Дидани манбаъи Хилофати Араб

{{асосӣ |Хилофат}}
{{Давлати таърихӣ
|шакли_ҳукмронӣ =* [[Шура (ислам)|выборная]] [[теократия]] (632—661)<ref group="прим.">В период существования [[Праведный халифат|Праведного халифата]] соблюдался принцип публичной власти — [[Шура (ислам)|шура]] ({{lang-ar|شووررَى}} — «совет», «коллегия»){{переход|Административная система}}, посредством которой были избраны первые четыре [[Праведный халиф|праведных халифа]]. Позже демократическая форма правления и принцип избрания главы общины была ликвидирована, и заменена на абсолютную наследственную монархию во времена [[Омейяды|Омейядов]].</ref>
* [[абсолютная теократическая монархия]] (661—1258)|дин=[[ислом]]|масоҳат=6 400 000 км² (655)<ref>{{cite journal|date=September 1997|title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|journal=[[International Studies Quarterly]]|volume=41|issue=3|page=495|doi=10.1111/0020-8833.00053|author=Rein Taagepera|author-link=Rein Taagepera|jstor=2600793|url=http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807}}</ref>
* 11 100 000 км² (750)
|викианбор=Category:Caliphates
|ном=Халифати Араб
|номи қавмӣ={{lang-ar|خلافة إسلامية}}
|таъсис=8 июли соли 632
|барҳам=20 феврали соли 1258<ref>{{статья| автор = [[Петрушевский, Илья Павлович|Петрушевский И. П.]]| заглавие = Иран и Азербайджан под властью Хулагуидов (1256—1353 гг.)| издание = Татаро-монголы в Азии и Европе| тип = Сборник статей| место = М.| издательство = Наука| год = 1977| страницы = 232}}</ref>
* [[Халифати Рошидин]] (632—661)
* [[Халифат Умавиён]] (661—750)
* [[Халифати Аббосиён]] (750—945, 1194—1258)
|p1=Мединская община|flag_p1=Black flag.svg
|забон=[[забони арабӣ]]|титул_правителей=[[Праведный халиф]]
|ҳоким1=[[Абу Бакр ас-Сиддиқ]]
|соли_ҳоким1=632—634
|ҳоким2=[[Умар ибн ал-Хаттоб]]
| соли_ҳоким2=634—644
|ҳоким3=[[Усмон ибн Аффан]]
|соли_ҳоким3=644—656
|ҳоким4=[[Алӣ ибн Абу Толиб]]
|соли_ҳоким4=656—661
|ҳоким5=''[[Ҳасан ибн Алӣ]]''
|соли_ҳоким5=661
|унвони_ҳокимон6=[[Халифи Умавиён]]
|соли_ҳоким6=661—680
|ҳоким6=[[Муавия ибн Абу Суфьян]] (''первый'')
| соли_ҳоким7=744—750
|ҳоким7=[[Марван II ибн Муҳаммад]] (''последний'')
|сулола=* [[Умавиён]] (661—750)<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Омейяды|[[Крымский, Агафангел Ефимович|Крымский А. Е.]]}}</ref><ref>{{Книга|заглавие=Халифат под властью династии Омейядов (661—750)|автор=[[Фильштинский И. М.]]|место=М.|издательство=Северо-принт|год=2005|страниц=232|isbn=5-900939-33-2|язык=ru|тираж=1000|ref=Фильштинский}}</ref>
* [[Аббосиён]] (750—945, 1194—1258)<ref>{{ВТ-МЭСБЕ|Абассиды}}</ref>
|унвони_ҳокимон8=[[Аббасиды|Халиф Аббасидов]]
|ҳоким8=[[Абуль-Аббас ас-Саффах]] (''первый'')
|соли_ҳоким8=760—754
|соли_ҳоким9=1242—1258
|ҳоким9=[[Абдуллах аль-Мустасим Биллах|Абдуллах аль-Мустасим]] (''последний'')
|Марҳала1=Марги паёмбар [[Муҳаммад]] (с)
|Сана1=[[8 июня]] [[632]]
|Марҳала2=[[Первая фитна]]
|Сана2=656—661|Марҳала3=[[Убийство халифа Алӣ]]
|Сана3=[[26 января]] [[661]]
|Марҳала4=Приход к власти династии Омейядов
|Сана4=661|Марҳала5=[[Вторая фитна]]
|Сана5=680—692|Марҳала6=[[Третья фитна]]
|Сана6=747—750|Сана7=1256—1260|Марҳала7=[[Ближневосточный поход монголов]] и разгром халифата|p2=Византия|flag_p2=Labarum.svg|p3=Государство Сасанидов
|flag_p3=Derafsh Kaviani flag of the late Sassanid Empire.svg
|тавсиф=Исторические территории исламского государства с 622 по 750 годы:{{легенда|#a1584e|Территория, контролируемая мусульманами при жизни Мухаммеда, 622–632}} {{легенда|#ef9070|В период существования Праведного халифата, 632–661}} {{легенда|#fad07d|В период существования Омейядского халифата, 661–750}}
|харита=Map of expansion of Caliphate.svg|дирафш=[[File:Rashidun Caliphate Flag.png|130px]]
|тавсифи_дирафш=Дирафши Хилофати Араб|нишон=Muhammad Seal.svg
|тавсифи_нишон=Муҳри Нубувват}}
 
