста дар Итолиёи Ҷанубӣ буда аҳолияш қариб 1 млн. нафарро ва бо гирду атрофи шаҳр қариб 3 млн. нафарро ташкил мекунад. Аз ҷиҳати нақлиёт роли муҳимро мебозад чун дар он Фурудгоҳи байналмиллӣ ва бандаргоҳ мавҷуд аст. Дар қатори забони расмии итолиёӣ лаҳҷаи содаи неаполитанӣ ки ба мардуми тагҷоӣ хос аст, истифода бурда мешавад. Нигаҳбони шаҳр азиз Януарий (аз рӯи нутқи дини насронӣ) ба ҳисоб меравад ва ба муносибати рӯзи ёддошти ӯ [[19 сентябр]] ҳамчун иди шаҳр ҳар сол қайд мекунанд.

Дар доираи хатарноки зилзила қарор дорад, ки қисми таърихии шаҳр дар қисми ғарбии пастхамии Везувий сохта шудааст. Охирин фаввора задани Везувий дар соли [[1944]] воқеъ гашт. Охирин зилзилаи фалокатовар дар Неапол соли [[1980]] воқеъ гашт.

===Атрофи шаҳр===
Аз тарафи шарқи Неапол Помпей ва Геркуланум — шаҳрҳои антиқа дар соҳили халиҷ Неаполитанӣ нобуд гаштанд аз сабаби фаввора задани Везувий дар соли [[79]]. Хокистар чунон паноҳ кард, ки ин шаҳрҳо то ҳол шакли бостонии худро эҳтиёт карданд. Ҳар сол дар инҷо ҳафриёти археологӣ гузаронида ва ҳар вақт як навигарӣ кашф мешавад. Дар аввали моҳи ноябр ҳафриёти археологӣ ба ҳама иҷозат аст. Ҳамаи бозёфтҳои археологиро бодиққат таъмир карда ба Осорхонаи Миллии Неапол месупоранд.

40 км шимолтари Неапол қасри подшоҳӣ дар Казерте, ки яке аз қасрҳои пурҳаҷми [[Аврупо]] ба ҳисоб меравад.

==Таърих==
[[Акс:Napoli and Vesuvius.jpg|250px|thumb|left|Неапол рӯ ба рӯи [[Везувий]]]]
Неаполро муҳоҷирони юнонӣ дар асри VIII пеш аз милод бо номи Партенопея бунёд карданд. Оқибат як қисми Рими ҷумҳуриявӣ сипас Рими шоҳаншоҳӣ гашт.

Дар қалъаи Кастел делл Ово соли [[476]] [[Ромул Августул]] пас аз сарнагун шудан маҳбус гашт, охирин шоҳаншоҳи Рими Ғарбӣ.

Дар асри VI Неаполро румиён запт кардан дар вақти ҳаракати барқароркунии Рими шоҳаншоҳӣ аз ҷониби Юстиниан I.

Дар солҳои [[638]] — [[1137]] пойтахти Неаполи соҳибихтиёр гашт.

Дар соли 1139 ба дохили Подшоҳии Ситсилия вуруд гашт.

Дар соли 1224  донишкадаи Неаполитанӣ ба номи Фридрих II бунёд гашт.

Дар соли 1266 Неапол бо тамоми подшоҳии Ситсилия ба папа Карл I Анжуй супорида шуд, ки пойтахтро аз Палермо ба Неапол кучонид.

Дар соли 1284 подшоҳӣ ба ду қисм тақсим гашт, ки ҳар кадоми он талаб мекардан, то ки «Подшоҳии Ситсилия» ном дошта бошанд.

Дар асри XVII дар Неапол 300 000 нафар одам ба шумор мерафт ва шаҳри дувуми [[Аврупо]] буд аз ҷиҳати масофа пас аз [[Париж]]. Бо театри [[Сан-Карло]], ки дар он вақт аз ҳама калонтарин ба ҳисоб мерафт, машҳӯр буд.

Моҳи [[октябр]]и соли [[1860]] дар натиҷаи овоздиҳии умумии ([[референдум]]) эълон шуд, ки подшоҳӣ барҳам ёфт ва давлати Итолиё бунёд гашт.

