Ченнай

Маҳалли аҳолинишин
Ченнай
англ. Madras русӣ: Мадрас русӣ: Ченнаи англ. Chennai
Кишвар	Ҳиндустон
Роҳбар	M. K. Stalin[d]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис	1639
Масоҳат	426 830 040 м²
Баландии марказ	6 м
Минтақаи замонӣ	UTC+05:30[d]
Аҳолӣ
Аҳолӣ	▲6 599 000 тан (2024)
Забони расмӣ	Забони томилӣ
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	44
Нишонаи почта	600...
chennaicorporation.gov.in
Парвандаҳо дар Викианбор

Ченнай, инчунин Ченнаи (то соли 1996 — Мадрас ; там. சென்னை Ҳақиқат, англ. Chennai) — шаҳр дар ҷануби Ҳиндустон, маркази маъмурии Тамилноду. Шашумин шаҳри калонтарини кишвар, метрополитени 41-ум аз рӯи бузургӣ дар ҷаҳон. Он соли 1639 дар соҳили Коромандел (соҳили ҷанубу шарқи Ҳиндустон, назди соҳили баҳри Бенгал) таъсис ёфтааст.

Номгузорӣ

Номи кӯҳнаи шаҳр аз шаҳри Мадраспатнам (там. மதராசப்பட்டினம), ки аз ҷониби ширкати бритониёии Ост-Ҳиндӣ ҳангоми таъсиси мустамликаи тиҷоратӣ интихоб шудааст. Дигар нуқтаи аҳолинишин, Ченнапатнам, то андозае ҷанубтар ҷойгир буд; баъдтар, вақте ки ҳар ду нуқтаҳои аҳолинишин якҷоя шуданд, бритониёиҳо номи Мадрасро (там. மதறாச) афзалтар донистанд). Соли 1996 ин шаҳр Ченнаи номида шуд, зеро Ҳизби миллатгарои ҳукмрони Ҳиндустон Бҳаратия Ҷаната бовар дошт, ки номи «Мадрас» аз забони португалӣ баромадаст (гарчанде ки ин фарзия умуман қабул карда намешавад).

Таърих

Сарҳадҳои Ченнаи аз асри I милодӣ қисми салтанатҳои тамилии Паллав, Чола, Пандя, Вижаянагар буданд. Шаҳри Милапур, ки қисме аз Ченнаии Бузург буд, як вақтҳо бузургтарин бандари Салтанати Паллав буд. Гумон меравад, ки Фомаи муқаддас (масеҳӣ) дар ин ҷойҳо дар солҳои 52-70 пеш аз милод мавъиза кардааст. Дар асри шонздаҳум, португалиҳое, ки ба Ҳиндустон омадаанд, дар ин ҷо бандари Сан-Томеро таъсис доданд, баъдтар қаламрав ба Голландия гузаштааст, ки дар Пуликата, дар шимоли Ченнаи муосир қалъаҳо сохтааст. Дар ниҳоят, дар соли 1639, ширкати бритониёии Ост-Ҳиндӣ шаҳракеро наздик ба Мадраспатнамро таъсис дод ва соли дигар Форт Сент-Ҷорҷ сохта шуд, ки баъдтар маркази мустаҳкаме гардид, ки дар инҷо шаҳри мустамликавӣ рӯ ба афзоиш ниҳод.

Дар соли 1746 шаҳр аз ҷониби Фаронса забт карда шуд. Мувофиқи шартномаи баимзорасидаи инглисӣ-фаронсавӣ дар соли 1749 Мадрас ба Бритониё баргардонида шуд, ки пас аз он қалъа барои муҳофизати он аз Фаронса ва Султони Майсур мустаҳкам карда шуд. Дар охири аср, Бритониё аксари Тамилнодуи муосир ва инчунин иёлотҳои Карнатака ва Андра Прадешро забт кард. Ин қаламравҳо ба Шаҳристони Мадрас ҳамроҳ гардиданд.