'''Хилофати Ара́б''' ({{lang+ar|خلافة إسلامية|Хилофати Исломӣ}}) — давлати теократии исломие, ки дар натиҷаи истилоҳои мусулмонон дар асрҳои 7-9 ба вуҷуд омада, дар сари он халифаҳо меистод. Дар маъхазхои кадими рус он бо номхои подшохии Агария ва подшохии Исмоил низ маълум аст, ки бо хамин онро ба руйхати умумии подшохонии (империяхои) чахони, ки ба китобпарастони руси он замон маълум буд, дохил кардааст.
 
== Баъди вафоти Муҳаммад (с) ==
[[Муҳаммад]] (с) моҳи Рабиеъу-л- аввал. яъне дар яке аз рӯзҳои 27 май - 25 июни соли 632 вафот кардааст, лекин рӯзи аниқи он муайян нест. Хабари вафоти Муҳаммадро шунида, шахсони бонуфузи Шаҳри Мадина барои сарвари Давлати Араб шудан талош карданд. Яке аз гурӯҳҳо ҳатто иброз дошт, ки тайёр аст дар бораи садоқат ба пайғамбари Оллоҳ Муҳаммад савганд ёд кунад.
Барои ҳокимият дар Мадина ду гурӯҳ рақобат мекард. Якеро "[[ансорҳо]]" ва дигареро "[[муҳоҷирҳо]]" меномиданд. Ансорҳо даъво карданд, ки ба онҳо барои соҳиб шудан ба сарварии давлат бо қурайшиҳо ҳукуқи баробар дода шавад. Ба фикри онҳо ба Давлати Араб бояд ду нафар - як нафарӣ аз ҷониби ансорҳо ва муҳоҷирҳо роҳбарӣ кунад. Вале дере нагузашта, дар дохили ансорҳо мухолифат пайдо шуд, ки он дар мубориза барои ҳокимият мавқеи муҳоҷирҳоро пурзӯр кард.Аз ин лаҳзаи мувофиқ истифода бурда, ҳамсафони наздики Муҳаммад (с) дар Мадина ҳокимиятро ба дасти худ гирифтанд.
 
Ҳамин тариқ, сардори ҷамоаи Мадина, ҳамсафи наздиктарин ва со диқи Муҳаммад пайғамбар Абӯбакр эълон карда шуд. Ӯ унвони "[[халифа]]"- ро гирифт, ки маънояш "ворис" ё худ "ҷонишин"-и Муҳаммад (с) мебошад.
 
Халифа Абӯбакр Шаҳри [[Мадина]]-ро пойтахти Хилофат эълон кард. Маҳз бо ҳамин сабаб ин давлатро Хилофати Мадина ном мебаранд. Гарчанде ба давлати марказиятноки Араб Муҳаммад (с) асос гузошта буд, вале дар шакли хилофат он соли 632, баъди вафоти пайғамбари Аллоҳ ва дар оғози халифагии Абӯбакр номгузорӣ шудааст.
Византиягиҳо пурра торумор карда шуданд. Шикастхӯрдагон 70 ҳазор қасро талаф доданд. Арабҳои Сурия дар зери роҳбарии малик Ҷабал ибни Айҳам ба тарафи арабҳо гузаштанд. Баъди ин ғалаба арабҳо Димишқро аз нав ишғол карда. Сурияи Шимолиро низ ба даст дароварданд. Императори [[Византия]] Ираклий дар аснои тарк карданн [[Сурия]] хитоб намуд: "Алвидоъ, Сурия! Он чӣ хел мамлакати олиҷаноб аст барои душманони мо!"
 
