Дидани манбаъи Солор

'''Солор''' ({{lang-fa|'''سالار'''}}) ё '''Генерал''' ({{lang-de|General}} < {{lang-la|generālis}} — «''ҳамагонӣ''») — [[афсар]]оне [[Дараҷаи низомӣ|баландпоя]] дар [[нерӯҳои мусаллаҳ]]ро гӯянд, ки фармондеҳии ниҳоду сохторҳои низомӣ, амниятӣ, интизомӣ ва [[Ягон|ягонҳои бузургро]] бар уҳда доранд<ref>[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]], Ҷилди 2. АСОС-БОЗ – Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2013, - с.125</ref>.

Дар бисёре аз кишварҳо '''солор''' ҳар яке аз ''[[Афсар|афсарҳои олиро]]'' меноманд, ки дар [[Нерӯи заминӣ|нерӯҳои заминӣ]], [[Нерӯи ҳавоӣ|ҳавоӣ]] ва [[Нерӯи дарёӣ|дарёӣ]] фармондеҳии [[Ягон|ягонҳои бузурге]] чун [[артиш]], [[сипоҳ]], [[лашкар]] ва [[гунд]]ро бар уҳда ва дараҷаҳои низомии зерин ва ё ҳамсонашонро доранд:

{| style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:95%; margin: 12px 12px 12px 12px;"
|- bgcolor="#CCCCCC"
!Шоха|| colspan=4|'''[[Нерӯи заминӣ]]'''
! colspan=4|'''[[Нерӯи ҳавоӣ]]'''
! colspan=4|'''[[Нерӯи дарёӣ]]'''
|- align="center"
! [[File:Roundel_of_Tajikistan.svg|40px]]

! rowspan=3 | [[File:Russia-Army-OF-9-2013.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Army-OF-8-2010.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Army-OF-7-2010.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Army-OF-6-2010.svg|70px]]

! rowspan=3 | [[File:Russia-Airforce-OF-9-2013.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Airforce-OF-8-2010.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Airforce-OF-7-2010.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Airforce-OF-6-2010.svg|70px]]

! rowspan=3 | [[File:Russia-Navy-OF-9-2013.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Navy-OF-8-2010.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Navy-OF-7-2010.svg|70px]]
! rowspan=3 | [[File:Russia-Navy-OF-6-2010.svg|70px]]
|- align="center"
! rowspan=1 |Сардӯшӣ
|- align="center"
!
|- align="center"
! style="background:#ff8800; color:black;"|дараҷа
| [[Артишсолор]] || [[Сипаҳсолор]] || [[Лашкарсолор]] || [[Гундсолор]]
| Артишсолор || Сипаҳсолор || Лашкарсолор || Гундсолор
| [[Новгонсолор]] || [[Дарёсолор]] || [[Дарёбон]] || [[Дарёдор]]
|- align="center" style="background:#cfcfcf;"
| Дараҷабандӣ
| colspan=12| '''Солорон''' ({{lang-en|'''General Officers'''}})  
|}
== Вожашиносӣ ==
«'''''Солор'''''» ({{lang-fa|''sālār''}} < {{lang-pal|''sardār''}} < [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: ''*sara-dāra-'' > {{lang-xpr|''sārδār''}}<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-57-6. — ҷ. 3, сc. 1648, 1718.</ref>) гунае дигар аз «''[[сардор]]''» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «''раҳбар'', ''пешво'', ''фармондеҳ''; ''генерал''»<ref name="Фарҳанг">''Фарҳанги забони тоҷикӣ''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 2, с. 259</ref> барои номгузории унвонҳо ва [[Дараҷаи низомӣ|дараҷаҳои низомӣ]] ба кор меравад<ref name="Тафсирӣ">[https://archive.org/details/farhangitafsirii01naza/page/316 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ.]</ref>.

== Афсарҳои олии Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон ==

Бино бар Моддаи 47 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ» № 302 аз 20.01.2021, дар Нерӯҳои мусаллаҳ, қӯшунҳо ва воҳидҳои дигари ҳарбӣ дорандагони дараҷаҳои зерин «''афсарони олӣ''» хонда мешаванд<ref>[http://mmk.tj/content/қонуни-ҷумҳурии-тоҷикистон-дар-бораи-уҳдадории-ҳарбӣ-ва-хидмати-ҳарбӣ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»]{{Пайванди мурда|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>: 
# [[Артишсолор|генерали артиш]]
# [[Сипаҳсолор|генерал-полковник]]
# [[Лашкарсолор|генерал-лейтенант]] 
# [[Гундсолор|генерал-майор]]