Таҳти ҳукмронии Бритониё, Мадрас ба як шаҳри бузург ва пойгоҳи ҳарбӣ табдил ёфт. Дар охири асри XIX. шаҳр тавассути роҳи оҳан бо Мумбай ва Калкутта пайваст буд, ки ба рушди тиҷорат бо шимоли Ҳиндустон мусоидат мекард. Дар давраи Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ ба Мадрас крейсери ҳарбии олмонӣ Эмден ҳамла кард. Пас аз ба даст овардани истиқлоли Ҳиндустон дар соли 1947, шаҳр пойтахти иёлати ҳамонноме шуд, ки дар соли 1968 Тамилноду номгузорӣ гардида буд. Солҳои 1965—1967 шаҳр — Маркази эътирозҳо зидди борнамудани забони ҳиндӣ буд. Пас аз сар задани муноқишаи мусаллаҳона дар Шри-Ланка дар соли 1983, шаҳр ҳадафи террористҳои тамилӣ аз созмони "Палангҳои озодкунандаи Тамил Илама " (Tamil Eelam Liberation Tigers) гардид. Дар соли 1984, дар наитиҷаи амали терористии он, дар фурудгоҳи шаҳр дар натиҷаи таркиш 33 нафар кушта шуданд ва соли 1991 дар наздикии Мадрас, сарвазири пешини Ҳиндустон Раҷив Гандӣ кушта шуд.

Ченнай 26 декабри соли 2004 ҳангоми сунамӣ зарари сахт дид. Дар соли 2015, бадтарин обхезӣ дар шаҳр (дар 100 соли охир) рух додааст: 1-2 декабр, дар тӯли 24 соат 500 мм бориш ба шаҳр борид. Дар натиҷа 270 нафар ғарқ шуданд

Ҷуғрофия

Шаҳр дар шимолу шарқи Тамилноду, дар соҳилҳои пастхамӣ (баландии миёна 6 м, аксар — 60 м аз сатҳи баҳр) ҷойгир аст. Дар атрофи соҳил, фарғатгоҳи баҳрии 12 километраи «Марина бич» — яке аз тӯлонитарин дар ҷаҳон воқеъ аст. Ченнаиро ду дарёро убур мекунад — дар марказ Кувам ва дар ҷануб Адяр. Кувам хеле ифлос аст, Адар ба таври даврӣ тоза карда мешавад. Канали 4-километрии Букингем дар баробари соҳил кофта шудааст, ки ҳарду дарёро бо ҳам мепайвандад. Дар ғарби шаҳр кӯлҳои Ред Ҳиллз, Шолаварам ва Чембарамбаккам мавҷуданд, ки шаҳрро бо оби ошомиданӣ таъмин мекунанд, зеро оби зеризаминӣ шӯр аст. Мушкилоти таъминоти об ниҳоят шадид аст, барои ҳалли он сохтани обгузар аз дарё ба нақша гирифта шудааст. Аз дарёи Кришна (иёлоти Андра Прадеш) ва корхонаи безараргардонӣ дар Ченнаи.

Иқлим

Иқлим муссонони субэкваториалӣ аст, лаппишҳои ҳарорат дар давоми сол ночизанд. Аксари сол иқлими шаҳр гарм ва намнок аст. Ҳарорати баландтарин одатан дар охири моҳи май — аввали июн (ба ҳисоби миёна 38 °C), пасттарин — дар моҳи январ (24 °C). Ҳарорати минималии сабтшуда 14,8 °C, максимум 44,1 °C мебошад. Бориши солона 1300 мм аст, ки бештари он ба давраи муссонҳои шимолу шарқӣ (охири сентябр — нимаи ноябр) рост меояд. Шаҳр аксар вақт худро дар минтақаи гузариши сиклонҳои баҳри Бенгал пайдо мекунад.

Тақсимоти маъмурӣ

Ноҳияҳои Ченнаи: 1. Эгмор-Нунгамбакам 2. Форт Тондиарпет 3. Мамбалам Гинду 4. Милапур Трипликан 5. Преамбур Пурасвалккам

Шаҳр ба панҷ ноҳия тақсим шудааст. Дар Ченнаии Бузург, ба ғайр аз худи шаҳр, музофотҳои Канчипурам ва Тируваллур низ шомиланд. Корхонаҳои асосии саноатӣ дар шимоли Ченнаи ҷойгиранд. Фаъолияти корӣ дар марказ тамаркуз карда шудааст. Дар ҷануб ҷойҳои истиқоматӣ ва инчунин офисҳои ширкатҳои сершумори IT кор мекунанд. Калонтарин шаҳрҳои моҳвораӣ дар атрофи Ченнаи Маҳалипурам дар ҷануб, Ченпалпатту дар ҷанубу ғарб, Канчипурам, Сриперумбудур ва Аракконам дар ғарб.

Идоракунӣ

Ченнаии Бузург аз ҷониби муниципалитети Ченнаи таҳти роҳбарии мир ва муовини ӯ идора карда мешавад. Он аз 155 вакил иборат аст. Ҳукумат ва парлумони Тамилноду низ дар Ченнаи ҷойгиранд. Суди олии Мадрас дар ин ҷо воқеъ аст, ки салоҳияти он берун аз Тамилноду то Пондичерри (Путчерри) низ паҳн шудааст. Се вакил дар Лок Сабха аз Ченнаи аст ва 18 нафар дар парлумони Тамил Наду намояндагӣ мекунанд.