Халифа Умар баъди ҷанги дусола шаҳри [[Байтулмуқаддас]] ва баъди ҷанги ҳафтсола Қайсария, ки онро аз номи Юлий Сезар - Сезария ҳам меномиданд. ишғол кард.
Муҳорибаҳои арабҳо дар Ироқ бо лашкарҳои Сосониёни Эрон ба амал омадаад. Ҳангоми ишғоли шаҳри Хира арабҳо аз лашкари [[Сосониён]] якчанд маротиба шикаст хӯрда, маҷбур шуданд, ки ақибнишинӣ кунанд. Сарбозони арабро филҳои ҷангии эрониён ба даҳшат оварданд. Арабҳоро дар ин ҷо эрониҳо шикаст доданд. Вале дар охирҳои соли 635 бар Сосониён пирӯз гаштанд.
Соли оянда арабҳо дар муҳорибаи Кадисия лашкари бузурги Сосониёнро торумор намуданд. Баъди ин ғалаба роҳи арабҳо ба сӯи пойтахти Сосониён - [[Тайсафун]], ки онро аз сабаби зебоияш Мадоин ном мебурданд, кушода шуд. Сокинони он дарвозаҳои шаҳрро ба рӯи арабҳо боз кардаад. Қӯшуни Сосониён ба зарбаҳои ҳалокатбори арабҳо тоб наоварда, шикаст хӯрд. Шоҳи Сосониён Яздигурди III ва аҳди дарбораш аз шаҳр фирор карданд. Арабҳо бо мушкилиҳои зиёд қаламрави бузурги давлати Сосониён, аз он ҷумла Тахти Ҷамшедро ба даст дароварданд. Соли 651 Яздигурди III дар задухӯрди наздикии шаҳри Марв кушта шуд.
Баъди ишғоли Сурия дар тӯли 14 сол лашкари арабҳо барои ишғоли Қафқоз ҷанг карда, оқибат [[Арманистон]] ва як қисми [[Гурҷистон]]ро то шаҳри Тифлис ба даст дароварданд.
Халифаҳои Мадина барои ишғоли Миср ҳанӯз ҳангоми ҷангҳои худ дар Сурия оғоз карда буданд. Ҳамлаи нахустин ба Миср бо сардории Амир ибни ал-Аса соли 639 сурат гирифтааст.
Баъди муттаҳид шудани тамоми нимҷазираи Арабистон талаботи Хилофати Мадина ба маҳсулоти ғаллагӣ чандин маротиба афзуд. Амр ибни ал-Аса маҳз барои ҳамин ба Миср лашкар кашидааст. Соли 640 Амр шаҳри Полусийро ишғол карда, аз дарёи Нил гузашт. Баъди ба арабҳо аз Мадина расидани ёрӣ лашкари Амр ибни ал- Аса дар наздикии Шаҳри машҳури Гелиопол византиягиҳоро шикаст дод. Усқуфи маҳаллӣ Муқавкис бо Амр дар бораи таслими қалъаи Бобул қарордод имзо кард. Лашкари арабҳо истилои худро дар Африқо давом дода, шаҳри Искандарияро, ки дар соҳили ҷанубии баҳри Миёназамин воқеъ аст, ишғол кард ва ба Мисри Шимолӣ ва Либиё зада даромад. Фармондеҳи Лашкари арабҳо Абдуллоҳ ибни Саид, ки ҳокими Миср буд, ба қаламрави Тунис ҳамла оварда, византиягиҳоро дар наздикии қалъаи Субайтла торумор кард.
Ҳамин тавр, арабҳо мулкҳои Византия ва Сосониёнро паси ҳам ишғол намуда, дар Осиё ва Африқо ҳудудҳои Хилофаги Мадинаро васеъ мекарданд.
Соли 644, баъди аз дасти ғуломи эронӣ кушта шудани Умар, ба тахти Хилофати Мадина Усмон ибни ал-Аффон менишинад. Ӯ ба яке аз духтарони Муҳаммад (с) хонадор шуда буд. Баъди вафоти Муҳаммад (с) пайғамбар Усмон духтари дигари ӯро низ ба занӣ гирифт. Барои ҳамин ҳам Усмонро шӯхиомез "ду карат домоди пайғамбари Аллоҳ" ё ки "соҳиби ду нур" меномиданд.
Соли 656 дар Мадина мусулмонҳои аз Қуфа. Басра ва Миср гӯё барои хаҷ омада, бо дастгирии аҳолии маҳаллӣ ба муқобили Усмон шӯриш бардоштанд. Исёнгарон хонаи халифа Усмонро муҳосира карда, ӯро дастгир ва қатл намуданд.
 