Солҳои 1942-43, шаҳр аз ҷониби [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико]] бомбаборон гашт. Дар ин вақт қариб 1900 нафр одам ҳалок гаштанд<ref>Данные предоставлены «Istituto di Studi Storici Economici e Sociali» (I.S.S.E.S), см. [http://www.isses.it/Convegno050305/Monda.pdf www.isses.it] (PDF).</ref>. Ба ғайр аз иншоотҳои саноатӣ амрикоиҳо вокзал, бандаргоҳ, театри Сан-Карло, як чанд калисо ва хонаҳои истиқоматиро нест карданд. Соли 1943 шаҳр зери таъсири амрикоиҳо гузашт.

Неаполи имрӯза — шаҳри сераҳолӣ бо фурудгоҳи байналмиллӣ, бандаргоҳ ва метро аст. Маркази хати № 1-уми метрои Неапол, намунаи осорхонаи зеризамини мебошад, ки дар он санъати имрӯзаӯро дарбар мегирад. Танзими бадеии 25 стантсияро соли [[2005]] ба итмом расониданд.
== Иқлим ==
<div style="width:80%">
{{Иқлими маҳаллӣ
|Шаҳр_насаб=Неапол
|Сарчашма=[http://www.pogoda.ru.net/climate2/16289.htm Боду ҳаво ва иқлим]
| Янв_м=8.8           | Янв_м_бориш=95
| Фев_м=9           | Фев_м_бориш=77
| Мар_м=11.4          | Мар_м_бориш=98
| Апр_м=14.1          | Апр_м_бориш=94
| Май_м=18.7          | Май_м_бориш=49
| Июн_м=22.6          | Июн_м_бориш=41
| Июл_м=25.3          | Июл_м_бориш=25
| Авг_м=25.5          | Авг_м_бориш=33
| Сен_м=21.5          | Сен_м_бориш=85
| Окт_м=17.8          | Окт_м_бориш=111
| Ноя_м=13.1          | Ноя_м_бориш=159
| Дек_м=9.9          | Дек_м_бориш=118
| Сол_м=16.5          | Сол_м_бориш=983
| Янв_м_мин=5.4      | Янв_м_макс=12.9
| Фев_м_мин=5.2      | Фев_м_макс=13.2
| Мар_м_мин=7.5      | Мар_м_макс=15.8
| Апр_м_мин=10      | Апр_м_макс=18.5
| Май_м_мин=14.1     | Май_м_макс=23.3
| Июн_м_мин=17.7     | Июн_м_макс=27.1
| Июл_м_мин=20.2     | Июл_м_макс=30.4
| Авг_м_мин=20.4     | Авг_м_макс=30.8
| Сен_м_мин=16.9     | Сен_м_макс=26.8
| Окт_м_мин=13.5     | Окт_м_макс=22.9
| Ноя_м_мин=9.2      | Ноя_м_макс=17.8
| Дек_м_мин=6.4      | Дек_м_макс=14.1
| Сол_м_мин=12.2     | Сол_м_макс=21.1
| Янв_а_макс=21.1      | Янв_а_мин=-5
| Фев_а_макс=22.5      | Фев_а_мин=-5
| Мар_а_макс=28      | Мар_а_мин=-3
| Апр_а_макс=30.5      | Апр_а_мин=-1
| Май_а_макс=34.1      | Май_а_мин=1
| Июн_а_макс=37      | Июн_а_мин=7.8
| Июл_а_макс=39      | Июл_а_мин=11.7
| Авг_а_макс=40      | Авг_а_мин=10
| Сен_а_макс=37.2      | Сен_а_мин=6.8
| Окт_а_макс=31.5      | Окт_а_мин=3
| Ноя_а_макс=29.4      | Ноя_а_мин=-2
| Дек_а_макс=24.4      | Дек_а_мин=-4.5
| Сол_а_макс=40      | Сол_а_мин=-5
}}
</div>

==Сарчашма==
<references/>
* [http://www.appartamentiischia.it/Panorama_of_Naples.htm Panorama of Naples by Google Earth]
* [http://www.everyfoto.com/index.php/english/Photos/Travel-Photos/Europe/Italy/Naples/ Фотографии Неаполя]

{{Шаҳрҳои Итолиё}}

[[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишин аз рӯи алифбо]]
[[Гурӯҳ:Неапол]]