== Пешина ==
Дар таърихи низомии тоҷикон мансабҳои солорӣ нахустин бор дар [[сипоҳи Ҳахоманишиён]] (550 – 330 то милод) падид омадаанд. Дар замони Ҳахоманишиён  пас аз [[шоҳаншоҳ]] ({{lang-peo|''xšāyaθiya xšāyaθiyānām''}}) баландпоятарин мақоми низомиро [[Сипаҳсолор|''сипаҳбад'']] ({{lang-peo|''*spādapati-''}}) дошт<ref>''Шаҳбозӣ, Алиризо Шопур''. Ҷанг дар Эрони бостон // Ҷусторҳои эроншиносӣ. Теҳрон: Китоби марҷаъ, 1391.</ref>. Дувумин мақоми солорӣ дар сипоҳи Ҳахоманишиёнро [[Лашкарсолор|''беварабад'']] ({{lang-peo|''*baivarapati-''}}) дошт<ref name="Marquart">''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896.</ref>.

Дар замони [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.|250 то милод]] — [[224]]) низ ''сипоҳбад'' ({{lang-xpr|''spāδpat''}}) болотарин мақом пас аз шоҳаншоҳ ({{lang-xpr|''šāhēn šāh''}}) буд<ref name="Farrokh">{{Cite web |url=https://the-eye.eu/public/WorldTracker.org/World%20History/Rome%20Byzantine%20Topics/Osprey%20-%20Elite%20110%20-%20Sassanian%20Elite%20Cavalry%20AD%20224-642.pdf |title=''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131.|accessdate=2019-01-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210901005822/https://the-eye.eu/public/WorldTracker.org/World%20History/Rome%20Byzantine%20Topics/Osprey%20-%20Elite%20110%20-%20Sassanian%20Elite%20Cavalry%20AD%20224-642.pdf |archivedate=2021-09-01 }}</ref>. ''Беварабад'' дар сипоҳи Ашкониён ''[[гундсолор]]'' ({{lang-xpr|''gund-sālār''}}) ном гирифтааст<ref name="Farrokh" />.

Дар замони [[Давлати Сосониён|Сосониён]] пас аз [[шоҳаншоҳ]] ({{lang-pal|''šāhān šāh''}}) баландпоятарин мақоми низомӣ ''артишдорон солор'' ({{lang-pal|''artēštārān-sālār''}}) буд<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestaran-salar-chief-of-the-warriors-a-high-ranking-title-in-sasanian-times-see-artestar- ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀRĀN SĀLĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, p. 662]</ref>, ки бино бар қаринаҳо, унвони дигаре барои ''Эрон сипоҳбед'' ({{lang-pal|''Ērān spāhbēd''}}) аст<ref>''Дьяконов М. М.'' Очерк истории древнего Ирана. М., 1961.</ref>, ки то замони подшоҳии Хусрав [[Анӯшервон]] болотарин мақоми низомӣ дар шоҳаншоҳии Сосониён буд<ref>{{Cite web |url=http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391 |title=Artēštārān-sālār // ''Донишномаи Эрон'', ҷ. 2, 2503 |accessdate=2012-10-23 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6BcugL8gH?url=http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391 |archivedate=2012-10-23 }}</ref>. 

Мақоми ''артишторон солор'' болотар аз [[Сипаҳсолор|''сипоҳбад'']] ({{lang-pal|''spāhbēd''}}) ва тақрибан ҳампоя бо ''аргбад'' ({{lang-pal|''argbēd''}}) буд. Мақоми поинтар аз сипоҳбад ''[[гундсолор]]'' ({{lang-pal|«''gund-sālār''»}}) буд<ref name="Synopsis">[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. —] ISBN 978-83-62447-22-0.</ref>.

Сипоҳи Сосониён ба ду [[Шохаи низомӣ|шоха]] ҷудо мешуд: [[пиёдагон]] ({{lang-pal|''payādagān''}}) ба фармондеҳии ''пиёдагонсолор'' (''payādagān sālār'') ва [[саворон]] ({{lang-pal|''aswārān''}}) ба фармондеҳии ''саворонсолор'' (''aswārān sālār'')<ref>{{cite book |last1=Maksymiuk |first1=Katarzyna |last2=Syvanne |first2=Ilkka |title=The Military History of the Third Century Iran |date=2018 |publisher=Archeobooks |isbn=978-83-7051-894-3 |page=55-59 |language=en}}</ref>.