==Мубориза бар зидди Алӣ==
Баъди қатли Усмон ба тахти Хилофати Мадина писарамаки Муҳаммад (с) ва домоди ӯ, яъне шавҳари [[Фотима]] - [[Алӣ]] нишаст. Бар зидди Алӣ ду гурӯҳи душманонаш мубориза оғоз намуданд. Ба гурӯҳи якум хешовандони халифаи қатлкардашуда бо сардорни Талҳа ва Аззубайр дохил буданд, ки ба онҳо ҳамсари Муҳаммад - Ойиша низ ҳамроҳ буд. Вале соли 656 Алӣ Талҳа Аззубайрро дар наздикии Шаҳри Басра торумор кард. Роҳбарони асосии ин гурӯҳ кушта шуда, Ойиша асир афтод. Ин ҷанг "муҳорибаи уштур" ном мегирад. чунки Ойиша уштурсавор дар он ҳузур доштааст. Ҳамин тариқ, гурӯҳи якуми душманони Алӣ мағлуб шуданд.
 
Ба гурӯҳи дуюми муқобилони Алӣ хокими Сурия [[Муовия]] роҳбарӣ мекард. Ӯ нерӯи ҳарбӣ ва сарвати бузург дошт. Як қисми Қабилаҳои  араби Ироқ Муовияро дастгирӣ мекарданд. Ба тахти хилофат нишаста, Алӣ ваъда дод, ки Арабистонро мисли Умар ҳукмронӣ хоҳад кард. Барои ҳамин ӯ мансабдоронеро, ки Усмон таъйин карда буд, аз вазифа сабукдӯш карда, заминҳояшонро кашида гирифт. Ин иқдом душманони Алиро дар шаҳри Мадина ва тамоми Арабистон боз ҳам зиёдтар кард. Алӣ дид, ки дар ин ҷойҳо дигар такягоҳи он қадар боэътимод надорад, қароргоҳихудро аз Шаҳри Мадина ба Шаҳри Куфа кӯчонд.
 
Соли 657 дар Алҷазираи наздикии Сиффини воқеъ дар соҳили рости дарёи Фурот дар байни нерӯҳои Муовия ва Алӣ задухӯрди калон ба амал омад. Дар ин муҳориба ягон тараф дастболо нашуд. Шахсони бонуфузи соҳибақл ба Алӣ пешниҳод намуданд, ки ӯ бояд мухолифати худро бо Муовия ба таври осоишта ҳаллу фасл намояд. Алӣ мувофиқи пешниҳод амал карда, бо Муовия сулҳ баст. Аз ин кори Алӣ як қисми лашкар
ранҷида, ӯро тарк карда, аввал ба Бағдод ва баъд аз он ҷо ба тарафи чапи дарёи Даҷла равон шуданд. Шумораи Онҳо 12 ҳазор нафар буд. Тарккардагони Лашкари Алиро "хориҷшудагон", яъне рафтагон номиданд. "Хориҷшудагон" Алӣ, Муовия ва Амрро кофир ҳукм карда, бар зидди Онҳо ҷиҳод эълон намуданд.
Сарфи назар аз қарори "хориҷшудагон" Алӣ бар зидди Муовия аз нав ҷанг оғоз накарда, бар зидди "хориҷшудагон" лашкар кашид. Дар сафҳои "хориҷшудагон" калавиш ба амал омад. Як қисми онҳо ба Алӣ пайвастанд. Қисме аз "хориҷшудагон" ба Куфа баргаштанд. Ҳамагӣ 2800 нафар "хориҷшудагон"-и густоху оштинопазир таҳти роҳбарии Ибни Ваҳҳоб дар муқобили Алӣ, Муовия ва Амр истоданд.
Нерӯҳои Алӣ ва "хориҷшудагон" соли 658 дар Наҳравон дар муҳорибаи бузург бо ҳам вохӯрданд, ки дар он Алӣ ғалаба кард. Вале баъди ин ҳам "хориҷшудагон" муборизаро бар зидди Алӣ бас накарданд. Соли 661 яке аз онҳо хангоми даромадан ба масҷиди Куфа бо ханҷари заҳролуд Алиро зада кушт.
 
Бо ҳамин марҳалаи ҳукмронии  халифаҳои ба [[Муҳаммад]] [[пайғамбар]] наздиктарин анҷом ёфт.
 
==Пайвандҳои беруна ==
<references/>
[http://tarikh.narod.ru/index_12.htm Таъсисёбии Хилофати Араб]
 
[[Гурӯҳ:Таърихи Тоҷикистон]]
[[Гурӯҳ:Хилофати Араб]]