Эворист Голуо

Эворист Голуо
фр. Évariste Galois
Таърихи таваллуд	25 октябр 1811(1811-10-25)[…]
Зодгоҳ	Bourg-la-Reine[d], First French Empire[d]
Таърихи даргузашт	31 май 1832(1832-05-31)[…] (20 сол)
Маҳалли даргузашт	Порис, July Monarchy[d]
Кишвар	Фаронса
Фазои илмӣ	назарияи Голуо[d]
Ҷойҳои кор	École Normale Supérieure[d]
Алма-матер	École Normale Supérieure[d] Lycée Louis-le-Grand[d]
Ҷоизаҳо	Конкур ҷенерол[d] (1827)
Имзо
Парвандаҳо дар Викианбор

Эворист Голуо (фр. Évariste Galois; 25 октябри 1811, Бур-ля-Рен, О-де-Сен, Фаронса — 31 майи 1832, Порис, Фаронса) — риёзидон фаронсавӣ, асосгузори алгебраи муосир.

Зиндагинома

Дар литсеи подшоҳии Луи-ле-Гран таҳсил карда, аз 16-солагӣ ба омӯзиши амиқи математика оғоз намуд. Соли 1829 ба Мактаби олии Порис дохил гардид, вале ба сабаби ширкат дар ҳаракатҳои инқилобӣ ӯро аз мактаб хориҷ карданд. Эворист Голуо барои ширкат дар ҳаракатҳои зидди подшоҳ ду бор ҳабс шудааст. Ӯ соли 1832, баъди озод шуданаш, дар синни 21-солагӣ аз тарафи душманони сиёсиаш дар дуэл кушта шуд. Қобилияту истеъдоди Эворист Голуо зуд ошкор шуда буд: дар 15-солагӣ ӯ оид ба математика маълумоти амиқ гирифта, дар синни 16-18-солагӣ натиҷаҳои муҳимро дар назарияи муодилаҳои алгебравӣ ба даст овард. Дар 20-солагӣ Эворист Голуо тавонист математикаи садаи XIX-ро ба дараҷаи баланд бардорад.

Таҳқиқот

Аз асарҳои илмиаш «Ёддоштҳо оид ба ҳалшавии муодилаҳо дар радикалҳо» нисбатан машҳур буда, дар он пешниҳодҳои муҳимми назарияи Эворист Голуо ифода ёфтаанд. Эворист Голуо дар асараш «Аз назарияи адад» назарияи майдонҳои охирнок (майдон, гурӯҳ, тақсимкунандаи нормалӣ ва ғайра)-ро таҳия намудааст. Чанд рӯз қабл аз дуэл Эворист Голуо ҳамаи фикрҳои худро тасвият дода, ба дӯсташ О. Шевалйе мактуб (васиятномаи математикӣ) менависад, ки дар он теоремаҳои асосии интегралҳои функсияи алгебравиро таҳия кардааст (онро дертар Б. Риман дар асарҳояш кашф мекунад). Таҳқиқоти Ж. Лагранж ва Н. Абелро дар бораи ҳалли муодилаҳои алгебравӣ давом дода, назарияе ба вуҷуд овард, ки дертар назарияи Галуа ном гирифт. Соли 1846 Ж. Лиувилл ҳамаи асарҳои Эворист Голуоро ҷамъ карда, дар «Маҷаллаи математикаи асил ва таҷрибавӣ» интишор намуд. Баъди ин ғояҳои Эворист Голуо таваҷҷуҳи математикҳои замонаашро ба худ ҷалб намуданд ва ба туфайли «Рисолае оид ба гузориш»-и К. Жордан, асарҳои баъдии Ф. Клейн ва С. Ли комилан дарк карда шуданд.

Ба номи Эворист Голуо танӯрае дар тарафи нонамоёни Моҳ номгузорӣ шудааст.

Адабиёт

• Галуа Эварист // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.