Иқтисод

Шаҳр дар ибтидо ҳамчун як бандари бузург ташаккул ёфта буд ва чун яке аз калонтарин бандарҳои кишвар боқӣ мемонад. Дар шаҳр шуъбаҳои бисёр ширкатҳои бузурги Ҳиндустон ҷойгиранд. Ченнаи биржаи фондии Мадрас мебошад.

Ченнаи яке аз калонтарин марказҳои саноатии кишвар пойтахти автомобилии Ҳиндустон ба ҳисоб меравад (зиёда аз 40 % автомобилҳои Ҳиндустон дар Ченнаӣ истеҳсол карда мешаванд). Фабрикаҳои Hyundai, Ford, Mitsubishi, TVS, Ashok Leyland, Royal Enfield, TI Cycles ва MRF асосан дар минтақаи саноатии Амбатур Пади гирд оварда шудаанд. BMW инчунин нақшаҳои сохтани корхонаи хешро дар Ченнаӣ эълон кардааст. Корхонаи " Авадӣ " техникаи низомӣ, бахусус танкҳои аз ҳама бузургтарини ҳиндӣ — "Аржун"ро истеҳсол мекунад. Заводи вагонсозӣ низ дорад. Nokia дар бораи нияти бунёди бузургтарин иншооти истеҳсолӣ дар Осиёи Ҷанубӣ дар Ченнаӣ эълон кардааст.

Бахши молиявӣ ва бонкӣ дар Ченнай муддати тӯлонӣ рушд ёфтааст, филиалҳои бисёр бонкҳои байналмилалӣ мавҷуданд. Аз охири солҳои 90-юм, бахши ТИ тавсеа меёбад. Дар ҷанубу шарқи шаҳр якчанд боғҳои технологӣ мавҷуданд, ки калонтаринашон парки Тидел мебошад, ки аз ҷониби ширкати давлатии ТИДКО сохта шудааст. Инфосис бузургтарин маркази IT дар ҷаҳон дар Ченнайи Бузургро месозад. Инчунин, дар шаҳр биотехнология босуръат рушд меёбад.

Аҳолӣ

Мисли дар тамоми Ҳиндустон, ин шаҳр номутаносубии занон ва мардон фарқ дорад — 948 зан ба 1000 мард. Саводнокӣ 80 % аст (ба ҳисоби миёна дар Ҳиндустон 59 %). 25 % аҳолӣ дар маҳалҳои фақирнишин зиндагӣ мекунанд. Мушкилоти асосии Ченнаи аз ҳад зиёд будани аҳолӣ аст. Сохтмони биноҳои истиқоматии баландошёна қариб ки ба амал бароварда намешавад, ки он ба мушкилиҳои шаҳр ва нақлиёт, инчунин ба афзоиши маҳалҳои аҳолинишин бо шароити ғайрисанитарии зиндагӣ дар канори маҳалҳои шаҳр оварда мерасонад.

Шумораи аҳолии Ченнаи — 10,265,000 наф. (2016)

Аксарияти аҳолӣ тамилҳо мебошанд. Илова ба забони тамилӣ, забони англисӣ васеъ истифода мешавад. Дар шаҳр диаспораи сершумори телугузабонон низ ҳастанд, ки забони телугиро истифода мебарад, забони малаялам ва каннада мавриди истифода қарор дорад.

Фарҳанг

Ҷозибаҳои гардишгарӣ

Маркази таърихии шаҳр дар ҷануб аз бандар ҷойгир шудааст. Дар Ченнаи чунин ёдгориҳои меъморӣ ба монанди ибодатгоҳҳои Капалишварар ва Партасарати (асри VII), ибодатгоҳи католикии Сент-Томас (1504), Масҷиди Ҳазорсолаи Ҷаҳон, Шамъафрузи баҳрӣ (1844), бинои Суди Олӣ (1892) мавҷуданд. Дар наздикии шаҳр шаҳраки Маҳабалипурам бо маҷмӯаҳои маъбадҳои асрҳои VII—VIII, ки шомили маъбади соҳилӣ, 10 маъбадҳои дар ғор ҷоқгиршуда, 5 маъбад — ароба, ҳайкалҳои сангӣ мавҷуданд; ва деҳаи рассомон Чоламандалам ҳаст.