Дар қиёс бо мақомҳои солории кунунӣ ''артишторон солор'' бо ''генерали артиш'', ''сипаҳбад'' бо ''генерал-полковник'' ва [[Лашкарсолор|''беварабад'']] бо ''генерал-майор'' баробар мешудаанд.

Дар замони [[Сомониён]] фармондеҳи сипоҳ «''[[сипаҳсолор]]''» ({{lang-fa|'''سپه‌سالار'''}}) унвон дошт<ref name="Ноҷӣ">''Ноҷӣ, Муҳаммадризо.'' Фарҳанг ва тамаддуни исломӣ дар қаламрави Сомониён. — Теҳрон: Амири Кабир, 1386. — с. 252. — 904 саҳ. — ISBN 964-00-1086-3.</ref>, ки мутародиф бо ''сипаҳбад'' ({{lang-fa|'''سپهبد'''}}) аст<ref>''Bosworth, C. E.''; ''Digby, S.'' (1978). "Ispahsālār, Sipahsālār". In van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch.; Bosworth, C. E. The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden: E. J. Brill. pp. 208–210. ISBN 90-04-05745-5.</ref>. Дар замони [[Ғазнавиён]] ва [[Салҷуқиён]] низ «''солор''» дар истилоҳи низомӣ [[Сипаҳсолор|сардору]] фармондеҳи [[сипоҳ]]ро мегуфтанд<ref name="Ноҷӣ" /><ref>''Анварӣ, Ҳасан''. Истилоҳоти девонии давраи Ғазнавӣ ва Салҷуқӣ. – Теҳрон: Сухан, 1373.</ref>.

== Дараҷаҳои солорӣ дар кишварҳои урупоӣ ==
Дар нерӯҳои мусаллаҳи кишварҳои урупоӣ дараҷаи '''генерал''' ({{lang-ru|''генера́л''}} < {{lang-de|General}} < {{lang-fr|général}} < {{lang-la|generālis}} — «''ҳамагонӣ''») нахустин бор дар садаи XVI дар Фаронса пайдо шуд. 

Дар Русия то инқилоби соли 1917 рутбаҳои генерал-лейтенант, генерал-фелдмаршал, генерали инфентария (лашкари пиёда), лашкари савора, артиллерия, муҳандис-генерал вуҷуд доштанд. Дар артиши Иттиҳоди Шуравӣ бо Фармони Президиуми Шурои Олии ИҶШС аз [[7 май]]и [[соли 1940]] чунин рутбаҳои генералӣ муқаррар шуданд: 
# генерали артиш (барои фармондеҳони артишҳо)
# генерал-полковник
# генерал-лейтенант 
# генрал-майор

Дар [[артиши Тоҷикистон]] низ бо пайравӣ аз замони шуравӣ ин рутбаҳо муқаррар шудаанд.

Рутбаи генерал дар кишварҳои ҷаҳон бо номҳову дараҷабандиҳои гуногун дида мешавад. Масалан, дар Эрон онро «артишбуд» ({{lang-fa|'''ارتشبد'''}}) меноманд ва болотарин [[Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон|дараҷаи низомӣ]] аст.

Дар артиши ИМА рутбаҳои генерали бригада ({{lang-en|brigadier general}}), генерал-майор ({{lang-en|major general}}), генерал-лейтенант ({{lang-en|lieutenant general}}), генерали артиш ({{lang-en|army general}}); дар Фаронса — генерали бригада ({{lang-fr|général de brigade}}), генерали дивизия ({{lang-fr|général de division}}), генерали корпус ({{lang-fr|général de corps d'armée}}), генерали артиш ({{lang-fr|général d'armée}}).

Дар Олмон генерал ({{lang-de|General}}) аз лиҳози мартаба чаҳорум аст (пас аз генерали бригада ({{lang-de|Brigadegeneral}}), генералмайор ({{lang-de|Generalmajor}}) ва генераллейтенант ({{lang-de|Generalleutnant}})). Дар Лаҳистон низ генерал аз соли 2002 мақоми чаҳоруми баланд мебошад.

== Сарчашма ==
* {{ЭМТ|Генерал|4|муаллиф= }}

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}

== Нигаред низ ==
* [[Генерал]]
* [[Дараҷаи низомӣ]]
* [[Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон]]
{{Дараҷаҳои низомӣ}}
{{commons|Military officers}}
{{ПБ}}

[[Гурӯҳ:Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]]
[[Гурӯҳ:Дараҷаҳои низомӣ]]
[[Гурӯҳ:Симатҳои низомӣ]]
[[Гурӯҳ:Генералҳо| ]]